Академиялық адалдық пен ұлтқа қызмет – ұстаздық жолымның темірқазығы

Фатимабибі Дәулет – Әл-Фараби атындағы ҚазҰУ-дың шығыстану факультетін алғашқы бітірген түлектердің бірі, тәуелсіз Қазақстандағы қытайтану ғылымының қалып­та­суы мен дамуына сүбелі үлес қосып келе жатқан көрнекті ғалым. Ол – ұстаздық пен ғылым жолын қатар алып жүрген, есімі Қазақстан ғана емес, шетелдік қытайтану қауым­дас­тығына да жақсы таныс тәжірибелі маман. «Болашақ» халықаралық стипендиясының иегері, «Жоғары оқу орын­да­рының үздік мұғалімі», «Қытай тілінің ең үздік мұғалімі» байқауларының жеңімпазы.
Бұл мақалада Фатимабибі Ноғайқызының шығыстану мен қытайтану саласында 35 жылдан астам уақыт бойы жүргізіп келе жатқан ғылыми-педагогикалық қызметі, ізде­ніс­тері, жеңістері мен кәсіби сынақтары туралы баян­да­ла­ды. Ғалым ретінде қалыптасу кезеңі, ұстаздық жо­лын­дағы жаңашыл бастамалары мен ұлттық ғылымға қосқан үлесі кеңінен сөз болады.

Менің кәсіби жолымның бас­­тауы ұстаздықпен тікелей бай­ланысты. 14 жасымда Қы­зыл­орда қаласындағы Мәншүк Мәметова атындағы педа­го­гикалық училищеге оқуға түсіп, оны 19 жасымда үздік аяқта­дым. Бұл – менің алғашқы аль­ма-матерім. Осы оқу орнының қа­бырғасында мен ұстаз­дық­тың мәні мен маңызын түсіндім, білім беру ісіне деген ішкі ықы­лас пен жауапкершілікті бойы­ма сіңірдім.

Қызылорда педагогикалық колледжі – еліміздегі ең көне оқу-ағарту орындарының бірі. Аталмыш оқу орнының терең тарихы мен ел үшін атқарған өлшеусіз еңбегін біреу білсе, біреу біле бермейді. 1932 жылы негізі қаланған бұл білім ордасы алғашында Қызылорда қа­зақ педагогикалық техни­ку­мы деп аталған болатын. 1952 жылы Алматы педагогикалық училищесінің Қызылордаға кө­ші­рілген бөлімімен бірігіп, Қы­зылорда қазақ қыздар педаго­ги­калық училищесі ретінде қайта құрылды. Осылайша бұл оқу орны қазақ қыздарын білім мен тәрбие ісіне даярлайтын еліміздегі ең іргелі орталық­тар­дың біріне айналды. Учи­ли­ще­ден түлеп ұшқан әрбір жас маман педагогика мен пси­хо­логия негіздерін жетік меңге­ріп, бірнеше тілді қатар игеріп, кем дегенде екі музыкалық аспапта (фортепиано, баян, ак­кор­деон, домбыра, қобыз және т.б.) еркін ойнай алатын. Со­ны­мен қатар тұрмыстық мәде­ниет­ке бейімделген, үй шаруа­сы­на икемді (түрлі тағамды да­йындау, киім тігу және тоқу және т.б.), бесаспап, өмірге жан-жақты дайындалған ұс­таз ре­тінде еңбек жолын бас­тайтын. Бізді тәрбиелеген ұс­таз­дары­мыз – Сәнімкүл Жел­­дер­баева, Зиябек Мұ­ха­ме­дәлиев, Ұлту­ған Омарова сынды ағарту ісі­нің майтал­ман­дары ұстаз­дық­ты тек ма­мандық емес, қоғам ал­дын­да­ғы жауапкершілік деп ұғын­дыр­ды. Әл-Фарабидің «Адам­ға ең бірінші білім емес, тәрбие керек. Тәрбиесіз беріл­ген білім – адамзаттың қас жауы, ол келешекте оның өмі­ріне қауіп әкеледі» деген қа­ғи­датын бізге өмірлік ұстанымға ай­налдырды. Білім беру ісіне деген шынайы сүйіспеншілігім мен ұстаздыққа деген терең құрметім дәл осы ортада қа­лып­тасты.

Ұстаздық пен ғылым жолын таңдауым кездейсоқ емес, са­налы түрде қабылдаған өмірлік мұратым. Бұл жолдың бас­тауын­да менің анам – Со­циа­листік Еңбек Ері, «Ғасырдың ана­сы» Сәлима Жұмабек­қы­зының өнегелі өмірі тұр. Адал ең­бек, әділдік, адамгершілік, ұлт­қа қызмет ету секілді өмір­лік ұстанымдар маған анамның ақ сүтімен дарып, болмы­сым­ның өзегіне айналды. «Арыңнан жаның садаға», «Еліңе не бе­рем де», «Артыңда жақсы сөзің қалсын» деген аталы сөздер мен үшін тек ұлағатты мұра емес, өмірлік бағдар болды. Өнегелі ұрпақ өсіріп, білікті шә­кірт тәрбиелеу – сол тәрбиенің жал­ғасы, жанымның ішкі тілегі.

Әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университетінің қабыр­ға­сында менің ғылыми жолым­ның іргетасы қаланды. Бұл жол­да менің бағыма орай ке­зік­кен ұстаздарым – академик Әб­саттар қажы Дербісәлі, про­фес­сорлар Кеңес Қожахметов, Әбдіғали Шөпеков, Клара Ха­фи­зова, Нұржамал Алдабек, Гүлнәр Надирова сынды тұл­ға­лар мен үшін тек білім беруші ғана емес, рухани бағдаршам, кәсіби кемелдіктің өлшемі болды. Олар өз ісімен де, сөзімен де ғылымның шынайы болмысын ұғындырып, ғалым болу – ол ар алдында, ұрпақ алдында, ұлт алдында адал болу деген терең ұстанымды санамызға сіңірді.

Аталмыш ұстаздары­мыз­дың «Бір сөз айтсаң да – өз сө­зің болсын, бір сөйлем жазсаң да – өз ойың болсын» деген қағидалы ескертулері әлі күнге дейін жадымда жаңғырып тұ­рады. Бұл ұлағатты сөздер жай педагогикалық кеңес емес, ака­демиялық адал­дық­тың биік өлшемі. Ғылым саласында жал­­ған диплом, жасанды ғы­лыми мақалалар мен ква­зи­жетістіктер белең алып тұрған қазіргі таңда ұлы ұстаздардың осы сықылды өнегелі аманаты бұрынғыдан бетер маңызды, бұрынғыдан бетер өзекті деп санаймын.

1994 жылы шығыстану фа­куль­тетінің қытайтану бөлімін үздік дипломмен тамамдаған соң, ұстаздарымның кеңесімен осы өзім оқыған факультетке оқытушы болып қабылданып, ұстаздық, ғалымдық өмір жо­лымды қара шаңырақтың қа­быр­ғасында бастап кеттім. Менің мақалаларым, қытай ті­лінен жасаған аудармаларым сту­дент кезімде-ақ түрлі ғы­лыми басылымдарда, рес­пуб­ли­калық газеттерде жариялана бастады. Қарап отырсам, оқу­ға қабылданған 1989 жылдан бері, қырыққа тарта жыл ішінде отандық және шетелдік ба­сы­лым­дарда 200-ден аса ғылыми ең­бек жарық көріпті. Олардың ішінде 25-і – қазір еліміздің жә­не шетел университеттерінде қолданылып жүрген оқулықтар, монографиялар, сөздіктер, тілашарлар.

1999 жылы Әл-Фараби атын­дағы Қазақ ұлттық уни­вер­си­теті жанындағы диссер­та­ция­лық кеңесте қазақ және қытай тілдеріндегі фразео­логизм­дер­ді салғастырмалы тұрғыда тал­дауға арналған кан­ди­дат­тық диссертациямды сәтті қор­ғадым. Бұл еліміз тәуел­сіз­дік алғаннан кейін отандық қытайтану ғылымы аясында қорғалған алғашқы ғылыми еңбектердің бірі болды.

Зерттеу жұмысымның ғы­лыми жетекшісі ретінде қазіргі таңда түркітану саласына сү­белі үлес қосып жүрген ғалым – Раушан Авакова тағайын­дал­ды. Жас болса да, ол кісі сол ке­зеңде маған ғылымға бет бұ­руда бағыт-бағдар беріп, дис­сер­тациялық жұмысты жазу ба­рысында құнды ке­ңес­терін аямай, ғылыми жетекші ғана емес, шынайы тәлімгер бола біл­ді. Оның қамқорлығы мен ұстаздық қолдауы менің кәсіби және ғылыми тұрғыда қалып­та­суым­да маңызды рөл атқар­ды.

Тәуелсіздіктің алғашқы жыл­дарында Орталық Азия ке­ңіс­ті­гінде қытай тілі бойынша ғы­лы­ми дәреже алған маман­дар­дың қатары өте аз еді. Диссер­та­цияма ресми оппонент ретінде шақырылған жалғыз маман – өзбекстандық ғалым, фило­ло­гия ғылымының кандидаты Ак­рам Каримов болды. Ол кісі ар­найы Ташкенттен келіп, ме­нің зерттеу жұмысымды мұ­қият саралап, ғылыми тұрғы­дан бағалап, өз ой-пікірін ор­­таға салды. Бұл мен үшін ға­­на емес, еліміздегі жаңадан қалыптасып келе жатқан қы­тайтану ғылымы үшін де ма­ңызды сәттердің бірі болды.

Қорғаудан кейін мен де ғылыми ортаға белсенді ара­ла­сып, жас ізденушілердің жұ­мыс­тарына ресми оппонент ре­тінде қатыса бастадым. Осы­­­лайша елімізде қытайтану ба­ғыты біртіндеп дамып, кә­сі­би мамандардың жаңа буыны қа­лыптаса бастады.

Осы мүмкіндікті пайдалана отырып, ғылыми жолымда ба­ғыт-бағдар берген барлық ұла­ғатты ұстаздарыма шынайы ал­ғысымды білдіремін. Мен үшін олардың сенімін ақтау – үлкен мәртебе әрі жауап­кер­ші­лік. Қытайтану ғылымына адал қызмет етіп келе жатқаныма қуанышпен қарай отырып, бұл жолда әлі де тер төгуге дайын екенімді мақтанышпен емес, терең жауапкершілікпен қа­был­­даймын.

Менің ғалым және ұстаз ретінде кәсіби қалыптасуыма жол көрсеткен ұстаздарымның қатарында шетелдік белгілі ғалымдардың да орны ерекше. Олардан алған білім, көрген өнеге менің таным көкжиегімді кеңейтіп, ғылымға деген көз­қа­расымды тереңдете түсті. Әсіресе ҚазҰУ мен Қытайдың Солтүстік-батыс политехни­ка­лық университеті арасындағы оқы­тушылар мен студенттер алмасу келісімі аясында елі­мізге арнайы келіп, дәріс оқы­ған қытайлық ұстаздар – про­фессор Ли Цзиң, Ма Шуцин, сондай-ақ Шыңжаң универ­си­тетінде оқып жүрген кезімде тәлім берген Ху Айхуа мен Лю Тұңды ағай-апайлардың педа­го­гикалық шеберлігі мен әдіс­темелік мәдениеті мен үшін кәсіби эталонға айналды. Сон­дай-ақ М.В.Ломоносов аты­н­­дағы Мәскеу мемлекеттік уни­верситетінде пост­док­то­ран­турадан өтіп жүрген кез­ең­де ғылыми жетекшілік жасап, бағыт-бағдар берген А.М.Ка­ра­петьянц, Тань Аошуань, М.Ю.Улья­нов, М.В.Софронов сынды қытайтану ғылымының көрнекті өкілдері берген ақыл-кеңесі мен көрсеткен ғылыми қолдауы менің зерттеушілік жолыма жаңа тыныс, таным көкжиегімді кеңейтетін терең серпін, кәсіби болмысымды қайтадан жаңғыртқан рухани қуат болды.

Ғылыми тағылымда­ма­лар­дан бастап, халықаралық док­то­рантураға дейінгі жолда мен алған білім мен тәжірибені ел игілігіне жұмсауға ұмтылып келемін. «Болашақ» ха­лық­ара­лық бағдарламасының иегері ретінде М.В.Ломоносов атын­дағы Мәскеу мемлекеттік уни­верситетінде докторантурада бі­лім алып, ғылыми көкжиегімді кеңейттім. Қытай тіліне арнал­ған алғашқы отандық оқу­лық­тарды әзірлеп, оларды ұлттық білім беру стандартына бейім­деу менің ұстаздық миссия­м­ның маңызды бөлігіне айнал­ды. Сонымен қатар еліміздің беделді университеттерінде мәдени жобалар мен ғылыми семинарлар ұйымдастыруды азаматтық әрі кәсіби парызым деп білемін. «Қазақстан жо­ғары оқу орнының үздік оқы­ту­шысы» және «Қытай тілінің үз­дік оқытушысы» рес­пуб­ли­ка­лық байқауларының же­ңім­пазы ретінде қазіргі таңда мен Орталық Азия кеңістігінен ха­лықаралық симпозиумдар мен форумдарға ең жиі ша­қы­ры­ла­тын қытайтанушы ға­лым­дар­дың бірі болып саналамын. Соң­ғы оқу жылында Қытайдың Бейжің, Нанпин, Тайчжоу, Сиань, Ланьчжоу, мен Үндіс­тан­ның Чен­най, Тируччирап­пал­ли сияқ­ты ірі қалаларында өткен 10-нан астам халық­ара­лық симп­о­зиум­­дар, конферен­ция­лар мен фо­румдарға толық грант не­гі­зінде қатысып, Қа­зақ­стан ғы­лы­мын халықаралық алаң­дар­да та­ны­туға үлес қо­суға мүм­кіндік ал­дым.

Қазіргі таңда Әл-Фараби атын­дағы ҚазҰУ-дың Қытай­та­ну кафедрасында менің жетек­ші­лігіммен аударма және мә­де­ниетаралық коммуникация бағытында ғылыми мектеп қа­лыптасып келе жатқаны мен үшін үлкен мақтаныш. Осы тұр­ғы­да түрлі халықаралық кон­фе­ренцияларда Қазақстан қы­тай­тануының мәртебесін жо­­ғарылатып жүрген, есімдері академиялық ортаға танымал шәкірттерім Е.Керімбаев, Д.Мә­диев, Д.Дәуен, Н.Аб­дра­ев, А.Қойбақова, Г.Бірімқұлова, Р.Асылбеков, Р.Желдібаева, Г.Қат­баева, Г.Рахимбекова, Л.Жү­нісбек сынды болаша­ғы­нан үлкен үміт күттіретін жас ғалымдарды ерекше атап айт­қым келеді.

Бүгінгі күні менің кәсіби жо­лым – ғылыми адалдық, ұс­таз­дық жауапкершілік және ұлтқа қызмет ету қағидаттарына негізделген. Бұл жолда алған ма­рапаттар мен ғылыми жетіс­тіктер – сыртқы баға емес, ішкі ұстанымның нәтижесі. Мен үшін ең үлкен жетістік – шә­кірт­те­рімнің табысы, ұлт ғылымына қосқан шынайы үлес және өз ісіме деген адалдық. Сөзімнің соңында академиялық адал­дық пен ұлтқа қызмет ету – ұс­таздық жолымның темір­қа­зығы болып саналатынын тағы баса айтқым келеді. Осы қа­ғи­даны берік ұстана отырып, алдағы уақытта да еліміздің бі­лім беру және ғылым сала­сы­ның да­муы­на үлес қоса бер­мек­пін.

Фатимабибі ДӘУЛЕТ,

Қытайтану кафедрасының

қауымдастырылған профессоры