Тарихи естелік бізді "жаңа жүйе – социализм” құрылысшыларының еңбек ынта-жігерінің асқақ батырлығы мен жүздеген мың адамдардың өліміне әкеп соққан Сталиндік режимнің қайғылы парадигмалары бір-бірімен ұштасқан ХХ ғасырдың 30-40-жылдары алып келеді. Осы күрделі жылдары Қазақстанның экономикалық және мәдени дамуының қажеттіліктері білікті кадрлық ресурстарды қалыптастыру мәселесін күн тәртібіне қойды, бұл процестің маңызды компоненттерінің бірі – тарих пәнінен мамандар даярлау болды. Қазақ мемлекеттік университеті ашылғаннан кейін көп ұзамай, 1934 жылы 17 сәуірде Ғылыми кеңесте тарих факультетін құру туралы шешім қабылданып, РСФСР Халық Комиссариаты өз келісімін берді. Бірақ бірқатар себептерге байланысты, оның ішінде профессорлық-оқытушылық құрамның толық еместігі, студенттерге арналған оқу аудиторияларының, жатақханалардың болмауы, тарих факультетінің ашылу кейінге қалдырылды. Алайда мәселе күн тәртібінен алынбады, өйткені жоғары білікті мамандарға – тарихшыларға деген қажеттілік өте маңызды еді, олар тек республиканың мектептері мен жоғары оқу орындары үшін ғана емес, сонымен қатар Қазақстанның ғылыми зерттеу мекемелеріне де жеткіліксіз болды.
Ұлы Отан соғысының қиын жылдарында, Қазақ мемлекеттік университетінің бастамасымен, әйгілі академик А.М. Панкратованың қолдауымен Қазақ КСР Халық ағарту комиссариаты 1943 жылдың қыркүйегінен бастап, тарихи бөлімге 30 адамды қабылдау жоспарымен филология факультетін тарихи-филологиялық негізде қайта құру туралы шешім қабылдады. «Бұл кафедраның ашылуы, – делінген ҚазМУ-дің баяндамасында, – Қазақстанның мәдени қажеттіліктерін қанағаттандыру үшін уақытылы болды, содан келіп кафедра білікті кадрлармен қамтамасыз етіле бастады».
Мәскеу әскери округінің 1948 жылғы 6 қаңтардағы №19 бұйрығымен 1948 жылдың 1 қыркүйегінен бастап тарихи бөлім дербес факультетке айналды, оның құрамына үш кафедра кірді: КСРО тарихы, жалпы тарих және Қазақ КСР тарихы кафедрасы.
КСРО тарихы кафедрасы сонау 1938 жылы құрылған. Оқу жылында кафедраның алғашқы меңгерушісі профессор Владимир Фаворский болды. Одан соң 1939 жылдан 1951 жылға дейін кафедраны профессор Сергей Николаевич Покровский басқарды.
С.Н. Покровский тарихи кафедраны, содан кейін факультетті кадрлармен толықтыруда, оқытушылардың ғылыми біліктілігі мен педагогикалық шеберлігін арттыруда, оқу үдерісін құруда көп еңбек пен күш жұмсады.
1941-1944 жылдары профессор Никулай Макарович Пакул және 1941 жылы армияға кетер алдында Або Аркадьевич Лозинский оқытушы ретінде толық емес жұмыс істеді. 1946 жылы ол демобилизацияланып, кафедраның аға оқытушысы болып қалпына келтірілді, 1942 ж. кафедрада М.Б. Ахинжанов, 1945 жылдан бастап А.А. Горячев, 1946 жылдан бастап К.П. Коржев еңбек етті. Бұл құрамдағы кафедра тарихи факультеттің құрылу кезеңінде сақталды, олар КСРО тарихы мен жалпы тарихтан дәрістер оқыды.
Тарих бөлімі факультетке айналған жылы КСРО тарихы және жалпы тарих кафедрасы болып 2-ге бөлінді. КСРО тарихы кафедрасын басқаруды профессор С.Н. Покровский 1951 жылы академик, қоғамдық ғылымдар кафедрасының төрағасы болып сайланғанға дейін жалғастырды. Содан кейін ол толық емес жұмыс істеді. Кафедра меңгерушілері бірнеше доценттер шоғырымен басқарылды: М.Б. Ахинжанов (1951-1952), Н.П. Калистратов (1952-1957), Н.Н. Дауылбаев (1957-1964), Т.А. Найзағарин (1964-1968), профессор С.Б. Жантуаров (1968-1971), проф. Н.Н. Дауылбаев (1971-1981) проф. С.К. Жақыпбеков (1981-1995), проф. М.К. Қойгелдиев (1995-2003).
1948-1949 оқу жылында кафедра штатында 6 адам болды: оның ішінде 1 профессор, 1 тарих ғылымдарының кандидаты, 3 аға оқытушылар және 1 ассистент.
1992 жылы КСРО тарихы кафедрасы алғаш рет ТМД тарихы кафедрасына (кафедра меңгерушісі, тарих ғылымдарының докторы, профессор С.Қ. Жақыпбеков), ал 1994 жылдан бастап жаңа және қазіргі заманғы тарих кафедрасына айналды. Қазақстан кафедрасы меңгерушілері тарих ғылымдарының докторы, профессорлар М.К. Қойгелдиев және К.С. Қаражан болды.
Университет басшылығы кафедраның сапалық және сандық құрамын жақсартуға қолайлы жағдай жасады. Сонымен, 1949 жылы Н.Н. Дауылбаев кандидаттық диссертациясын қорғады, А.А.Горячева Мәскеу мемлекеттік университетінің бір жылдық аспирантурасына жіберіліп, 1952 жылы диссертациясын қорғады. Педагогикалық жұмысқа келесі түлектер қалды: И.Г.Пичугин, М.Ф.Пузиков, Т.А.Найзағарин, Х.Х.Хабиев, С.К. Жақыпбеков. Олар оқу жұмыстарын сәтті жүргізіп қана қоймай, ғылыми біліктіліктерін де арттырды. Сол жылдары кандидаттық диссертацияларды И.Г.Пичугин, С.К.Жақыпбеков, Х.Х.Хабиев, К.Л.Косшанов, М.К.Ермакова және аспирант Р.Ф.Смирнова қорғады.
Факультеттің құрылымы әрдайым уақыт рухына және қойылған міндеттерге бейімделіп отырды. ХХ ғасырдың 70-80 жылдарында маманданудың кеңеюін және кафедралар санының артуы байқалады, ал ХХІ ғасырдың алғашқы онжылдықтарында бөлімдерді оңтайландыру процесін көруге болады. Бұл, ең алдымен, университеттің өзінің стратегиялық дамуында ғылыми-зерттеу университетіне көшуге баса назар аударуымен байланысты. Бакалавриаттағы барлық педагогикалық мамандықтардан бас тартқан университет кәсіби ғылыми кадрларды – магистратура мен PhD докторларын даярлауға көп көңіл бөле бастады.
Факультеттің декандары ретінде әр жылдары көрнекті оқытушылар мен ғалымдар жұмыс істеді, олардың ішінде: оқытушы А.А.Лозинский (1948-1949); Доценттер: М.Б.Ахинжанов (1949-1951 және 1957), Н.Н.Дауылбаев (1951-1952), А.А.Горячева (1952-1956), А.Н.Нұрқанов (1960-1962), С.М.Кенжебаев (1962-1964), С.К.Жақыпбеков (1964-) 1966), А.А. Чупеков (1966-1972), Д.И. Дулатова (1972-1977), У.Х.Шалекенов (1977-1985), Е.А. Кузнецов (1986-1987), Қ.Т. Жұмағұлов (1987-1991, 2001-2002), Қ.С. Қаражан ( 1991-1993), Г.Ш.Жамбатырова (1993-1995), К.Н.Бұрханов (1995-2000), М.К.Қойгелдиев (2000-2001), Алтаев А.Ш. (2008-2010), (2002-2008, 2010-2013) - тарих ғылымдарының докторы, профессор Ж.Қ.Таймағамбетов, (2013 -2016) - доцент А.Қ. Жұмаділ, (2016 ж. – қазіргі таңда ) - т.ғ.к., профессор м.а. М.С. Ноғайбаева басшылық қызмет атқаруда.
Егер 1943-1944 оқу жылында отыз студент тарихи бөлімде оқыса, онда кафедра факультетке айналған кезде 305 студент оқып жатқан болатын.
1948 жылы 18 маман – тарихшылардың алғашқы буыны бітірді. Бірінші 1948-1949 оқу жылында факультетте 10 оқытушы жұмыс істеді, оның ішінде 1 профессор, 7 аға оқытушы, 1 және 3 штаттан тыс ассистенттер болды.
Тарих факультеті әрдайым әлеуметтік тәжірибенің барлық сұраныстарына сәйкес келіп отырды. 1948 жылы сырттай бөлім, 1962 жылы кешкі бөлім, 1963 жылы ағылшын, неміс, француз тілдерін білетін мамандарды дайындайтын арнайы бөлімдер ашылды. 1965 жылы «қазақ мектептері үшін тарих мұғалімдерін даярлауды одан әрі жетілдіру мақсатында» 25 адам қабылдау жоспарымен қазақ бөлімі ашылды. Кейіннен кафедралар құрылып, олардың негізінде факультеттер ұйымдастырылды. Сонымен, 1964 жылы философиялық бөлім, 1966 жылы саяси экономика бөлімі ашылды, оның негізінде философиялық-экономикалық факультет құрылды. 1989 жылы тарих-филология факультетінің профессорлық-оқытушылық құрамының күшімен (екі факультеттің кафедралары негізінде) шығыстану факультеті құрылды. 1993 жылы факультетте ашылған халықаралық қатынастар бөлімі негізінде 1995 жылы халықаралық қатынастар факультеті ашылды, оның профессорлық-оқытушылық құрамы негізінен тарих факультетінің профессорлық-оқытушылық құрамымен жасақталды.
Тарих факультеті құрылған күннен бастап отандық және шетелдік тарих, археология және этнология, мұражай ісі және ескерткіштерді қорғау, мұрағаттану салаларында жоғары білікті мамандарды, ғылыми қызметкерлерді, жалпы білім беретін мектептер, лицейлер, колледждер мен жоғары оқу орындарының оқытушыларын, мемлекеттік аппарат пен дипломатиялық корпустың қызметшілерін даярлаудың танымал орталығына айналды. Ш.Уәлиханов атындағы Тарих және этнология институтының, ҚР ҰҒА Археология институтының, Қазақстанның Орталық мемлекеттік мұрағатының, мемлекеттік облыстық мұрағаттардың, орталық және облыстық музейлердің, республикалық министрліктердің ғылыми қызметкерлерінің көпшілігін тарих факультетінің түлектері құрайды. Олар Қазақстанның барлық дерлік университеттерінде қоғамдық-гуманитарлық кафедраларында жұмыс істейді. Тарих факультетінің әр жылдардағы түлектерінің арасында белгілі ғалымдар, академиктер және ҚР ҰҒА корреспондент-мүшелері бар: М.К. Қозыбаев, Г.Ф. Дахшлейгер, Р.Б. Сүлейменов, К.Н. Нұрпейісов, А.Р. Ахметов, М.Х. Асылбеков, тарих ғылымдарының докторы, профессор С.Қ. Жақыпбеков, Ш.А. Кусанова, Ж.О. Ибрашев, А.С. Тәкенов, Т.Б. Балақаев, К.С. Қаражан, Қ.Т. Жұмағұлов, А.Қ. Құсайынов, Х.А. Арғынбаев, Қ.А. Ақышев, А.В. Соловьев, П.С. Белан, Т.С. Садықов, Ж.К. Қасымбаев, М.Қ. Абусейітова, М.Ж. Әбдіров, А.Ш. Алтаев, С.М. Машимбаев, Ж.К. Таймағамбетов, Т.А. Төлеубаев, О.Х. Мұхатова т.б. Тарих факультетінің көптеген қазіргі заманғы Қазақстанның ғылыми, саяси және іскерлік элитасын ұсынған түлектерінің есімдері республикада белгілі. Олардың ішінде: Б.Қ.Сұлтанов, М.Е. Ерман, А.В. Волков, К.И. Жигалов, К.К. Абусеитов, Қ.Әбдірахманов және басқалар.
Тарих факультеті құрылған жылдары профессорлық-оқытушылар құрамы сапа мен сан жағынан өсті, бұл шақырылған ғалымдар мен оқытушылардың есебінен және, негізінен, алғашқы профессорлар мен түлектердің біліктілігін арттыру арқылы өсіп отырды. Мәскеу мемлекеттік университеті мен Ленинград мемлекеттік университетінің жетекші профессорлары, оқытушылары диссертацияларға кеңес беріп, жетекшілік етуде маңызды көмек көрсетті. Мәскеу мемлекеттік университетінде докторлық және кандидаттық диссертацияларын: Д.И. Дулатова, А.А. Горячева, К.П.Коржева, А.Н.Зайкин, Р.К.Қайыргелдин, В.А.Набатова, К.Т., Жұмағұлов, Г.Ш. Жамбатыров қорғады. Новосибирскіде КСРО Ғылым академиясының Сібір бөлімшесінде докторлық диссертациясын Ж.Қ.Таймағамбетов сәтті қорғап шықты.
Факультеттің дамуы мен қалыптасуында профессорлар: С.Н. Покровский, К.Б. Бекмаханов, доценттер: М.Б. Ахинжанов, А.А. Горячева, К.П. Құрылған сәттен бастап жұмыс істейтін Коржев, сонымен қатар профессорлар: Я.Д. Серовайский мен Н.Н. Дауылбаев, доценттер: А.Н.Зайкин, Л.С.Фришман, біздің факультетті бітірген доценттер: И.Г. Пичугин, Р.Ф.Смирнова, С.К. Жақыпбеков, Х.Х. Хабиев, Р.К. Қайыргелдин, Б.Д. Даришев, А.А. Чупеков, К.И. Искаков, Ж.У. Ибрашев, А.С. Такенов, Г.Н.Семенюк, К.Л.Косманов, М.К.Ермакова еңбек етті.
Арнайы курстарды оқу, семинарларды жүргізу, дипломдық жұмыстарды басқару үшін Қазақстанның көрнекті тарихшылары – Қаз ССР ҒА академигі А.Н. Нүсіпбеков, ҒА корреспондент-мүшесі Р.Б. Сүлейменов, Б.С. Сүлейменов, Г.Ф. Дахшлейгер, тарих ғылымдарының докторлары: А.С. Елагин, Г. Әбішев шақырылды. Қазақ педагогикалық институтының доценттері Чижов, Муратовский бірлескен жұмыстар атқарды.
