Әділхан ӘБІЛДАЕВ, Теориялық және ядролық физика кафедрасының профессоры:Еңбек кітапшамда тек ҚазҰУ жазылған

Мен 1938 жылы 10 тамыз күні дүниеге келіппін. Туған жерім – Алматы облысының Еңбекшіқазақ ауданы Кага­нович атындағы колхоз (қазіргі аты Ақши ауылы). Алматы – Шелек – Нарынқол күре жолының бойында Алматыдан 60 шақырым жерде орналасқан. Каганович атындағы жеті жылдық мектепті 1953 жылы бітіріп, Түрген педучилищесіне түстім. Училищені 1957 жылы қызыл дипломмен бітіріп, ҚазМУ-дың физика-математика факультетінің физика бө­ліміне оқуға қабылдандымм. Бұл бөлім 1959 жылы «фа­куль­тет» статусына ие болды. 

Аталған университеттің фи­зи­ка факультетін 1962 жылы бі­тіріп, жолдамамен осы фа­куль­теттің ғылыми-зерттеу ла­бо­раториясына инженер деген қызметке орналастым. Сөйтіп, ғылыми-зерттеу жұмысына қы­зу кірісіп кеттім. Физика-ма­те­матика ғылымының канди­да­ты атағына ие болдым. Бір жылдан кейін доцент атағын алдым. Факультеттің белді қыз­­меткері болып, сту­дент­тер­ге өзімнің «Ядролық физика жә­не элементар бөлшектер» ма­мандығы бойынша сабақ бер­дім.

Бүгінгі таңда университет ұлт­тық университет атағына ие бол­ды. 1957 жылы универ­си­теттің студенті болып қабыл­дан­ғаннан бері осы уни­вер­си­тет­тен басқа еш жерге жұ­мысымды ауыстырмадым. Еңбек кітапшамда өмір бойы тек осы университетте қызмет еткенім жазылған. ҚазҰУ-дан басқа жерлерде болсам, тек қана осы университеттің аты­нан іссапарға шығып, жұ­мыс­тар жүргіздім. Ресейдің бүгінгі күн­де белгілі 87 субъектісінің (22 республика + 9 өлке + 48 облыс + 4 автономдық округ + 1 автономдық облыс + 3 феде­рал­дық статусы бар қала (Мәс­кеу, Санкт-Петербор, Севас­то­поль) жартысына жуығында болған шығармын. Іссапармен Украина, Белоруссия, Литва, Латвия, Өзбекстан, Қыр­ғыз­стан, Тәжікстан, Алжир, Фран­ция, Германия, Канада, Ислан­дия­да болдым. Осылардың ішін­де Алжирде үш жыл (1985-88 жж.) Мсила университетінде француз тілінде сабақ бердім. Жалпы, еш қиналмай үш тілде (қазақ, орыс, француз) сабақ беріп, әртүрлі коммуни­ка­ция­лар жасай аламын. Ал базарда қарапайым елмен шамамен 25 тілде сөйлесе аламын. Осының бәрі мені оқытып, білім берген, адам етіп шығарған Әл-Фа­ра­би атындағы Қазақ ұлттық уни­верситетінің арқасы деп бі­лемін. Осы университеттің ұжы­мына шексіз алғысымды біл­діремін.

Міне, биыл менің универ­си­тет табалдырығын аттап кір­геніме 67-ші жылға аяқ ба­сып­ты. 66 жылда әртүрлі жағ­­дайлар болды. Универ­си­тетте мені жас балаша қорғап, қор­шап, «әй, оны қорқытып сөй­ле­меңдер, жас қой, келешегіне балта шабылып кетпесін» де­ген адамгершілігі өте жоғары аға­ларды көрдім. Соларға ба­сым­ды иемін. Бір мысал кел­тіре кетейін. 70-жылдардың ба­сы болар, Өмірбек Арыс­лан­ұлы Жолдасбеков ағамыз рек­тор еді. Мен әлі қорғаған жоқ­пын, аға оқытушы кезім. Күн­діз-түні бар ойым да, арма­ным да диссертацияны тамам­дап, қорғау. Педагогикалық жүк­темем – биофакта жалпы фи­зикадан дәріс оқимын. Ме­нің ғылыми жұмысымда пайда­ла­нып жатқан құралдарым бі­рінен кейін бірі істен шығып, не істерімді білмей жүрген кезім. Мат­фактың корпусындағы дә­ріске бару керек. Бардым, дә­рісті бастап, тездетіп оқып, сту­денттерге «ал, осымен са­бақ бітті, қайта беріңдер» деп борды орнына қойып, кор­пус­тан ытып шығып, 5 минутта өзі­міздің корпусқа жүгіріп кіріп, коридормен келе жатырмын. Деканаттың тұсынан өте бер­ген­де, ашық тұрған есіктен де­кан­ның орынбасары, ағамыз Ұлан Хусаинұлының «Әділхан, тоқта» деген даусы естілді. Кілт тоқтап, есіктен қарасам, ағамыз мені саусағымен өзіне кір деп шақырып отыр. Аман­да­сып, кіріп келдім. Сағатына қа­рап, иә, бәрі дұрыс. «Са­бақты 20 минут ерте бітіріп, сту­денттерді таратып жібердім де» деп тұр. Тілім байланып қал­ды. «Ағай» деп бірдеңе ай­тайын деп едім, «Ештеңе керегі жоқ. Жүр ректорға, ол сені кү­тіп отыр», – деді.

Үндемей ректоратқа қарай көшеде келе жатырмыз. Әңгіме былай болыпты: ректор Өмір­бек Жолдасбеков Ұлан Хусаин­ұлы­на телефон соғып: «Әбіл­даев сабағын 20 минут ерте бітіріп, студенттерді таратып жіберді. Бір бес минутта физ­факқа баратын шығар. Оны аң­дып отырып ұстап, маған алып кел», – депті. Сөйтіп, ректордың ка­бинетіне кіріп келдік. Ректор гүрілдеген даусымен: «Ал, жол­­дас Әбілдаев, түсіндіріңіз, неге сабақты ерте бітірдіңіз? Сіз­ге кім рұқсат берді?» – деді. Мен есім шығып, не дерімді біл­медім. «Ағай, кешіріңіз. Ме­нен қателік кетті», – дей бердім. Ректор: «Жолдас Әбілдаев, сіз бос­сыз, жүре беріңіз. Ал, Ұлан Ху­саин­ұлы, сіз қалыңыз», – де­ді. Мен шығып кеттім. Ары қа­рай бәрі түсінікті. Бас айналып, аяқ шалыс басылып факуль­тет­ке жеттім.

Кешке қарай факультетке Ұлан ағамыз да келді. Менің ла­бо­раторияма кіріп күлім­сіреп: «Ағай сені кешірді. Тек енді қайталама мына тірлігіңді. «Сөгіс беруге болмайды. Ол әлі жас қой. Өміріне балта шабуға қимаймын. Бір жолға кеші­ре­йік», – депті. Әңгіме былай бо­лыпты: биофактың бір сту­денті біздің министрлікте іс­тей­тін бір әйелдің қызы екен. Ол қызына «мұғалім жаман сөз айтса не­месе ұрысса факуль­тет де­ка­на­тына кіріп, маған звон­да» деп айтып қойған екен. Қыз ше­шесіне бос жүр­генін айтып звондай салыпты. Шешесі бірден Өмекеңе звон­дапты. Міне, әңгіменің ашығы осы. Шешесінің ойы – мұғалім кейін қызына жақсы баға қой­май жатса, оны қорқытамын» деген амалы екен. Бұл оқиғаны университет мені алақанына салып мәпелеп өсіргенінің дә­лелі деп айтып отырмын. Мен университетімді атам мен анамдай көріп, оған қарыздар­мын деп білемін.