САРБАСОВ ДОС ЖҰРМАХАНБЕТҰЛЫ

8 сәуір, 2024

1991 жылы биология факультетінің түлегі. Оқу барысында ол ғылыми жұмысқа үлкен қабілеттілік танытты, үшінші курста Қазақстан Республикасы Ұлттық ғылым академиясының академигі Р.І. Берсімбаев пен доцент М.М. Таированың жетекшілігімен молекулалық генетика зертханасында жасуша сигнализациясының механизмдерін зерттеу бойынша ғылыми-зерттеу жұмысын жасады. ҚР ҰҒА академигі Р.І. Берсімбаевтің қолдауымен  3 курс студенті Дос Сарбасов Новосибирск мемлекеттік университетіне (сол кездегі Кеңес Одағының жетекші ғылыми орталықтарының бірі) жіберілді, онда жасушаішілік сигнализацияны зерттеу арқылы жасушалардағы физиологиялық процестердің гормондық реттелуін зерттеу бойынша ғылыми-зерттеу жұмыстарын жүргізді. Зертханада жақсы оқумен және белсенді зерттеулермен қатар Дос шет тілдерін оқыды, бұл кейінірек студент алмасу бағдарламасы бойынша Америка Құрама Штаттарына баруға және 1992 жылы Литл-Рок, АҚШ Арканзас штатында орналасқан Медицина ғылымдары университетінде PhD бағдарламасы бойынша докторантураға түсуге мүмкіндік берді. Осы университеттің биохимия және молекулалық биология кафедрасында оқып жүргенде ол инсулин тәрізді өсу факторларымен индукцияланған бұлшықет жасушаларының дифференциациясының реттелуін зерттеумен айналысты. Бұл зерттеудің негізгі мақсаты белгілі бір өсу факторы бұлшықет жасушаларының дифференциациясын қалай тудырғанын түсіну болды. Диссертацияның нәтижелері үш зерттеу мақаласы түрінде жарияланды, олардың бірі АҚШ-тың Ұлттық ғылым академиясының еңбектерінде жарияланған. 1997 жылы биохимия және молекулалық биология бойынша PhD дәрежесін қорғағаннан кейін ол иммунологиядағы жасуша сигнализациясын зерттеу үшін Нью-Йорктегі Корнелл медициналық колледжінде бір жыл ғылыми қызметкер ретінде жұмыс істеуге шақырылды. 1999 жылы ол қоректік заттарды сезіну жүйесін, атап айтқанда сигнал беру жолын зерттеу үшін Уайтхед биомедициналық зерттеулер институтында (Массачусетс технологиялық институтымен, Кембридж, Массачусетс, АҚШ-қа қарасты) Дэвид М.Сабатинидің зертханасында mTOR деп аталатын (сүтқоректілердегі рапамициннің нысанасы) зерттеулерге қосылды. Бұл барлық эукариоттық организмдер үшін маңызды сигнал жолы және жасушаның өсуін бақылауға (жасуша массасының жинақталуына) жауап береді. Бұл барлық эукариоттық организмдер үшін маңызды сигнал жолы және жасушаның өсуін бақылауға (жасуша массасының жинақталуына) жауап береді. Зерттеулер барысында raptor және rictor адаптер белоктарымен анықталатын екі жеке mTOR кешені анықталды және функционалдық сипатталады. Олардың функционалдық зерттеулері mTOR жасушалардың өсуін (ақуыз синтезін бақылау арқылы) және пролиферацияны (өсу факторының сигнал беру механизмдерін белсендіру арқылы) маңызды қоректік заттардың аминқышқылдарының болуына байланысты жасушалық анаболизм процестерін басқаратын маңызды сигналдық жолдарды сипаттайтын глюкоза және май қышқылдары қалай реттейтінін анықтауға мүмкіндік берді.

               2006 жылдан бастап профессор Д.Д. Сарбасов Техас университетінің М.Д. Андерсон атындағы онкологиялық орталығының (әлемдегі жетекші қатерлі ісік зерттеушілерінің бірі)  молекулалық және жасушалық онкология бөлімінің жетекші зерттеушісі, профессоры және зертхана меңгерушісі (Хьюстон, Техас, АҚШ). Қазіргі уақытта профессор Д.Д. Сарбасов ядролық тасымалдау динамикасында және рибосома биогенезінде mTOR сигналдық жолын басқаруды зерттеу бойынша белсенді жұмыс жүргізуде. Оның зертханасында жүргізілген зерттеулер биология ғылымы мен биомедицинаның алдыңғы қатарында,  Дос Сарбасов халықаралық деңгейде мойындалған ғалым. Ол Cell, Science, Molecular Cell, Current Biology, JBC, Oncogene сияқты рейтингі жоғары журналдардағы жарияланымдардың авторы және Google мәліметтері бойынша оның жұмысына 2014 жылдың сәуір айындағы дәйексөздер саны он мыңнан асады.

               Профессор Дос Сарбасов MD Андерсон атындағы онкологиялық орталықта ұзақ уақыт жұмыс істеп, 27 жылдан кейін 2019 жылы АҚШ-тан Қазақстанға оралды. Қазіргі уақытта ол Астана ұлттық зертханасының директоры және Ғылым және гуманитарлық ғылымдар мектебінде ғылыми жұмыстар жөніндегі орынбасары (STEM) болып табылады. Оның негізгі ғылыми қызығушылықтары жасушалардың өсуі мен өмір сүруінің қоректік заттарға тәуелді реттелуі, соның ішінде қатерлі ісік кезінде олардың реттелуін реттеу. Оның зерттеулері барлық эукариоттарда жасушалардың өсуін бақылайтын рапамициннің (mTOR) маңызды механикалық нысанасын түсінуге ықпал етті.

               Профессор Дос Сарбасов басқаратын Назарбаев Университетінің Астана ұлттық зертханасының (ҰЗЗ) ғалымдар тобы Қазақ онкология және радиология ғылыми-зерттеу институтының онкологтарымен бірлесіп, қатерлі ісік ауруын емдеудің тиімді әдісін жасау жұмысын жалғастыруда.

Басқа жаңалықтар