Бас геолог... Бұл тұлғаны мұнайгаз өндірісінің проблемалық, қилы тағдырлы мәселелері бойынша шешім қабылдайтын зерттеуші ретінде байланыстыруға болады. Көбінесе бас геологтардың өндіріс командирлері, кейде стратегтер деп атайды, тіпті жер қойнауын барлаушылар армиясының қолбасшылары деп те атайды.
Олардың еңбегін кіммен салыстырса да, бұл салыстырулардың маңыздылығы олар жасаған істердің мазмұнына сәйкес келеді.
Негізгі көшбасшылар болып табылатын – бас геологтар алдыңғы қатарда тұрған мұнай барлаушыларының күш-жігерінің арқасында Қазақстан тәуелсіздік алғаннан кейін аяғына нық тұра алды, осыған байланысты қазіргі таңда елімізде экономика табысты дамуда.
Қазақстанның бас геологтары когортасының көрнекті өкілдерінің бірі КСРО Мемлекеттік сыйлығының лауреаты, ҚР Жер қойнауының құрметті барлаушысы Сәдуақас Құрманов болып табылады. Сәдуақас Құрманов С.М. Киров атындағы ҚазМУ бітіргеннен кейін бір жарым жыл өткен соң, 1961 жылы 23 жасында өте ерте жасында-ақ Бас геолог атанды.
Мұндай жауапты лауазымға алғаш тағайындаған ұйым Мақат бұрғылау кеңсесі деп аталды. Бұл ұйым Каспий маңы ойпатының (КО) орталық бөлігінде, игеріліп жатқан тұзүсті кен орындары ауданында мұнай кен орындарын іздеумен және барлаумен айналысты. Құрмановтың бастамасымен жер қойнауын барлаушылар іздестіру жұмыстарын Орал-Еділ өзендері аралығындағы аз зерттелген теңіз аймағында жалғастырды. Осы жұмыстың нәтижесінде болашағы зор мұнай-газ кен ауданы ашылды. Тұңғыш кен орындары болып саналатын – Мартыш кен орны 1962 жылдың көктемінде ашылды, ал осы жылдың соңында С. Құрмановты Геология және жер қойнауын қорғау министрлігіне шақырады.
1972 жылы С. Құрманов жаңадан құрылған «Қазақстанмұнайгаз барлау» басқармасының бас геологы болып тағайындалды, ол Каспий маңы ойпатының солтүстігінде Батыс Тепловская, шығысында Кеңқияқ, Қаратөбе және оңтүстік-шығысында Тортай алаңдарында тұзастындағы мұнайдың алғашқы салаларын алуда тұзасты шөгінділерін іздестіруде кең ауқымды зерттеу жүргізді. Кейіннен осы шөгінділерден өңірдің ең ірі кен орындары, алдымен Жаңажол кен орындары тобы, содан кейін Қарашығанақ пен Теңіз ашылды. Ал 2002 жылы жер бетіндегі ең ірі бес кеніштің қатарына кіретін Қашаған ірі тұз асты кен орны ашылды. Сол кезеңдегі басқаруда бас геологтың тағы бір маңызды жетістігі - ол Бозашы түбегінде іздеу жұмыстарын жүргізуге бастамашы болуы еді, ол кен орны сол кезде ҚазҰТЗУ жергілікті институтының бағалауы бойынша болашағы аз деп саналған еді. Мұнда 1974 жылы Қаражанбас алаңында №К-12 құрылымдық ұңғымасынан жоғары дәрежелі мұнай фонтаны алынды, сол аймақтағы тағы бір ірі мұнай-газ ауданының ашылғаны туралы хабарлады.
Одан кейін Солтүстік Бозашы, Жалғызтөбе, ал 1975 жылы – Қаламқас кен орындары үш жүз миллиондық қорларымен ашылды. Осы жаңалықтардың негізінде өңірде «Қаламқасмұнай», «Қаражамбасмұнай» жаңа мұнай – газ өндіру басқармалары құрылды.
1978 жылы С.Құрманов Ауғанстанға кеңестік мұнай геологтары ұжымының бас геологы болып жіберілді. Онда соғыс қимылдарының басталуына байланысты қиындықтарға қарамастан, оның күш-жігерімен Замрадсай жаңа мұнай кен орны мен Жаңақали-Қолон газ кен орны ашылып, бұрын ашылған Қашқари мұнай кен орындарының қорларын едәуір ұлғайтуға мүмкіндік беретін жұмыстар орындалды. Ауғанстаннан оралғаннан кейін Құрманов жаңадан құрылған «Қазгеофизика» өндірістік бірлестігінің бас геологы болып тағайындалады. Оның қатысуымен Құмкөл, Майбұлақ, Арысқұм, Қызылқия, Ақшабұлақ, Қоныс, Бектас, Ақсай, Нұралы, Ащысай және т.б. кен орындарынан жаңа мұнай-газ аудандары ашылды. С. Құрманов ғылыммен де айналысқан. 1969 жылы ол кандидаттықты қорғап, 1991 жылы геология-минералогия ғылымдарының докторы болды. 1994 жылы оған профессор ғылыми атағы берілді. 40 жылдан астам бас геолог болып жұмыс істеген Құрманов үш жаңа ірі мұнай-газ аудандары мен 100-ден астам кен орындарын ашуға қатысты. Құрмановтың қатысуымен өмірге жолдама алған барлық үш жаңалық түрлі мемлекеттік сыйлықтар алуға ұсынылды. 1975 жылы Междуреченский ауданы Қазақ ҚСР Мемлекеттік сыйлығын алуға ұсынылды. Бірақ, Мемлекеттік сыйлықтар жөніндегі комитеттің бұрынғы басшысы Ш.Е. Есенов бұл жұмысты мақұлдағанымен, оның мұрагеріне ұнамағаны үшін жұмыстан бас тартылды. 1981 жылы Бозашының ашылуы КСРО Мемлекеттік сыйлығына ұсынылды. Жоғарыда аталған қазақтың ұлттық зерттеу институтынан шыққан Мингео С. Құрмановты Бозашы ауданында іздеу жұмыстарын жүргізу мәселесін шешуде «артық» дербестік көрсеткені үшін үміткерлер қатарынан шығарып тастады, бұл Мингеоның рөлін көлеңкелендірді. Қазақстан КП ОК-нің сол кездегі хатшысы Н.Ә. Назарбаевтың араласуының арқасында ғана ол әділдікке қол жеткізіп, өзінің лайықты сыйлығын қорғай алды.