Телефонның адам өміріне әсері қандай?

Қазір ұялы телефон адамның күнделікті өмірінің ажырамас бөлігіне айналды. Смартфондар коммуникация, ақпаратқа қол жеткізу, жұмыс істеу, тіпті бос уақытты өткізу үшін негізгі құралға айналып отыр. Дегенмен оның өмірімізге қаншалықты әсер етіп жатқанын ойладық па?
Күніне сіз телефон «шұқылауға» қанша уақыт шығындайсыз және сол уақытты тиімді өткізесіз бе?

Шынын айтқанда, бүгінгі күннің басты проблемаларының бірі теле­фон­ға шамадан тыс тәуелділік бо­лып отыр. Бұл психикамызға, ұйқы­мыз­ға қатты әсер етуде. Бұқаралық ақпарат құралдарынан жаңалық не­месе басқа да көңіл күй көтеретін роликтер қарағанда олар 15-30 секунд сайын жеңіл түрде ауысып отыратынын білеміз. Ол біздің миы­мыздағы дофамин гормонының бөлінуіне әсер етеді. Әрі ол мезеттік ләззат сезімін туындатады. Сол ар­қылы біз өзіміздің шынайы өмірі­міз­ден, қиындықтардан қашуға тырысамыз.

Көптеген адамдар телефонды түн­де ұзақ қолданғаннан кейін ұйық­тау қиын екенін байқаған. Оның негізгі себебі – телефон экра­ны­нан бөлінетін көк жарық. Бұл жарық миды ояу күйде ұстап, ме­ла­тонин гормонының бөлінуін те­жейді. Мелатонин – денені ұйқыға дайындайтын табиғи гормон, ал оның төмендеуі ұйқының сапасын нашарлатып, ұйқысыздыққа алып келуі мүмкін.

Осыған орай, мамандар теле­фон­ды ұйқы алдында кем дегенде бір сағат бұрын қолдануды тоқта­ту­ды ұсынады. Бұл уақыт ішінде дене ұйқыға бейімделіп, сананы тыныштандыруға мүмкіндік алады.

Кортизол – бұл біздің ағзамызда стресс кезінде бөлінетін гормон, ол энергияны тез жұмсауға жауап береді. Алайда оның жоғары дең­гейі ұзақ мерзімді стресс пен шар­шау­ға алып келеді. Таңертең оянған кезде ағзамыз кортизолды табиғи түрде бөле бастайды, бұл дененің оянуына және күннің жұмысына дайын болуға көмектеседі.

Егер адам оянған бойда теле­фон­ды қолдана бастаса, бұл кор­ти­зол деңгейінің жылдам көте­рілуі­не ықпал етеді. Әлеуметтік желі, жаңалықтар немесе электрондық поштадағы хабарламалар стрестік жағдай туғызуы мүмкін. Бұл ояна салысымен психологиялық күйзе­ліс тудыруы ықтимал.

Мамандардың айтуынша, оян­ған соң 15 минут бойы телефонды қол­данбау ағзаға табиғи жолмен оянуға мүмкіндік береді. Осы уақыт ішінде дене мен сана тыныш күйде қалады және жаңа күнге бейім­де­луге уақыт береді.

Телефонды қалай дұрыс қол­да­ну керек? Телефонның ұйқы мен психологиялық денсаулыққа кері әсерін азайту үшін оның қолдану уақытын дұрыс реттеу маңызды. Осыған орай, біз төменде бірнеше қарапайым, бірақ тиімді кеңес ұсынамыз.

1. Ұйқы алдында телефонға жо­ла­мау. Көк жарықтың ме­ла­то­нинге әсерін болдырмау үшін ұй­қыға бір сағат қалғанда теле­фонды өшіру немесе басқа бөл­меге қою қажет.

2. Оянған соң бірден теле­фон­ды қолданбау. Таңертең ал­ғашқы 15-30 минут ішінде те­ле­фонды қол­дан­бау күнді тыныш өткізуге әрі өзі­ңізді дұрыс басқаруға кө­мек­теседі.

3. Телефонды саналы қол­дану. Күні бойы телефонды мақ­сатты түр­де пайдалану. Әрбір хабар­ла­маға немесе қоңырауға жауап бе­руді міндет деп са­на­мау, керісінше, өз уақытыңды дұрыс игеріп, те­ле­фонға емес, маңызды істерге назар аудару.

Қорыта айтқанда, телефон қо­ғам­ның ажырамас бөлігі әрі оның біздің өмірімізге тигізетін әсері айтарлықтай. Дегенмен телефонды дұрыс және саналы пайдалану ар­қылы оның жағымсыз әсерін азай­тып, артықшылығын барынша пай­далана аламыз. Ең бастысы, тех­­нологияны бақылай отырып, жеке уақыт пен денсаулықты сақ­тау­ды ұмытпауымыз керек.

Толқын БОРАНБАЙҚЫЗЫ,

Қоғамдық денсаулық сақтау жоғарғы мектебі кафедрасының оқытушысы