АЭС салуда қай елдің әлеуеті жоғары?

Референдумнан кейін Қазақстан атом электр стан­циясын салатын болды. Ендігі мәселе – стан­цияны салатын елді немесе ол елдің реакторын таң­дау. Мемлекет басшысы: «Станцияны бір ел сал­майды, консорциум құрамыз, сол консорциум са­­лады», – деген пікірін білдірді. Меніңше, реак­тор­дың өзін бір ел салатын шығар. Станция салуға ниет білдірген төрт елде қандай реакторлар бар, енді соларға тоқталайық. 

Франция. Бұл ел дүние­жүзі бойынша Америка Құ­рама Штаттарынан кейін ең көп атом энергиясын өнді­реді. Ал атом энергиясының үлесі жалпы энергети­ка­сын­да ең көп ел (70 пайыз­дан жоғары), 17 АЭС 56 реактордан тұрады. 60 Гвт энергия өндіреді.

Реакторларды құру және қызмет көрсетумен 2001 жы­лы ұйымдастырылған AREVA айналысады. Компа­ния­ның бас акционері – Фран­цуз мемлекеттік атом энергетикасы комисса­риа­ты. Бұл атом энергиясын өндіретін барлық қызмет түрлеріне жауапты жалғыз компания. Француз реак­тор­ларының негізгі түріне айналған Су-су реактор­ла­ры (PWR-pressurized water reactor). Францияның бар­лық белсенді реактор­ла­ры екінші буынға жатады. Айта кетейік, шартты түрде бар­лық реакторларды төрт буын­ға бөледі: І буын – ал­ғашқы салынған реактор­лар, қазіргі кезде толығынан тоқтатылған. II буын реак­тор­­лары негізінен барлығы да жұмыс істеп тұр. Оған 2000 жылдарға дейін са­лын­ған реакторлар жатады. Бүгінде салынып жатқан реакторлар III буынға жа­та­ды, II буынға қарағанда қауіпсіздігі жоғарылау және технологиясында да өзгеріс бар. Үшінші буынның III+ түрі бар, қауіпсіздікке көп көңіл бөлінген, әрине, сондықтан қымбаттау. Франция PWR (111) не EPR (111+) реакторын ұсынатын шығар. Франция біраз елге реактор салып берген, осы күні де салып жа­тыр. Франция өзіне ке­ректі уранның 24 пайызын Қазақстаннан алады.

Оңтүстік Корея. Мұнда төрт атом электр станциясы жұ­мыс істейді. Әр стан­ция­да төрт немесе одан да көп энергия блогы бар, ал үш станция энергия блокта­ры­ның санын көбейтуді жос­пар­лап отыр. Атом энер­ге­тикасы – Оңтүстік Ко­рея­дағы энергияның негізгі көзі. Биыл (2024 жылы) 26 реак­то­ры болды. Атом электр станциясының жалпы элек­тр қуаты 23,1 ГВт құрайды. Әр атом электр станция­сын­­да бірнеше энергия блок­тарын орналастыру тех­­ни­ка­лық қызмет көр­се­ту­ді тиімдірек етуге және шы­ғын­дарды азайтуға мүм­кіндік береді. Оңтүстік Ко­рея APR-1400 (Advanced Power Reactor 1400 MW elec­­tricity) реакторын ұсы­нуы мүмкін – Korea Electric Power Corporation (KEPCO) әзірлеген жаңартылған Су-су ядролық реакторы. Бұл реактор реакторлардың ІІІ буынына жатады. Оңтүстік Корея бірнеше елге осы реакторды салған және са­ла бермек. Бұл экономика жа­ғынан тиімді деп сана­ла­ды.

Қытай. Бұл елдің атом энергетикасы (Тайваньды қоспағанда) жалпы қуаты 50,8 ГВт болатын 18 атом электр станциясында орна­лас­қан 56 белсенді өнеркә­сіп­тік ядролық реакторға ие. Сондай-ақ 14 блок са­лы­нуда және шамамен 30 жос­парланған. Жалпы, электр энергиясын өндірудегі атом энергетикасының үлесі 4,94 пайызды құрады. Реак­тор­дың ең көп қолданылатын түрі – CPR-1000. 2021 жылы ІІІ+ буын реакторы іске қо­сыл­ды.

Ресей. Биылғы қаң­тар­да жұмыс істеп тұрған 11 атом электр станциясында жал­пы белгіленген қуаты ~30 ГВт 37 энергия блогы бол­ды.

Ресей 2030 жылға дейін жалпы белгіленген қуаты 21,4 ГВт болатын 10 атом электр станциясын салуды жоспарлап отыр. Ресейдің Үндістан, Бангладеш, Ар­ме­ния, Қытай, Иран, Түркия, Болгария, Белоруссия, Еги­пет, Венгрия, Финляндия және Орталық Еуропаның бірқатар елдерімен АЭС салу туралы келісімі бар. Ресей бұл жағынан алдыңғы орында. Бізге Ресей ВВЭР-1200 реакторын ұсынуы мүмкін. Жоғарыда аталған мемлекеттерде осы реак­тор­лар салынған. Қалай де­сек те, Ресей консорциум құрамындағы негізгі ойын­шы болатыны айқын.

Тұрғара ТҮСЕЕВ,

физика-математика ғылымдарының докторы,

Жылу физикасы және техникалық физика кафедрасының доценті