Global sky зертханасы университеттің ғылыми әлеуетін арттырады

Әл-Фараби атындағы ҚазҰУ-дың 90 жылдығы аясында құрылған зертханалардың бірі – атмосфералық зерттеу­лер­дің Global Sky инновациялық зертханасы. Бұл зерт­ха­на атмосфералық процестерді тереңірек түсіну, ауа райы мен климаттық өзгерістердің салдарын болжау, сондай-ақ атмосфералық ауаның тұрақтылығы мен сапасын басқару саласында инновациялық шешімдерді құру үшін озық технологиялар мен әдістерді әзірлеп енгі­зу мақсатында құрылған.

География ғылымының док­то­ры, профессор, жоба жетек­ші­сі Ви­та­лий Сальниковтың ай­­туын­ша, зерт­­ха­наның қыз­меті ел эконо­ми­касы үшін өте ма­ңыз­ды бірнеше бағытқа не­гіз­делген:

1. Құрғақшылық пен жұт, жы­лымық пен қатты аяз сияқты жаһандық және аймақтық кли­мат­тық өзгерістердің әсерінен болатын атмосфералық қауіп­тер­ді зерттеу және оларды ал­дын ала ескерту жүйесін құру.

2. Көміртегі бейтарап­ты­ғы­на қол жеткізу жолында кө­мір­тегі ізін азайту контексінде баламалы энергия көздерінің қолжетімді потенциалының ди­на­микасын зерттеу.

3. Атмосфералық процес­тер­ге белсенді әсер етудің жаңа әдістерін зерттеу және сы­нақтан өткізу.

4. Оның сапасын басқару жүйесін құру мақсатында ат­мос­фералық ауаның лас­та­нуы­ның заманауи мәселелерін зерт­­теу.

ЗЕРТХАНАНЫҢ БӘСЕКЕЛЕСТІК АРТЫҚШЫЛЫҒЫ

Технологиялық көшбас­шы­лық. Зертхана маман­дан­ды­рыл­ған деректерді жинап тал­дауға арналған заманауи тех­­нологияларға қол жеткізе ала­ды. Оған мысал ретінде ме­тео­рологиялық температура про­филемерін алуға болады. Атап айтқанда атмосфераның шекаралық қабатындағы ра­диа­­цияның 0-ден 1000 метрге дейінгі биіктікте өлшейтін қа­шықтықтан зондтау құралы, ци­фр­лық химиялық-атмос­фе­ралық модельдер (WRF – Chem-Weather Research and Fo­recasting (WRF) Model coupled With Chemistry) және т.б.

Сараптама мен тәжірибе. Зертхана командасының құра­мы­на атмосфералық зерт­теу­лер саласында көпжылдық тә­жірибесі бар жоғары білікті ма­­мандар тартылды. Кәсіби ма­­­мандар сараптама мен зерт­­­теулердің жоғары деңгейін қам­тамасыз етеді.

Инновациялық әдістер мен тәсілдер. Зертхананың мына­дай әлеуеті бар екенін ауыз тол­­тырып айта аламыз. Ауа райы мен атмосфералық пара­метр­лер туралы дерек­тер­ді жинау үшін интернет техно­ло­гиясын (IoT-Internet of things) қолданады; спутниктік бақылау және қашықтықтан зондтау; атмосфералық про­цес­терді мо­дельдеу және мо­дель­деу әдіс­терін пайда­ла­нады; жасан­ды интеллектіні қол­дана оты­рып мате­ма­ти­калық әдістерді будандастыру сияқты атмос­фе­раны зерт­теу­дің жаңа әдіс­тері мен тәсіл­де­рін әзірлеу және нейрондық желілер мүм­кіндігі бар.

Пәнаралық тәсіл. Бір атап өтерлігі, зертхана атмосфе­ра­лық процестерді және олардың қор­шаған ортамен өзара әре­кеттесуін жан-жақты зерттеуге ық­пал ететін метеорология, ги­дрология, география, гео­ин­фор­матика, экология, мате­ма­тика, жасанды интеллект, Big data, компьютерлік модельдеу және т.б. сияқты ғылымның түр­лі салаларындағы маман­дар­дың басын біріктіреді.

Ынтымақтастық және се­­рік­­тестік. Зертхана ұлттық және халықаралық деңгейде ғылыми-зерттеу инсти­тут­та­ры, университеттер, үкіметтік ұйым­дар және жеке компа­ния­лармен белсенді ынты­мақ­­тас­­тықта. Жоба жетекшісі Ви­та­лий Сальниковтың пікі­рін­ше, мұн­дай ынтымақтастық білім, тә­жірибе және ресурс­тар­ды тиім­­ді алмасуға ықпал етеді.

Әл-Фараби атындағы ҚазҰУ жанындағы Global Sky зерт­ха­насы ғылыми әлеуетті да­мы­туға, талантты мамандарды тар­туға және университеттің ат­мосфералық ғылымдар са­ла­сындағы көшбасшы ре­тін­дегі ұстанымын нығайтуға ық­пал ететін академиялық және ғылыми қызметтің маңызды құрамдас бөлігі саналады.

Нәтижелерге сұраныс. Ат­мосфералық зерттеулердің ин­­новациялық зертханасы жұ­мысының нәтижесі оны кең ау­қым­да пайдаланушыларға аса маңызды. Оның ішінде:

1. Мемлекеттік органдар мен қызметтерге:

 Қазгидромет: ауа райы бол­жамдарын жақсартуға, та­биғи апаттар туралы ерте ес­кер­ту және ауа сапасының мо­ни­торингіне пайдалануға құн­ды дерек болмақ.

 Барлық деңгейдегі әкім­дік­тер, сондай-ақ экология, ауыл шаруашылығы, энерге­ти­ка, кө­лік және су ресурстарын бас­­қа­руға жауапты министр­лік­тер мен ведомстволарға не­гіз­дел­ген шешім қабылдауға кө­мек бе­реді. Ресурстарды пай­­да­ла­нуды оңтайландыруға және ауа райы мен климатқа байла­ныс­ты тәуекелдерді азай­туға ық­палды.

 Төтенше жағдайлар қыз­меті: табиғи апаттарға тиімді әре­кет ету және олардың сал­дарын азайту.

2. Жеке сектор:

 Жер қойнауын пайда­ла­ну­шылар: атмосфералық ауаның және жалпы қоршаған ортаның ластану шегінен асып кету тәуе­келдерін төмендетуге қол­данады.

Ауылшаруашылық кәсіп­орын­дары: ауылшаруашылық өндірісін оңтайландыруға, өнім­­ділікті арттыру және ауа ра­йына байланысты тәуекел­дер­ді азайтады.

Энергетикалық компа­ния­­­лар: энергияға деген сұ­ра­­­ныс­ты болжау, электр стан­ция­­ларының жұмысын оң­­тай­ландыру және жаңар­ты­ла­тын энергия көздерін да­мы­тады.

Сақтандыру компания­ла­ры: ауа райы мен климатқа бай­ла­нысты тәуекелдерді ба­ға­лап, сақ­тандыру өнімдерін әзір­­лей­ді.

Көлік компаниялары: мар­шруттарды оңтайландырады, кешігу қаупін азайтып, та­сы­мал­дау қауіпсіздігін артты­ра­ды.

Туристік компаниялар: ауа райын болжайды және турис­тер­ді тартады.

3. Ғылыми қоғамдастық:

Университеттер мен ғы­лы­ми-зерттеу институттары: атмосфералық ғылымда әрі қарай қосымша зерттеу жүр­гізу бойынша жаңа техно­ло­гиялар мен модельдерді әзір­лей­ді.

 Халықаралық ұйымдар: кли­матты бақылайды, климат­тың өзгеру қаупін бағалап, бе­йім­делу және азайту шара­ла­рын әзірлейді.

4. Халыққа тиімділігі: ауа райы, ауа сапасы және табиғи апаттар қаупі туралы ақпарат алады.

5. БАҚ-пен байланыс: ауа райы, климат және қоршаған орта туралы қоғамға ақпарат таратады.

Тағы бір айтарымыз, атмос­фе­ралық зерттеулерді жүргізу тұрақты даму мақсаттарымен тығыз интеграцияда. Оның ішін­де ТДМ-2 – аштықты жою, азық-түлік қауіпсіздігін қамта­ма­сыз ету, ТДМ-3 – жақсы денсаулық және салауаттылық, ТДМ-4 – сапалы білім, ТДМ-7 – қолжетімді және таза энер­гия, ТДМ-9 – өнеркәсіп, инно­ва­циялар және инфрақұрылым, ТДМ-11 – орнықты қалалар мен елді мекендер, ТДМ-13 – кли­маттың өзгеруіне қарсы күрес, ТДМ-15 – құрлық экожүйелерін сақтау, ТДМ-17 – тұрақты даму үшін серіктестік бағыты бо­йын­ша тығыз жұмыс істейді.

ТҮЙІН:

Әл-Фараби атын­дағы ҚазҰУ жанындағы Global Sky зертханасы универ­си­теттің ғылыми әлеуе­тін дамытуға, талантты мамандарды тартуға және оқу орнының атмос­фе­ралық ғы­лым­дар саласындағы көш­басшы ретіндегі ұс­та­ны­мын нығайтуға ықпал ететін ака­демиялық және ғылыми қыз­меттің маңызды құрамдас бөлігі.

Гүлзат

НҰРМОЛДАҚЫЗЫ