"Дала мен қала" республикалық апталық газет
Сапалы білім – келешектің кепілі
Баян ЕРМЕКБАЕВА,
әл-Фараби атындағы ҚазҰУ-діңэкономика және бизнес жоғары мектебінің деканы,
Қазақстанның еңбек сіңірген қайраткері
Елдің экономикалық деңгейі мен оның әлемдік бәсекелестік ұстанымы бірінші кезекте оның адамдарының сапасына – адами капиталға байланысты. Жаһандану жағдайында әлемдік бәсекелестікке төтеп беру үшін Қазақстанда адам капиталына аса зор көңіл бөлінуде.
Елбасы Н.Ә. Назарбаев «Жаңа әлемде-гі – жаңа Қазақстан» атты Жолдауында адам капиталының сапалы өсуін қамтамасыз етуде күрмеуін шешу қажет бірнеше бағыттар анық сипатын алды. Халықаралық талаптарға сай мамандар даярлауда оқу үдерісінің заманауи әдістері мен технологиясын енгізу арқылы білім беру сапасын да халықаралық дәрежеге жеткізу – бүгінгі күн талабы екені баршаға аян.
Адам капиталының сапалы өсуі білім беру жүйесінің негізгі мақсаты екенін бәріміз түсінеміз.
Білім мен ғылым саласын дамыту егеменді ел болғалы бері 20 жыл ішінде ешқашан Президентіміздің назарынан тыс қалған емес. Сонау қысылтаяң күндерде 1994-95 жылдары Президенттің халықаралық «Болашақ» бағдарламасы іске асты. Тәуелсіздіктің 20 жылы ішінде білім беру саласын бюджет тарапынан қаржыландыру көлемі 200 есеге өскен. Ресми деректерге сүйенсек, бұл салаға 1991 жылы 33 мил-лион АҚШ доллары көлемінде қаржы бөлінген болса, 2011 жылы білім саласына бөлінген мемлекеттік қаржы триллион теңгеден асты. Нәтижесінде білім саласы үлкен серпінмен дамуда.
Қазақстан ТМД елдерінің алғашқысы болып маман дайындаудың үш деңгейлі сатысына: бакалавр – магистр – PhD философия докторы үлгісіне көшті. Бұл Қазақстан үшін әлемдік стандартқа сай білім алу мүмкіндігін туғызды, білім сапасын жақсартуға ықпал етті.
«Білім беруді дамытудың 2020 жылға дейінгі Мемлекеттік бағдарламасы» еліміздің білім беру жүйесінің жұмысын заманауи талаптарға сай, түбегейлі өзгертудің сара жолы десек, артық емес деп ойлаймыз.
Қазақстанның әлемнің бәсекеге қабілетті 30 елдің қатарына кіру стратегиясы біздің жоғары білімнің сапасының деңгейіне, сонымен бірге ЖОО-ның миссиясын түсінуге деген көзқарастарды түбегейлі өзгертуі тиіс. Дәстүрлі университеттер ендігі уақытта тек білім беру мен ағартушылық қызметті жүзеге асырып қана қоймай, инновациялық функцияны іске асыра отырып мемлекеттілік пен азаматтық қоғамды нығайтуға мүмкіндік жасайды.
Қазақстан Республикасының Президенті – Ұлт Көшбасшысы Н.Ә.Назарбаев өзінің «Қазақстан – 2050» Стратегиясы – қалыптасқан мемлекеттің жаңа саяси бағыты» атты Қазақстан халқына Жолдауында: «Дамыған бәсекеге қабілетті мемлекетке айналу үшін біз жоғары білімді ұлт болуымыз қажет», – деп бекер айтқан жоқ. Жолдауда білім және ғылым саласындағы алға қойылған міндеттер ауқымы едәуір кең. Жолдауды жүзеге асырудың жалпыұлттық іс-шаралар жоспарында білім беру және ғылым мәселелеріне барлық міндеттердің үштен бірінің арналуы өте орынды және осы саладағы мамандар үшін үлкен жауапкершілік.
Қазақстандық ғылым экономика қажеттіліктеріне бағдарланған болуы тиіс. Осы орайда, Жолдауда Президент екі ең маңызды мақсатты атап көрсетті: біздің зерттеулерімізді әлемдік деңгейге жеткізу және ғылымның инновациялық процеске тікелей байланысын қамтамасыз ету.
Шынында да білім мен ғылым – келешектің кепілі екендігі рас. Ғылым білімді өндірсе, білім алу секторы білімді тарата отырып, жұмыс күші мен халықтың саналық сапасын арттырады. Ғылымның қозғаушы күші – білім. Білім мен ғылым бірге болғанда ғана нәтижелі болмақ, яғни жастарға білім бере отырып, оларды ғылымға бейімдеу қажет екендігі өмірлік мәні бар тұжырым.
Осы орайда, әл-Фараби атындағы Қазақ Ұлттық университетінің ұжымы еліміздің алдында тұрған мақсат-міндеттерді жақсы түсіне қабылдап, іске асыруды бастап та кетті. Биылғы Жолдау әрбір студенттік топта, кафедралар мәжілісінде, факультеттердің және университеттің Ғылыми кеңесінде жан-жақты талқыланды. Университеттің барлық кафедралары, факультеттері өздерінің ұжымдарында «Қазақстан – 2050» Стратегиясын жүзеге асырудың арнайы бағдарламаларын жасап бекітті. Осы негізде ҚазҰУ-дың стратегияны жүзеге асыру бойынша нақты жоспары даярланып, университеттің Ғылыми мәжілісінде бекітілді. Университеттің ең басты мақсаты – бәсекеге қабілетті маман даярлау, елінің патриот азаматтарын тәрбиелеу екендігін түсіне отырып, бүкіл қазақстандықтардың болашағының бағдаршамы болып отырған «Қазақстан – 2050» Стратегиясын жүзеге асыру.
Жолдаудағы мына тұжырымдар ЖОО-ға арналғаны айқын: «Біз қалайтындардың барлығы үшін қашықтықтан оқытуды және онлайн режімінде оқытуды қоса, отандық білім беру жүйесіне инновациялық әдістерді, шешімдерді және құралдарды қарқынды енгізуге тиіспіз. Ескірген немесе сұранысы жоқ ғылыми және білім пәндерінен арылу, сонымен бірге сұранысы көп және болашағы бар бағыттарды күшейту қажет. Орта және жоғарғы білім берудің оқу жоспарларының бағыттылығы мен басымдықтарын оларға тәжірибелік машықтарға үйрету бойынша және тәжірибелік біліктілікке ие болу бағдарламаларын қосып өзгерту. Кәсіпкерлікке бағдарланған оқу бағдарламаларын, білім беру курстары мен институттарын құру». Жолдаудағы бұл қойылған мақсаттар аясындағы іс-шаралар біздің университетте жақсы қарқында іске асырылуда. Нақты айтсақ, мемлекеттік стандарттан тыс, әлемнің ең үздік оқу орындарының және «Назарбаев Университетінің» тәжірибесіне сүйене отырып ҚазҰУ-дың өзіндік эксперименттік оқу жоспарлары мен оқу бағдарламалары жасалды, соған сәйкес оқу ісі жүзеге асырылуда. Мұндағы мақсат – студенттердің академиялық мобильділігін қамтамасыз ету; халықаралық білім кеңістігіне шығу; білім беруде инновациялық ізденісті, оқытудың жаңа тәсілдерін кеңінен енгізу; бәсекеге қабілетті, заман талабына сай кадрларды даярлау.
Сонымен қатар, оқу жүйесіне әлемдік стандарттар енгізілді. Олар оқытудың кәсіби машықтық және модульдік қағидалары, пәнаралық және мәселеге бағытталған оқыту біліктілік құзыреттілік қағидасы.
«Қазақстан – 2050» Стратегиясында ЖОО-ға барлық мамандықтарға арналған білім беру бағдарламасын түбегейлі қайта қарастыру керектігі атап көрсетілген болатын. Осыны басшылыққа алған ҚазҰУ-да заман талабына сай өзгерістер енгізіліп, негізгі оқу жоспарын қайта қарастыру қолға алынды. Халықаралық STEM стандарты енгізілді.
Оқу сапасын жақсарту мақсатында 2011 оқу жылынан бастап ҚазҰУ сұраныс жоқ мамандықтарды қысқартып, сонымен қатар педагогикалық мамандықтарын даярлаудан өз еркімен бас тартты, яғни оқуға қабылдау тоқтатылды. Бұл Елбасының Жолдауда қойған талаптарын іске асырудың бір дәлелі деп тануға болады. Оқу сапасына әсер ететін көрсеткіштердің негізгісінің бірі – оқуға түсуші абитуриенттердің білім деңгейі. Жоғарыдан ешқандай нұсқау күтпей, білім беру сапасын арттыру мақсатында ҚазҰУ 2011 жылдан бастап Ғылыми кеңес шешімімен мектеп бітірушілердің ҰБТ балы бойынша 70 балдан төмен алғанын және колледж бітірушілерінің орташа балы 4,0-ден төмен болғанын оқуға қабылдауды тоқтаттық. Бұл мәселені Білім және ғылым министрлігі ұлттық университеттер үшін 2012 жылдан бастап бекітті. Сонымен қатар, стратегияда білім берудің онлайн жүйесін енгізу көрсетілген. ҚазҰУ-да бұл істі 2011 жылдан бастап іске асыруда. Бүгінгі таңда жоғары білімді азаматтар жоғары аралық қашықтықта оқыту жүйесі бойынша жаңа мамандық алуға мүмкіншілігі бар.
Бүгінгі таңда ҚазҰУ әлемдік білім беру кеңістігінде өз орнын алды: қос дипломдық білім беру жүйесі енгізілді. Бірнеше мамандықтар бойынша ТМД елдерінде Ресей халықтар достығы университетімен, Новосібір, Томск, алыстағы шет елдер: АҚШ-тың Колумбия университеті, Францияның Страссбург менеджмент мектебі, Валенсияның политехникалық университеті, Ланьчжоу т.б. университеттермен қос дипломдық бағдарлама іске қосылған. Алғашқы түлектеріміз дипломдарын да алды.
Елбасы «Жоғары оқу орындары білім беру қызметімен шектеліп қалмауы тиіс. Олар қолданбалы және ғылыми зерттеушілік бөлімшелер құруы және дамытуы қажет» деп атап көрсетті. ҚазҰУ халықаралық Еуро Одақ сарапшыларының сараптау нәтижесі бойынша ғылыми техникалық және инновациялық потенциалы жағынан Қазақстандағы жоғары оқу орындарының көшбасшысы деп танылды. Қазіргі таңда тек гранттық қаржыландыру бойынша 4,0 млрд. теңгеден аса көлемде ғылыми жобалар зерттелуде. Біз ғалымдардың халықаралық рейтингтік ғылыми журналдарда жарияланған еңбектерінің саны жағынан барлық қазақстандық жоғары оқу орындарының алдындамыз. Токио университеті ғалымдарымен бірігіп университет ғалымдары теңдесі жоқ алғашқы университеттік НАНО спутнигін дайындауда. Студенттік бизнес инкубатор ашылды. Бұл студенттердің бизнес жобаларын іске асырудың инновациялық инфрақұрылымдық алаңы. Қазіргі таңда университетте техникалық ғылымдар бойынша 8 ғылыми зерттеу орталықтары жұмыс жасайды.
Мемлекет Басшысы өз Жолдауында экономикалық дамудың бір ғана жолы – инновациялық даму деп атап көрсеткен. Сондықтан дамудың жаңа экономикалық құралдарын енгізу, шағын және орта бизнесті ынталандыру, жаңа салық саясаты мен салық жүйесін қалыптастырудың мәселелерін ғылыми тұрғыдан дәлелдеу мақсатында ғылыми зерттеулер жүргізудеміз. Жұмыс берушілердің сұранысына және жаһандық экономиканың талабына жауап беретін жаңа мамандықтар ашылды: «Инновациялық кәсіпкерлік», «Инновациялық менеджмент», «Жобаларды басқару».
Жаңа экономикаға сапалы дайындалған экономистер қажеттілігі айтпаса да түсінікті. Әлемдік бәсекелестікке төтеп бере алатын маман, өзінің кәсіби білімімен қатар, бірнеше тілді меңгерген және сапалы тәжірибе жинаған маман деп түсінеміз.
ҚазҰУ-дің «Экономика және бизнес» жоғары мектебінде білім беру қазақ, орыс және ағылшын тілінде жүргізіледі. Бакалавриатта арнайы ағылшын топтары ашылған. Магистратура мен докторантурада сабақтар негізінен ағылшын тілінде жүргізіледі. Ағылшын топтарында дәріс оқуға өзіміздің профессор-оқытушыларымызбен қатар, ірі компаниялар мен қаржы ұйымдарында қызмет жасайтын тәжірибелі мамандар. Президенттік «Болашақ» бағдарламасы аясында шетелде білім алып, қаржы-несие саласында еңбек етіп жүрген шетелдік тәжірибесі бар түлектер, сонымен қатар шет елдердің танымал университеттерінің профессорлары келісімшарт негізінде дәріс оқиды, магистрлік және докторлық диссертацияларға жетекшілік етеді.
Экономиканың өзекті мәселелері бойынша белгілі тақырыптарға лекция оқуға компаниялар, банк басшылары, мемлекет қайраткерлері шақырылады. Атап айтсақ: ҚР Мәжіліс депутаты Г.Қарағұсова, Қазақстан Республикасы Ұлттық Банк төрағасы Г.Марченко, Халық Банк басқарма бастығы Ү.Шаяхметова, «Даму» Акционерлік қоғамының басқарма бастығы Ғ.Лесбеков т.б. өте қызықты және маңызды дәрістер оқып, кездесулер өткізді.
Біздің университетте студенттерді әлеуметтік қолдау ісі жақсы жолға қойылған. Оқу үлгерімі жақсы, қоғамдық жұмыстарға белсене қатысып, әлеуметтік жағынан мұқтаж студенттерге жұмыс берушілер тарапынан, оқуды бітіріп қызмет жасап жүрген түлектеріміз тарапынан материалдық қолдау көрсетіліп тұрады. Студенттерге «Экономика және бизнес жоғары мектебі» бойынша ағымдағы оқу жылында 5 млн. теңгеден аса мөлшерде қосымша әлеуметтік көмек көрсетілді.
Тағы бір айта кететін іс, ал ақылы бөлімде оқитын студенттер үшін, оқу үлгеріміне қарай оқу ақысынан жеңілдіктер қарастырылған.
Яғни, сапалы білім іздеген, саналы студентке мемлекет және университет тарапынан барлық жағдай жасалған. Ендігі мәселе жастардың өзінде. «Еңбек етсең ерінбей, тояды қарның тіленбей», – деген аталы сөзді жастар есінен ешқашан шығармаса екен дейміз.