ХХІ ғасырдың жаһандық сын-қатерлері

Тез өзгеретін орта бізді қоршап тұрған барлық нәрсеге түбегейлі жаңа көзқарасты қажет етеді. Урбанизация, цифрландыру, жаһандану, біз сөзсіз кездесетін бұрын-соңды болмаған белгісіздікке әкеледі. Ауқымды өндірістік қызмет, дұрыс айтсақ, табиғатты ұтымсыз пайдалану адамның тіршілік ету ортасы ретінде табиғатқа теріс әсерінің күшеюіне әкелді және бұл өз кезегінде оның өмірі мен денсаулығына, адамдардың қазіргі және болашақ ұрпақтарының мүдделеріне қауіп төндірді.  Қазіргі уақытта табиғатқа әсер ету ауқымы оның қалпына келтіру әлеуетінен асып түсті. Нәтижесінде қоршаған табиғи орта қайтымсыз және қауіпті түрде өзгереді. 

Ауадағы және судағы, топырақтағы ластаушы заттардың көлемі үнемі өсіп отырады, сондықтан экологиялық апатқа айналуы мүмкін экологиялық дағдарыс туралы айту өте орынды. Табиғи ортаның ластануы түтіннің көбеюінен, өлі көлдерден, ішуге болмайтын Судан, өлімге әкелетін радиациядан және биологиялық түрлердің жойылуынан көрінеді.  Экономиканың өсуі үшін табиғи ресурстарды бақылаусыз тұтыну әлеуметтік және экономикалық мәселелерді кеңінен шешуді қамтамасыз етпеді, ал пайда болған экологиялық дағдарыс әлеуметтік-экономикалық тұрғыданубығып кетті. Экологиялық дағдарыс және онымен байланысты жаһандық жылыну жағдайында қоршаған ортаны қорғау және планетаның экожүйесін сақтау мәселесі ерекше өткір тұр.  

Бұл жаһандық деңгейде табиғатты қорғау саясатында жаңа тәсілдерді жасауға ықпал еткен тұрақты даму стратегияларын әзірлеу болды. 2015 жылы БҰҰ комиссиясы тұрақты дамудың 17 мақсатын (ТДМ) орындауды қамтамасыз ету жөніндегі құжатты әзірледі, оны шешуде ақпаратқа, білімге, білімге үлкен рөл беріледі. Атап айтқанда, ТДМ 13 "климаттың өзгеруімен және оның салдарымен күресу бойынша шұғыл шаралар қабылдау" мынадай міндеттерді шешуді қамтиды: ағартушылықты жақсарту, ақпарат тарату және адамдар мен мекемелердің климаттың өзгеруінің ауырлығын жұмсарту және салдарын әлсірету, оларға бейімделу және ерте ескерту бойынша мүмкіндіктері. 

Қазіргі қоғам индустриалды мәртебеден ақпаратқа ауысады, онда ақпарат пен Білім негізгі ресурсқа айналады. Қоғамның сапалы өзгеруі сөзсіз білім берудің өзгеруіне әкеледі. Бұл ХХІ ғасырдағы қоғамның негізгі мәселелерін шеше алатын білім беру жүйесі. Өздеріңіз білетіндей, Білім беру Адам дамуы рейтингінің негізгі үш субъективті факторының бірі болып табылады. Қазақстан тәуелсіз, егеменді мемлекет ретінде күрделі және серпінді дамып келе жатқан әлемнің жаңа сын-қатерлері тұрғысынан бәсекеге қабілетті болу үшін білім мен ғылымның жоғары сапасын қамтамасыз етудің барлық басымдықтарына ие болуға тиіс. 

Жас ұрпақ Қазақстанның болашағының локомотиві болып табылады. Мемлекет Басшысы Қасым-Жомартотокаев өз Жолдауында білім мен кәсіби дағдылар – қазіргі заманғы білім беру, кадрларды даярлау және қайта даярлау жүйесінің негізгі бағдарлары екенін, таяу болашақта еліміз үшін қажетті технологияларды трансферттеудің барынша прагматикалық стратегиясын құруымыз керек екенін атап өтті. 

Қазақстан Президенті Жоғары және орта білім беру сапасын арттырудың жаңа шаралары туралы айтты. "Отандық жоғары оқу орындарының сапасы артқан сайын оларда оқу құны да артатын болады. Сондықтан мемлекет ҰБТ нәтижелеріне және өзге де көрсеткіштерге байланысты мөлшері бойынша – 30-дан 100% - ға дейін сараланатын білім беру гранттарын бөлуді жоспарлап отыр.

ҚР жоғары білім және ғылым жүйесінің негізгі проблемаларына мыналар жатады:

- кадрларды даярлаудың жалпы басымдықтарын құру бөлігінде жұмыс берушілердің қажеттіліктері мен білім беру жүйелері арасындағы алшақтық,

-сондай-ақ кадрлық және ғылыми-инновациялық қамтамасыз етудің өңірлік және салалық күн тәртібі арасындағы байланыстың болмауы.

Қазақстандық білім және ғылым жүйесін жаңғыртудың қазіргі кезеңі тәжірибеге бағдарланған, әрбір сапалы білім үшін қолжетімділікке, колледжде және университетте жаңа кәсіби дағдыларды алуға, зерттеу және шығармашылық құзыреттерді дамытуға бағытталған болуы тиіс.

Еңбек нарығы мен білім беруді үндестіруді қамтамасыз ету үшін жоғары білім беруді дамытудың негізгі бағыттары озыңқы кадрлық қамтамасыз ету жүйесі болуға тиіс. Кадрларды даярлау жаңа кәсіптер атласын қалыптастыруды ескере отырып, экономиканың дамуын ұзақ мерзімді болжауға негізделуге тиіс. Тар серпінді сфераларға ерекше назар аударылады. Бұл жағдайда мемлекет "ЖОО-кәсіпорындардың"өзара іс-қимылын модерациялайды. Бұл жағдайда білім беру ұғымы жаңа мағынаға ие болады. Жоғары оқу орындарының қабырғаларында алған білімдері үнемі байытылып, тәжірибеде дамуы керек. Бұл дегеніміз, үнемі оқу-бүгінде сән-салтанат немесе қымбат қыңырлық емес, әркімнің нақты қажеттілігі. Ежелгі грек тарихшысы Плутархтың айтуынша, ақыл-бұл білімге толы ыдыс емес, алауды жағу керек. 

Білім берудің басты міндеті үздіксіз өзін-өзі дамыту дағдыларын қалыптастыруға және өзгерістерге бейімделуге, ҚазҰУ оқытушылары үшін осы жағдайларда көбірек көңіл бөледі. әл-Фараби үнемі оқуға үйрету маңыздырақ болады. Айта кету керек, әл-Фараби атындағы ҚазҰУ тек Қазақстанда ғана емес, сонымен қатар жоғары халықаралық рейтингке ие. Өмірлік жоспарларды табысты іске асыру, оқу бітіргеннен кейін еңбек нарығында бәсекеге қабілетті және сұранысқа ие болу мүмкіндігін қамтамасыз ету үшін жас ұрпаққа ойлауды, өзін-өзі тануды және әлеуметтік сананы, жауапты шешім қабылдауды, өзін-өзі тәрбиелеуді қалыптастыру қажет, бұл тез өзгеретін әлемде бейімделуге мүмкіндік береді. Өмір бойы оқыту бүкіл білім беру процесінің лейтмотивіне айналады.

 Қазіргі білім жеке тұлғаға бағытталған. Білім алушының өзі білім беру траекториясын таңдай отырып, оқыту орталығына айналады. Алдағы жылдары қосымша, бейресми білім беру мүмкіндіктері артады. Ол үшін цифрлық технологиялар, жасанды интеллект, онлайн, мобильді және аралас оқыту түрлері қолданылады. Білім беру бағдарламалары өздерінің сандық өнімдерінің пайдаланушы интерфейсін қайта қарастыра бастайды және барлық құралдарды пайдалануды мүмкіндігінше ыңғайлы және интерактивті ету туралы ойланады. Мысалы, VR виртуалды кеңейтілген шындық технологиясының болашағы зор. Алдағы бірнеше жылда жасанды интеллект көмегімен көбірек білім беру цифрлық платформалары бақыланатын болады. Сарапшылар жақын арада сұраныс бойынша білім беру барған сайын сұранысқа ие болады деп болжайды. Бұл дегеніміз, оқудың басталу күнін өз бетінше таңдап, өз қарқынымен қозғалу мүмкіндігі пайда болады, бұл білім беру процесін әртүрлі кестелері бар адамдарға ыңғайлы және қол жетімді етеді. Бұл әлеуметтік жауапкершілікті, адамгершілік мәдениетті, гуманистік дүниетанымды қалыптастыру, үнемі оқуға дайын болу, біз, мұғалімдер, өз жұмысымызға басымдық береміз.  

Қалқаш Әбубәкірова,

а/ш. ғ. д., профессор

Нина ВОРОНОВА,

ҚазҰУ Б.ғ. к. Әл-Фараби