ЗАҢҒАР ЗАҢГЕР

«Шәкіртсіз ұстаз – тұл». Қазақстан Республикасы Ұлттық ғылым академия­сының академигі, заңгер Сұлтан Сартаев еліміздің заң саласының дамуына сүбелі үлес қосқаны өз алдына, шәкірт тәрбие­леп, соңынан ізбасар­ла­рын ілестіре білген ұлағат­ты ұстаз. Ғалым­ның елеусіз қалмауы, үнемі назарда болуы өзі тәрбиелеген шәкірттері­нің де арқасы. Бүгінгі жүрекжарды естеліктер соның айғағы.

Мемлекетіміздің қалыптасуына үлкен үлес қосты

Академик Сұлтан Сартаев егемен мемлекеттің қалыптасу тарихында, қоғамдық қызметте, халықаралық қатынастарда, заң білімі мен заң ғылымында, Қазақстанның құқықтық саласында тәуелсіздік алғанға дейін де, егемен мемлекет пайда болғаннан кейін де ерекше орын алады.

Сұлтан Сартайұлы көптеген жылдар бойы Әл-Фараби атын­дағы Қазақ ұлттық уни­вер­­ситетінің заң факультетінде қыз­мет атқарды. Оның мем­ле­кет, құқық, егемендік, құқықтық жүйе туралы тамаша дәрістері көптеген заңгерлердің құқық­тық санасында үлкен із қал­дыр­ды. Ол елімізде алғаш­қы­лардың бірі болып жоғары білікті заңгерлер дайындайтын өз жоғары оқу орнын ашты. 1992 жылдан 2007 жылға дейін КИПМО-да (Қазақ құқықтану және халықаралық қатынастар институты) белсенді жұмыс істеп, ректор болды. 
Академиктің ғылыми идея­лары мен көзқарастары кең са­ланы қамтиды. Бұл еге­мен­дік, мемлекеттік тіл, ұлттық қауіпсіздікті ерекше қорғау қажеттілігі, адамның демо­кра­тиялық құқықтары мен бос­­тан­дық­тарын қолдау, құ­қықтық тәрбие мен құ­қықтық мәдениет туралы идеялар заң ғылымы мен құқықтық прак­тикаға үл­кен әсер етті.
С.Сартаев өз еңбектерінде бостандық пен тәуелсіздік – қазақ халқының ұлттық са­на­сында ерекше орын алатын ұғымдар екенін ерекше атап көр­сетеді. Ежелгі заманнан бері қазақ халқының сана­сын­да оның бостандыққа, тәуел­сіз­дікке, әділдікке, тең құқыққа деген табиғи құштарлығы мықты болды. Мұның бәрі бо­ла­шақ ұрпақ үшін нұсқаулық болып саналды. Шексіз дала ке­ңістігі, бейбіт өмірдің өзі халқымыздың психикасының ішкі әлеміне, санасына ерік пен еркіндік сезімін мықтап енгізді. Академик Сұлтан Сартай­ұлы­ның ғылыми еңбектері мен мемлекеттік-құқықтық қызметі еліміздің құқықтық жүйесіне оң әсер етті.

Алуа ИБРАЕВА, 
профессор, 
заң ғылымының докторы

Динара 
ТҰРСЫНҚҰЛОВА,
заң ғылымының 
кандидаты

Саясаттағы салмағы басым еді

Мемлекеттің, қоғамның қарқынды дамуында ұстаз­дың алатын орны ерекше, атқаратын қызметі маңызды да жауапты. Ол білімді, адами қасиеттері жоғары бо­лашақ маманды тәрбиелеу арқылы қоғамның жарқын болашағының сенімді тетігін, негізін қалыптастырады. Себебі, егемен еліміздің болашағы жас ғалымдардың, бү­гінгі студенттердің – болашақ мамандардың білім дә­режесінің тереңдігімен, сапасымен өлшенеді. Олай болса, ұстаз мемлекеттің, тұтастай қоғамның, оның жеке салаларының жарқын болашағының сенімді тұт­қасы, негізі болып табылады.

Өзінің ұстаздық парызына аса жауаптылықпен қарап, тиісті міндетін жүзеге асыруда талмай, шаршамай еңбек ет­кен азаматтардың бірі – ҚР ҰҒА академигі, заң ғылымдарының докторы, профессор Сартаев Сұлтан Сартайұлы. Академик өзінің өмір жолында мемлекет пен қоғамның істеріне белсене қатысып, жауапты қызметтер атқарды. Ол адал еңбектің үлгі­сі, нақты азаматтық ұста­ны­мы бар адам болды. Сұлтан Сартайұлы өмірінің басым бө­лігін (1952 жылдан бастап өмірінің соңына дейін) аса жа­уап­ты қызмет – ұстаздық қыз­метке арнады. Ұстаздық қыз­метке мемлекеттің болашағы тікелей байланысты, тіптен тәуелді деп айтуға болады. Себебі, мемлекеттің сәтті дамуының негізгі алғышарты – тамырын тереңге жайған бі­лім, дамыған ғылым болып та­былады. Сондықтан да, қар­қынды даму бағытын ұстанған кез келген мемлекеттің негізгі бір міндеті – білімді де білікті, мәдениетті, жан-жақты дамы­ған ұрпақты тәрбиелеу. Бұл мін­детті орындаудың негізгі, қо­ғам дамуының басты қоз­ғау­шы күші – ұстаз болатыны еш­бір дау тудырмайды. Өйткені, білікті, кәсіби маманды қалып­тас­тыру процесіне белсенді қатысатын негізгі тұлға – бұл ұстаз.
Табысты адамның жиған дү­ние­сіне емес, оның ұзақ жыл­дар бойы тер төгіп жасаған ең­бегі мен ел алдында жинаған абыройына, табысқа жету жо­лындағы табандылығы мен жан­кештілік әрекеттеріне, қалт­­­қысыз атқарған еңбегіне қарап өлшейміз, бағасын беріп жатамыз. Сұлтан Сартайұлы өз өмірін халқына және ғылымға шексіз қызмет етуге арнады. Осылайша өз замандастары үшін ғана емес, қазақстандық ғылымның жас буыны үшін де үлгі бола білді. С.Сартаев – сая­саттағы салмағымен, ше­шен­дігімен, ғалымдығымен көптеген елдерде танылды.

Әйгерім 
ЖАРБОЛОВА, 
заң ғылымының кандидаты

Әділ заңның тірегі

Тұтас бір заңгерлер буынын қалыптастыруға сүбелі үлес қосқан мемлекетіміздің көрнекті заңгер ғалымы, еліміздің ғылымына еңбегі сіңген қайраткер, ҚР Ұлттық ғылым академиясының академигі, заң ғылымдарының докторы, профессор Сартаев Сұлтан Сартайұлы орта­мыздан кетсе де, есімі мен еңбегі жадымызда.

Заңгер – адамгершілік қа­сиет­тер мен құндылықтарды бо­йына сіңіре білген, жеке өмірі мен кәсіби өмірін ұш­тастыра білетін тұлға. Ар, ұят, намыс, әділдік – заңгердің же­ке басының сипаты болумен қа­тар кәсіби қызметінің рухани не­гіздерін қалайтын басты шын­дық. Осындай жолда әділ­дік пен адалдықты ту еткен Сұл­тан Сартайұлының еңбегі мен сара жолы келешекте де жас­тардың бастамашыл ұра­ны­на айналып, заң мен ғылым саласында ерекше орны бар өнегелі, өрісі кең нақылға ай­на­латыны анық. Ғалымның ең­бек еткен жылдары мен естелік еңбектері өз алдына бір даналық қор болып артында қалды. 
Тәуелсіздіктің көк туын кө­теріп, жаңа қадам басқаннан бе­рі мемлекетіміздің Ата за­ңы­нан бастап, Тіл, егемендік және тәуелсіздіктің барлық маңызды заң құжаттарын қалып­тас­тыруда Сұлтан Сартайұлының үлесі зор болған. Ол тәуелсіз мемлекетіміздің игілігі үшін қай кезде де аянып қалмады. Еселі еңбектің жемісі қашанда мәуелі екенін мойындатқандай. С.Сартаев ақылдың, үлкен ұстамдылықтың, мейірім­ді­ліктің, биік адамгершіліктің ие­сі болды. Ғылымды терең мең­герген және сүйетін ұстаз ғана өз шәкірттерінің бәріне жемісті ықпал жасайды екен. Сұлтан ағай шәкірттерінің тамырын тереңге бойлатып, жемісті ең­бек­терінің жеңісіне куә болды. Бүгінде ортамызда болмаса да ұстазымыздың ғылым сала­сы­на қалдырған құнды ғылыми еңбектерін университет қа­быр­­ғасындағы студенттер, ма­гис­транттар, докторанттар, жал­пы ғылымға бет бұрған жас ма­мандар пайдаланып, оқып білуде. Бүгінгі жаңарған талап­тар қоғамы ең алдымен нағыз маманды көбірек бағалайды. Кәсіби шеберлігі жоғары ма­ман дайындау – дәстүрлі мін­де­тіміз. Сондықтан болашақта еліміздің тізгінін ұстайтын ұрпақ әзірлеу жолында ел ал­дын­дағы жоғары жауап­кер­шілікті біз жақсы түсінеміз,
Сұлтан ағайымыз өмірінің со­ңына дейін «Ұлт өрге шығу үшін, ұстаз төрге шығуы керек» деген әділ заңгер, ұлағатты ұстаз еді. Артында өшпес із қал­дырған нар тұлғалы Сұлтан Сартайұлының жарқын бейнесі есімізде мәңгі сақталады!

Қарлығаш УСЕИНОВА, 
заң ғылымының кандидаты

Ақылбек ИСАБЕКОВ, 
заң ғылымының кандидаты

Президенттік басқарудың теориялық негізін қалады

Академик Сұлтан Сартайұлы өзінің бар ғылыми өмірін 1955 жылдан 2019 жылға дейін Әл-Фараби атын­дағы ҚазҰУ қабыр­ға­сында өткізді. Заң факультеті құрыл­ған­нан бастап, осында қызмет етті.
Елімізге еңбегі сіңіп, ғылы­мы­мыздың өркендеуіне ерен үлес қосқан біртуар тұлғаның мемлекет қайраткері, қоғам белсендісі ретіндегі рөлі жеке зерттеуге әбден лайық. Қазақ­стан­ның барлық заңгерлері одан әділдікті үйренді, құқық әлемін танып білді.
Еліміздің тарихында айрық­ша із қалдырған елеулі жалғыз кеңес, еліміздің ең құрметті он азаматынан құралған Прези­дент Кеңесіне мүше болды. Тәуел­сіздіктің тұғыры қаланған тоқсаныншы жылдардағы ма­ңыз­ды да өтпелі кезеңде Сұл­тан Сартаевтың Қазақ елі үшін сіңірген еңбегі ұшан-теңіз. Ол 1990 жылғы 25 қазанда қа­был­данған Қазақ КСР-інің мем­­ле­кеттік Егемендігі ту­ралы Дек­ларациясының бас­ты ав­тор­ла­рының бірі болды. Еліміздің 20-дан астам ма­ңыз­ды заңдарына талдау жасауға қатысты. Еліміздегі прези­дент­тік басқарудың теориялық негізін қалады. Қазақ КСР-нің Жоғары Кеңесінің депутаты бола жүріп, Қазақ КСР-інің Пре­зиденттік институтын ен­гізу туралы заң жобасын да­йын­даушылардың тобын бас­қар­ды. Қазақстан Рес­пуб­ликасы Ата заңының 91-бабы 2-тармағында белгіленген мем­лекеттің біртұтастығын, Республиканы басқару ныса­нын өзгертуге болмайтыны ту­ралы құқықтық норма да Сұл­тан Сартайұлының баста­ма­сы бойынша енгізілгенін айта кеткен жөн. 
Бір сөзбен айтқанда, С.Сар­таевтың жасаған бұл идеялары Қазақстан Республикасының тәуелсіздігін қамтамасыз етуге негіз болды. Сұлтан Сартаев­тың бірқатар еңбектерінде оның патриотизмін атап өт­пеуге болмайды. 
Сұлтан Сартайұлы мемлекет және құқық теориясы, конс­ти­туциялық және әкімшілік құқық саласында өзінің ғылыми мектебін қалыптастырды. Оның ғылыми жетекшілігімен жиыр­ма заң ғылымының док­торы, елуден астам заң ғы­лымының кандидаты дайын­дал­ды.
Сұлтан Сартайұлы өз өмірін халқына және ғылымға шексіз қызмет етуге арнады. Осылай­ша өз замандастары үшін ғана емес, қазақстандық ғалым­дар­дың жас буыны үшін де үлгі бола білді. 

Нұрлайым 
МЫҢБАТЫРОВА, 
Заң ғылымының кандиаты