Еңбектері заң ғылымының алтын қорын құрайды

ҚР еңбек сіңірген ғылым қайраткері, Ұлттық ғылым акаде­мия­сының академигі, заң ғылымының док­торы, профессор Әбдуәлі Ереновтің туғанына  100 жыл толды. Әбдуәлі Еренұлы ұзақ жылдар бойы Қазақ ұлттық универ­си­тетінің заң факуль­те­тімен тығыз байланыста жұмыс істеді.

Академик А.Еренов көптеген жылдар бойы 12.00.06 – жер құ­қы­ғы, экологиялық құқық және аг­рарлық құқық мамандығы бо­йын­ша университеттің докторлық диссертациялық кеңесінің мү­ше­сі, заң факультетінің түлектері үшін МАК төрағасы және көптеген аспиранттардың, ізденушілер мен докторанттардың ресми оп­по­ненті болды.

Қазақстанның заң ғылымы, оның дамуы мен халықаралық деңгейде танылуы белгілі ғалым Ә.Ереновтың атымен тығыз бай­ла­нысты. Академик – Қазақ­стан­дағы жер құқығы, экологиялық құқық және аграрлық құқық ғы­лым­дарының негізін қалау­шы­лардың бірі.

Ә.Еренов қазақ қоғамындағы жер қатынастарының тарихы бо­йынша бірнеше іргелі ғылыми ең­бектер жазып, көптеген ха­лық­аралық конференцияларда та­рихшылар мен заңгерлермен ғылыми пікірталастарға белсене қатысып, өз тұжырымдамасын та­лай мінбелерден қорғаған заңгер-ғалым. Көрнекті ғалым­ның көтерген мәселелері, оның ұсын­ған қорытындылары мен шешімдері, бүгінгі күнге дейін өзінің өзектілігін жойған жоқ және қазіргі уақытта да осы тақырып төңірегінде зерттеу жүргізіп жүр­ген жас ғалымдарды қызық­ты­рады.

Академик Әбдуәлі Еренұлы 1923 жылы 30 қыркүйекте Түр­кіс­тан қаласында дүниеге келген. Теміржолшы отбасында өскен ол жас кезінде инженер болуды ар­мандады. Арманының орын­да­луына соғыс кедергі болды. Ұлы Отан соғысына аттанып, Ста­лин­град шайқасына қатысты. Оң қо­лынан айрылып, әскерден бо­са­тылды. Әбдуәлі Еренұлы май­даннан оралғанда жасы небәрі 19-ға толған еді. Алғашында «қа­лай өмір сүретінімді, не істерімді білмей қалған кезім болды» деуші еді. Бала кезіндегі арманы көкке ұшты.

Бірақ жаңа өмірді бастауға күш-қуат тауып, Ташкент мем­ле­кеттік заң институтына оқуға тү­сіп, оны 1949 жылы үздік бітіріп шы­ғады. Әбдуәлі Еренұлы инс­титутты бітірген соң арнайы жол­дамамен Мәскеуге барып, КСРО Ғылым Академиясы Құқық инс­ти­тутының аспирантурасына оқуға түседі. 1952 жылы Мәскеуде КСРО Ғылым Академиясы Құқық институтында «Кеңестік Социа­лис­тік мемлекет дамуының бірін­ші кезеңіндегі Қазақстандағы жер-су заңнамасы» тақырыбында кандидаттық диссертация қор­ға­ды.

Академик 1952 жылдан өмі­рінің соңына дейін, яғни, 2004 жыл­ға дейін 52 жыл бір жерде, яғни ғылым ордасы Қазақстан Рес­публикасы ұлттық ғылым ака­демиясында жұмыс істеді. Ғұмы­рын ғылымға арнаған ғалым еке­нін осыдан білуге болады.

1963 жылы Алматыда Қазақ КСР Ғылым академиясының Фи­ло­софия және құқық инсти­ту­тын­да «Қазақ КСР-де социалистік жер қатынастарының пайда бо­луы мен дамуы» тақырыбында док­торлық диссертация қорғады. 1965 жылы Ә.Еренов профессор атағын алып, 1967 жылы Қазақ КСР Ғылым академиясының кор­рес­пондент-мүшесі болды. 1983 жылы Қазақ КСР ғылымының еңбек сіңірген қайраткері, 1985 жылы «Табиғи ресурстарды тиім­ді пайдалану мен қорғауды құ­қық­тық қамтамасыз етудің теориялық мәселелері» еңбегі үшін Қазақ КСР Ғылым ака­де­миясының Ш.Уә­лиханов атын­да­ғы сыйлығы берілді.

2003 жылдан бастап ҚР Ұлттық ғылым академиясының акаде­мигі. 1958-1985 жылдары ҚазКСР ҒА Философия және құқық инсти­ту­тында аға ғылыми қызметкер, бөлім меңгерушісі, бас ғылыми қызметкер, 1985-1995 жылдары Аграрлық-құқықтық ғылымдар бөлімінің меңгерушісі, 1995-2004 жылдары ҚР ҰҒА Мемлекет және құқық институтының, КАЗГЮУ Мемлекет және құқық инсти­ту­тының Азаматтық-құқықтық қа­ты­настар және экология бөлімінің бас ғылыми қызметкері. Ака­де­мик Әбдуәлі Еренұлы 1 және 2 дә­ре­желі Отан соғысы орден­де­рінің және «Құрмет белгісі» ор­денінің, көптеген медаль­дардың иегері. Ғалым 2004 жылы 27 қыр­күйекте Алматы қаласында қай­тыс болды.

Академик Ә.Ереновтің ғылыми еңбектерінде көтерілген мәсе­ле­лер мен олардың шешу жолдары әлі күнге дейін өзектілігін жойған жоқ. Әбдуәлі Еренұлы өзінің «Очерки по истории феодально-земельных отношений у казахов» атты монографиясында «қазақ көшпелілердің феодалды қа­ты­настарының негізіндегі жер қа­тынасы туралы мәселелер әлі күн­ге дейін шешілмеген деп баян­дайды. Феодалды жер қа­тынастарының мәселелері тек Қа­зақстанда ғана емес, басқа елдерде де пікірталастық сипатқа ие», – деген тұжырымдама жа­сай­ды.

Академик Ә.Ереновтың «Воз­ник­новение и развитие социа­лис­тических земельных пра­во­отношений в Казахской ССР» атты монографиясы еліміздегі жер қатынастарының пайда бо­луы мен дамуының өзекті мә­се­лелеріне арналған.

Ә.Еренов өзінің әріптестері Н.Мұхитдинов пен Л.Ильяшен­комен бірге жазған «Предмет и система советского земельного права» атты монографиясында қолданыстағы заңнама мен оны қолдану тәжірибесі негізінде кеңестік жер құқығының пәнін, жүйесі мен принциптерін жан-жақты қарастырды. Моно­гра­фия­да жер құқығымен реттелетін қоғамдық қатынастардың ерек­ше­ліктері ашылып, кеңестік жер құқығының, оқу пәні мен ғы­лы­мының дербес саласы ретіндегі жер құқығы жүйесінің прин­цип­тері мен ұғымдарына терең тал­дау жасалады, жер құқығының басқа құқық салаларымен ара­қа­тынасы анықталады. Сондай-ақ, Ә.Еренов профессорлар Н.Мұ­хит­динов пен Л.Р.Насыровамен бірге жазған «Эффективность природоохранительного законо­да­тельства (на материалах Ка­зах­ской ССР)» атты моно­гра­фия­да «Кең мағынада, құқық қолдану тиімділігі ұғымы, бір жағынан, социалистік құқықтық норма­лар­дың бүкіл жиынтығының кемел­ді­гін, әлеуметтік белсенділігін, екін­ші жағынан, оларды қол­да­нудың жоғары тиімділігін, оның заң шығарушы қойған мақсат­тар­ға сәйкестігін білдіреді. Тар мағынада бұл тұжырымдама құқықтың жекелеген салаларына қатысты көрсетілген крите­рий­лердің болуын көрсетеді. Таби­ғат­ты қорғау заңнамасына қа­тыс­ты бұл ерекшелік табиғатты д­ұ­рыс қорғауды да, табиғатты ұтым­ды пайдалануды қамта­ма­сыз ету туралы қамқорлықты да ескеру қажеттілігімен анық­та­лады», – деп тұжырым жасайды.

Академик Ә.Ереновтің шы­ғар­ма­шылық мұрасының елеулі бө­лігі өткен ғасырға тиесілі бол­ға­нымен, оның зерттеулерінің тео­­­риялық бағыттылығының, қа­рас­тырылып отырған мәсе­ле­лер­ді талдаудың тереңдігінің арқа­сын­да қазіргі кезеңде де өзек­­­тілігін жойған жоқ. Ә.Ерен­ов­тың іргелі еңбектері еліміздің заң ғылымының алтын қорын құ­рай­ды. Оларға Ресейдегі және басқа да ТМД елдеріндегі белгілі ға­лым­дар жиі сілтеме жасайды. Ға­лым­ның еңбектері ҚР эко­ло­гия­лық, аграрлық және жер құ­­қы­ғының дамуына айтарлықтай әсер етті.

Ә.Еренов аға және кіші ұр­пақ­тың сабақтастығын қамтамасыз етуді ғылымды дамытудың мін­дет­ті шарттарының бірі деп са­нады. Ол көп уақытын жоғары білікті кадрларды даярлауға ар­на­ды. Оның басшылығымен 20-дан астам адам докторлық және кандидаттық диссертациялар қор­ғады.

Академик Әбдуәлі Еренұлының есімі Қазақстан заң ғылымының тарихында мәңгі қалады!

Гүлдана ҚУАНАЛИЕВА,

заң ғылымдарының докторы, профессор

 Қалдарбек ҚУАНДЫҚОВ,

заң ғылымдарының кандидаты