ШАЙҚҰТДІНОВ ЕРЕНҒАИП МӘЛІКҰЛЫ
Еренғаип Мәлікұлы Шайқұтдінов, химия ғылымдарының докторы, профессор, ҚР Ұлттық Ғылым Академиясының, ҚР Ұлттық Инженерлік академиясының және Халықаралық Инженерлік академиясының академигі, Қазақ КСР-нің еңбек сіңірген ғылым және техника қайраткері, полимерлер туралы ғылым саласындағы ең ірі ғалым, әлемдік деңгейде танылған, жоғары мектептің көрнекті педагогы және ұйымдастырушысы, ірі қоғам қайраткері.
1933 жылы 10 мамырда Солтүстік Қазақстан облысында дүниеге келген. Мектепті күміс медальмен бітіріп, 1951 жылы М.В. Ломоносов атындағы Мәскеу нәзік химиялық технология институтына (МНХТИ) оқуға түсті. 1956 жылы МНХТИ түлегі Е.М. Шайқұтдінов Қарағанды синтетикалық каучук зауытына жіберілді, онда ол ауысым бастығы лауазымында екі жылдай жұмыс істеді. Алайда, ғылымға деген құштарлық оны қайтадан өзінің МНХТИ-ға алып келді, онда 1958 жылы түсу емтихандарын сәтті тапсырғаннан кейін ол Кеңес Одағының осы ірі университетінде аспирант болды.
МНХТИ-да Е.М. Шайқұтдіновтың ғылыми қызығушылықтары мен дағдылары көрнекті ғалым, КСРО Ғылым академиясының корреспондент-мүшесі А.Н. Башкировтың әсерінен қалыптасты, оның жетекшілігімен ол кинетика және тармақталған көмірсутектердің сұйық фазалық тотығу механизмі саласында кандидаттық диссертациясын сәтті қорғады. «Альма-матермен» тұрақты үздіксіз ғылыми байланыстар Е.М. Шайқұтдіновтың шығармашылық жолының негізгі құрамдас бөліктерінің бірі, оған 2003 жылы «М.В. Ломоносов атындағы МНХТИ құрметті профессоры» атағы берілгені кездейсоқ емес.
1963 жылы диссертацияны сәтті қорғағаннан кейін Еренғаип Мәлікұлы С.М. Киров атындағы ҚазМУ-ға, жоғары молекулалық қосылыстар химиясы кафедрасына шақырылды. Содан бері Е.М. Шайқұтдіновтың барлық шығармашылық қызметі қай жерде жұмыс істесе де, қандай лауазымда болса да, ол осы кафедрамен тығыз байланысты, онда ол оқытушыдан меңгерушіге дейінгі жолды өтті.
Б.А. Жұбанов пен Е.М. Шайқұтдіновтың жетекшілігімен кафедрада полимерлер химиясының маңызды салаларында зерттеулер басталды: полимерлеу, поликонденсация, полимерлердің химиялық модификациясы, полимер ерітінділері. Бұл болашақ мамандардың кафедра түлектерінің кең ғылыми көкжиегін қалыптастыруға ықпал етті.
Академик Е.М. Шайқұтдіновты полимерлер туралы ғылымды әлемдік деңгейдегі және аса маңызды іргелі еңбектермен байытқан Қазақстандағы жоғары молекулалық қосылыстар химиясының негізін қалаушылардың бірі деп атайды. Ол қарапайым винил эфирлерінің радикалды (со)полимерлену саласындағы алғашқы зерттеулер жүргізген.
ҚазҰУ-да академик Шайқұтдінов функционалды гидрофильді полимерлердің химиясы мен физикасы саласында ғылыми мектеп құрды, ол өзінің іргелі және қолданбалы зерттеулерімен халықаралық деңгейде кеңінен танылды, ғылыми әлемде ең танымал Clarivate Analytics (Thomson Reuters) және Scopus ақпараттық базаларының деректері бойынша Е.М. Шайқұтдіновтың ғылыми мектебінің бірден үш өкілі (Мун Г.А., Хуторянский В.В., Нуркеева З.С.) соңғы 15 жыл ішінде интерполимерлік кешендер саласындағы ғалымдардың әлемдік рейтингінде алғашқы үш орынды иеленеді. Мұндай көрсеткіштерге тек Қазақстанда ғана емес, бүкіл ТМД аумағында бірде-бір ғылыми мектеп қол жеткізген жоқ. Тіпті әлемдік экономикасының өзегі елдерінде ғылыми мектептердің өкілдері кез-келген ғылыми салада әлемдік рейтингте бірден үш бірінші орынға ие мектептер саусқпен санарлық.
1978 жылы Е.М. Шайқұтдінов Қазақстандағы инженерлік білім берудің флагманы – В.И. Ленин атындағы Қазақ политехникалық институтының (қазіргі Қ.И. Сәтбаев атындағы ҚазҰТЗУ) проректоры, ал 1992 жылы ректоры болып тағайындалды. 2001 жылдан бастап соңғы күндерінее дейін ҚазҰТЗУ мұнай мен газды өңдеудің химиялық технологиясы кафедрасының профессоры, сондай-ақ әл-Фараби атындағы ҚазҰУ-да органикалық заттар, табиғи қосылыстар мен полимерлер химиясы және технологиясы кафедрасының профессоры болып жұмыс істеді.
Профессор Е.М. Шайқұтдінов – көрнекті педагог, оқу-әдістемелік және тәрбие жұмысының талантты ұйымдастырушысы, оқу процесіне бірқатар жаңа кәсіби формалар мен әдістерді енгізудің бастамашысы. ҚазПТИ-де жұмыс істей отырып, ол ғылыми-әдістемелік жұмысқа, оқу процесінің материалдық және әдістемелік қамтамасыз етілуіне, оны жаңғыртуға, институттың бейіндік мамандануын кеңейтуге үлкен көңіл бөлді. 1978 жылы оның қатысуымен «Мамандарды даярлау сапасын басқарудың кешенді жүйесі» әзірленді және енгізілді, ол жоғары оқу орны қызметінің барлық түрлерін: оқу, ғылыми-әдістемелік, ғылыми-зерттеу, тәрбиелік қызметін реттейтін кәсіпорын стандарттарының жиынтығы болды. Бұл жүйе инженерлік кадрларды даярлау сапасын арттыруға мүмкіндік берді және Қазақстанның көптеген жоғары оқу орындары мен одан тыс жерлерде сұранысқа ие болды.
Академик Е.М. Шайқұтдінов елдің қоғамдық-саяси өміріне белсенді қатысты. Көптеген жылдар бойы ол Алматы қалалық Ардагерлер кеңесін басқарды, қала басшылығының аға буын өкілдеріне – Ұлы Отан соғысы мен еңбек майданына қатысушыларға қатысты маңызды әлеуметтік функцияларын жүзеге асыруды қамтамасыз етті. «Тәуелсіз Мемлекеттер ардагерлерінің қоғамдық ұйымдарының Достастығы» соғыс және халықаралық одақ ардагерлері комитетінің үйлестіру кеңесінің мүшесі.
Академик Е.М. Шайқұтдінов жемісті ғылыми, педагогикалық және қоғамдық қызметі үшін «Құрмет», «Парасат» және «Барыс» ордендерімен, «Ерен еңбегі үшін», «Еңбек ардагері», «Астана» медальдарымен, Қазақстан Республикасының Тұңғыш Президенті Н. Назарбаев пен Ресей президенті Д. Медведевтің Құрмет грамоталарымен, «Қазақстан Республикасының тәуелсіздігіне 10 жыл» және «Қазақстан Республикасының тәуелсіздігіне 20 жыл» мерейтойлық медальдарымен, КСРО Жоғары және арнаулы орта білім министрлігінің «Жұмыстағы үздік жетістіктері үшін» төсбелгісімен, Қазақ КСР Жоғарғы Кеңесі Президиумының және Қазақстан Республикасының Құрмет грамоталарымен марапатталды.