Марқакөлді зерттеу мәселесі өзекті

2011 жылы Біріккен Ұлттар Ұйымының Қор­шаған ортаны қор­ғау бағдарламасы пластмассаларды, соның ішінде микро- және макропластикті жаңадан пайда болған экологиялық мәселе ретінде анықтады. Зерттеу әлі салыс­тыр­ма­лы түрде, өйткені пластмассаға бай­ланыс­ты мәселелер әлі толық анықталмаған. Қазіргі зерттеулер олардың шағын өл­ше­міне қарамастан, микро- және макро­пла­стик­тердің үлкен мәселе туғызатынын көрсетеді. 

Соңғы уақытта су орта­сын­дағы микро- және макроплас­тикалық ластануды зерттеуге көп ғылыми күш жұмсалды. Мы­салы, мақалалардың көп­ші­лігі теңіз ортасының плас­ти­калық ластану тақырыбын зерт­теуге бағытталған, ал тұ­щы су жүйелерінің жайы әлі де қарастырылмаған. Осылайша тұщы су экожүйесінен та­был­ған микропластик олардың ток­сикалық әсері төмен деп саналған жағдайдың өзінде су биотасын ластап, физикалық зақым келтіруі және қоректік тізбекке енуі мүмкін. Жүйелі зерттеулер қалыптасқаннан бері Солтүстік Америка, Оң­түс­тік Америка, Еуропа, Азия жә­не Африкадағы түрлі кө­лем­дегі көлдерде микро- және ма­кро­пластикалық ластану анық­талды. Қазір суқой­ма­ларда, әсі­ресе маңайында тұ­рақты ха­лық тұрмайтын шал­ғай көл­дердегі пластикалық лас­тану туралы дерек іс жү­зінде жоқ. Мұндай жағ­дай­ларда микро- және макроплас­ти­ка жауын-шашын арқылы тіпті алыстағы қорғалатын ай­мақтарға да ене алады.

Қазақстанда антропогендік әсерге тікелей ұшыраған және шартты түрде бұзылмаған, бі­рақ соған қарамастан, микро- және макропластикпен ласта­ну­ға осал, түрлі көлемдегі биік таулы көлдер бар. Осы уақытқа дейін әдебиеттерде жалпы Қа­зақстанның жерүсті суларын­да, соның ішінде бірегей Мар­қакөл көлінде микро- және ма­кропластиктердің мөлшері ту­ралы деректер болмаған. Ғылыми басылымдар санының көбейгеніне қарамастан, мәсе­ле­нің бұл жағы біздің елде толық зерттелмеген. Осыған байланысты тұщы су экожүйе­ле­рінің пластикалық ластану дәрежесі мен көлемін түсінуді жақсарту үшін бұл тәжірибелік жұмыс судың сапасын баға­лау­ды, морфометриялық си­пат­тамаларды жаңартуды, сон­дай-ақ микро- және макро­плас­тикалық заттардың құра­мын анықтауды қамтитын ғы­лыми жұмыстардың кешенін орындауды қамтиды.

Зерттеудің негізгі мақсаты – Марқакөл көлінің су экожүйе­сін­дегі микро- және ма­кро­плас­тикалық заттардың мөл­ше­рін, кеңістікте таралуын жә­не өзгергіштігін анықтау ар­қылы қажетті білім деңгейіне қол жеткізу.

Бұл зерттеулер еліміздегі алғашқы зерттеу жұмыстары­ның бірі. Осындай мәселелерге байланысты ҚР Ғылым және жоғары білім министрлігінің Ғылым комитеті АР 14870595 грант­тық қаржыландыру негі­зінде «Марқакөл көлінің су ор­тасының жай-күйінің мони­то­рингі және микро- және ма­кро­пластикпен ластану дең­гейін бағалау» гранттық жо­ба­сы аясында «География және су қауіпсіздігі» АҚ, Гидрохимия және экологиялық ток­сико­ло­гия зертханасы қызмет­кер­ле­рі­мен далалық ғылыми-зерт­теу жұмыстары барысында жер­гілікті тұрғындар және Марқакөл резерват қызмет­кер­лерімен кездесіп, түсіндіру жұмыстары жүргізілді. Соны­мен қатар тұрғындарға көлдің маңызы және туристік мақ­сат­та дұрыс пайдалану қажеттілігі жайында ұсыныстар айтылды. Мұндай шара Марқакөл көлінің антропогендік әсерден ласта­ну­дың алдын алуға көмек­те­седі.

Сонымен қатар еліміздің жау­һар жерлерін сақтаудың өзектілігі туралы жас жет­кін­шектермен әңгіме-сұхбат жүргіздік. Олардың ойын біліп, қоршаған орта байлығын қор­ғау жайында тұшымды талқы болды. Туған жерге деген сүйіс­пеншілік, табиғатқа қам­қор­лық көрсету керек екені ай­тылды. Біз өзіміздің іс-әре­кеттеріміз арқылы жас буынға үлгі болуға тиіспіз. Шара со­ңында балаларға сыйлық таратылды.

Алдағы уақытта Мемлекет бас­шысы мұрындық болған «Таза Қазақстан» экологиялық акциясы негізінде жергілікті тұрғындармен бірге Марқакөл жағалау аймағын және көл бетін пластиктен тазалау жұ­мыс­тары жоспарлануда. Елі­міз­де осындай акциялар жиі ұйымдастырылса әрі әр азамат табиғатымызға бейжай қара­май атсалысуы міндетті.

Келер ұрпаққа табиғи жау­һар­ларымызды таза, көркем жағ­дайда қалдыру – сіз бен бізге аманат.

Азамат МАДИБЕКОВ,

Метеорология және гидрология кафедрасының қауымдастырылған профессоры, PhD