ҚазҰУ-дың физика-техникалық факультетінің делегациясы Лауэ-Ланжевен атындағы институтпен (ILL) ынтымақтастық орнату мақсатында Ядролық физика институтына (ИЯФ) барды. ТДМ 4, ТДМ 9 және ТДМ 17.

2024 жылғы 24 ақпанда Алматыдағы Ядролық физика институтында (ИЯФ) Қазақстан Республикасының Лауэ-Ланжевен атындағы институтқа (ILL, Гренобль, Франция) мүше болуы мүмкіндігіне арналған онлайн/офлайн семинар өтті. Іс-шараға әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университетінің (ҚазҰУ), сондай-ақ Қазақстанның жетекші жоғары оқу орындары мен ғылыми-зерттеу институттарының өкілдері қатысты.

ҚазҰУ-дың физика-техникалық факультетінен семинарға қатысқан делегация мүшелері:

• Н.Ә. Бейсен – факультет деканы,
• С.Л. Пешая – ғылыми жұмыс және халықаралық байланыстар жөніндегі декан орынбасары,
• Б.А. Ханиев – НИИЭТФ директоры,
• М.М. Муратов – НИИЭТФ директоры.

ILL – әлемдік деңгейдегі нейтрондық зерттеулер орталығы

Францияның Гренобль қаласында орналасқан Лауэ-Ланжевен атындағы институт (ILL) – әлемдегі ең ірі нейтрондық зерттеулер орталығы. 1967 жылы құрылған бұл институт Франция, Германия, Ұлыбритания, Швейцария, Италия және басқа елдердің ғалымдарын біріктіретін еуропалық ғылыми ынтымақтастықтың маңызды бөлігі болып табылады.

ILL әлемдегі ең қуатты нейтрон көздерінің біріне ие, ол іргелі және қолданбалы ғылыми зерттеулер үшін пайдаланылады. Зерттеу бағыттары:
✅ конденсацияланған күй физикасы,
✅ ядролық физика,
✅ химия және материалтану,
✅ биология және медицина,
✅ ақпараттық технологиялар.

Жыл сайын 40 елден 1400-ге жуық ғалым ILL-де 1000-нан астам тәжірибе жүргізеді, бұл үшін институттың 43 бірегей ғылыми қондырғысы бар.

Қазақстан мен ILL арасындағы ынтымақтастықтың келешегі

Семинар барысында ILL-дің тұрақты ғылыми қызметкері, профессор В.В. Несвижевский институттың жұмыс принциптері мен Қазақстанның қатысу мүмкіндіктері туралы баяндама жасады. Талқылаулар барысында Қазақстанның ILL-ге ғылыми қатысушы ретінде қосылу бастамасы қарастырылды.

Ынтымақтастықтың негізгі бағыттары:

• 2026-2030 жылдары ILL нейтрон көзі жұмыс уақытының 0,3%-ын қазақстандық ғалымдардың зерттеулеріне бөлу;
• Материалтану, химия, биология және ядролық медицина салаларында бірлескен зерттеулер жүргізу;
• Нейтрондық зерттеулер саласында жоғары білікті мамандар даярлау;
• Қазақстанда жаңа зерттеу реакторын әзірлеу және құру барысында ILL тәжірибесін қолдану.

Қазақстандық зерттеушілер ILL-дің негізін қалаушы елдері – Франция, Германия, Ұлыбритания ғалымдары сияқты тең құқықтарға ие болады. Бұл оларға халықаралық коллаборацияларға қатысуға және тәжірибелер өткізуге мүмкіндік береді.

Тұрақты даму мақсаттарымен (ТДМ) байланысы

Қазақстан мен ILL арасындағы ынтымақтастық БҰҰ-ның келесі тұрақты даму мақсаттарына (ТДМ) қол жеткізуге ықпал етеді:

• ТДМ 4: Сапалы білім – халықаралық ғылыми байланыстарды дамыту, жас зерттеушілерді даярлау және Қазақстанның әлемдік ғылыми экожүйеге интеграциялануы.
• ТДМ 9: Индустрияландыру, инновациялар және инфрақұрылым – нейтрондық технологияларды пайдалану жаңа материалдар, ядролық медицина және өнеркәсіптік шешімдер саласындағы инновацияларды дамытуға ықпал етеді.
• ТДМ 17: Тұрақты даму мүддесіндегі серіктестік – халықаралық ғылыми ынтымақтастықты кеңейту және Қазақстанды әлемдік зерттеулерге тарту.

Қорытынды және алдағы қадамдар

Семинар аяқталғаннан кейін ҚазҰУ-дың физика-техникалық факультетінің делегациясы мен басқа қатысушылар ВВР-К зерттеу реакторына барып, Қазақстанда нейтрондық әдістерді қолданудың болашағын талқылады.

Тараптар өзара ынтымақтастыққа қызығушылықтарын білдірді және Қазақстанның Лауэ-Ланжевен атындағы институтқа қатысуының егжей-тегжейін қарастыруға келісті.