«Қазақ даласындағы империялық және кеңестік әлеуметтік инженерия стратегиялары» атты халықаралық дөңгелек үстел

Әл-Фараби атындағы ҚазҰУ-дың Дүниежүзі тарихы, тарихнама және деректану кафедрасының «Орталық Еуразияның тарихы мен мәдениеті» ғылыми орталығы 2025 жылдың 28 мамырында «Қазақ даласындағы империялық және кеңестік әлеуметтік инженерия стратегиялары» атты халықаралық дөңгелек үстел өткізеді.

Дөңгелек үстелдің мақсаты – XIX ғасыр мен XX ғасырдың 20-30 жылдарындағы Қазақ даласын империялық, содан кейін дәстүрлі көшпелі қоғамды трансформациялауға бағытталған кеңестік жаңғырту жобаларының қиылысу призмасы арқылы қарастыру. Бұл жобалардың орталығында «әлеуметтік инженерия» идеясы – әкімшілік, білім беру және идеологиялық механизмдер арқылы жаңа әлеуметтік тәртіпті, жаңа әлеуметтік рөлдерді саналы түрде құру жатты.

Ресей империясы XIX ғасырдың 20-жылдарынан бастап Қазақ даласының аумағын жалпы империялық кеңістікке қосу саясатын жандандырды. Бұл саясаттың құралдарының бірі жергілікті кадрларды даярлауға бағытталған білім беру жүйесін дамыту болды. Бірінші кезеңде (XIX ғасырдың бірінші жартысы) империялық биліктің міндеті жергілікті басқару жүйесінде қызмет ету үшін қазақ жастарын даярлау (аудармашылар, хатшылар және т.б.) орталықтың әкімшілік және мәдени нормаларына бейімдеу болды. XIX ғасырдың екінші жартысынан XX ғасырдың басына дейін кәсіптік білім беруді енгізу процесі басталды, атап айтқанда мұғалімдер мектептері, мұғалімдер семинариялары, педагогикалық курстар, ветеринариялық, фельдшерлік мектептер және т.б. ашылды. Ресей империясының Қазақ даласындағы білім беру саясаты әлеуметтік басқару мен мәдени интеграцияның кеңірек империялық стратегиясының бөлігі болды. Оқу бағдарламалары, тіл саясаты және тәрбие тәжірибелері арқылы Империя дәстүрлі ортаға империялық басқару моделін енгізуге ықпал ететін әлеуметтік қабаттарды қайта өндірді.

Кеңес өкіметі орнағаннан кейін қоғамды тек экономикалық емес, сонымен қатар әлеуметтік, мәдени мағынада түбегейлі қайта құру міндеті қойылды. Осы міндеттер аясында жаңа білім беру жүйесін құру, кәсіптік мектептер мен жоғары оқу орындары арқылы әлеуметтік лифттерді қалыптастыру арқылы жаңа қоғам мен «жаңа адамды» құру жобасы пайда болды. Осы екі кезеңнің салыстырмалы талдауы империялық және кеңестік стратегиялар арасындағы сабақтастық пен айырмашылықты қадағалауға мүмкіндік береді: бейімделу арқылы интеграциядан – идеологиялық қысым арқылы тотальды трансформацияға дейін. Қазақ даласындағы «әлеуметтік инженерия» стратегияларын зерттеу империялық және кеңестік саясатты түсінуде маңызды перспективаларды ашады, бұған халықаралық дөңгелек үстел арналған.

Талқылаушы – Хоккайдо университетінің славян-еуразиялық зерттеу орталығының профессоры Томохико Уяма (Саппоро, Жапония).

Дөңгелек үстел отырысында келесі баяндамалар талқыланады:

Орынбор Неплюев кадет корпусындағы қазақ кадеттері: білім беру және империялық стратегия – Сүйінова Айнұр Талғатқызы, Әл-Фараби атындағы ҚазҰУ Дүниежүзі тарихы, тарихнама және деректану кафедрасының аға оқытушысы.

Орынбор шекара комиссиясы жанындағы қазақ мектебі лоялды элитаны қалыптастыру арнасы ретінде – Дүйсембекова Жанна Қуанышқызы, Әл-Фараби атындағы ҚазҰУ Дүниежүзі тарихы, тарихнама және деректану кафедрасының аға оқытушысы.

Паж корпусындағы қазақ сұлтандары: өмірлік стратегиялар және мәдени нормаларды түрлендіру – Төлешова Ұлжан Жангелдіқызы, PhD, Әл-Фараби атындағы ҚазҰУ Дүниежүзі тарихы, тарихнама және деректану кафедрасының аға оқытушысы.

Ресей империясының интеграциялық саясатының құралы және бірегейлікті қалыптастыру факторы ретінде қазақ мұғалімдерін даярлау. Сұлтанғалиева Гүлмира Сәлімжанқызы, т.ғ.д., профессор (Әл-Фараби атындағы ҚазҰУ).

XIX ғасырдың аяғы мен XX ғасырдың басында Ресей империясындағы қазақтардың әлеуметтік мобильділігіне кәсіптік білім берудің әсері – Далаева Теңлік Тоқтарбекқызы, т.ғ.к., профессор-зерттеуші (Абай атындағы Қазақ ұлттық педагогикалық университеті).

1920-1930 жылдардағы кеңестік жобаның бөлігі ретіндегі әлеуметтік «инженерия». Аманжолова Дина Ахметжанқызы – т.ғ.д., профессор, Ресей Ғылым академиясы Ресей тарихы институтының бас ғылыми қызметкері (Мәскеу, РФ).

Дөңгелек үстел ҚР Ғылым және жоғары білім министрлігі Ғылым комитетінің AP19678231 – XIX-XX ғасырдың басындағы Қазақ даласындағы әлеуметтік «инженерия»: ерекшеліктері мен нәтижелері атты ғылыми жобасының іске асырылуы аясында өткізіледі.

Өткізу күні мен уақыты: 2025 жылдың 28 мамыры, сағат 10.00 (Алматы).

Өткізу орны: Әл-Фараби атындағы ҚазҰУ тарих факультеті, 405 аудитория.

Zoom конференциясына қосылу: https://us06web.zoom.us/j/86264680510?pwd=dWsJBlPSJ5FOsjG20RddafM3amPQ9S.1

Конференция идентификаторы: 86264680510

Қатынас коды: 539806