Қазақстандағы университеттік білім берудің флагманы әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университеті тек елде ғана емес, одан тыс жерлерде де білім беру және ғылыми ортада өзінің қатысуын кеңейте және әлемдік рейтингтерде тұрақты жоғары орынға ие бола отырып, жаһандық академиялық кеңістікке белсенді интеграциялануда. ЖОО-да озық білім беру технологиялары үздіксіз енгізілуде, ғылыми-зерттеу көкжиектері кеңеюде, ең жаңа және өзекті ғылыми тақырыптар талқылануда. Университет үздік әлемдік стандарттарға сай болуға ұмтылады. Бұл мақсатқа қазірдің өзінде қалыптасқан байланыстардың кеңеюіне және жаңа шетелдік серіктестердің пайда болуына алып келетін белсенді халықаралық ынтымақтастық ықпал етеді. Бұл жұмыс туралы Әл-Фараби атындағы ҚазҰУ-дың басқарма төрағасы-ректоры Жансейіт ТҮЙМЕБАЕВ баяндайды.

 

– Жансейіт Қансейітұлы, қазіргі заманғы университетті белсенді халықаралық ынтымақтастықсыз елестету мүмкін бе?

– Бүгінгі таңда халықаралық өзара іс-қимыл білім берудің жоғары деңгейін қамтамасыз етуде және ғылыми әлеуетті дамытуда стратегиялық маңызды рөл атқарады. ЖОО-ның шетелдік университеттермен және ғылыми ұйымдармен ынтымақтастығы халықаралық білім беру бағдарламаларын, академиялық ұтқырлық жүйелерін енгізуге, ғалымдар мен студенттердің халықаралық жобаларға қатысуына, тағылымдамалар барысында оқытушылардың біліктілігін арттыруға, әлемнің жетекші ғалымдарымен бірлесіп жұмыс істеуіне ықпал етеді.

Сонымен қатар, халықаралық серіктестік заманауи зертханаларға, инновациялық платформалар мен гранттарға қол жеткізуге мүмкіндік береді, осылайша университеттің ғылыми-зерттеу инфрақұрылымын нығайтады. Ол бағдарламалардың академиялық мазмұнын күшейтеді, студенттердің өзекті құзыреттерін қалыптастырады, беделді журналдарда ғалымдардың жарияланымдық белсенділігіне ықпал етеді және QS және Times Higher Education сияқты халықаралық рейтингтердегі университеттің позициясын нығайтады. Сондықтан оның қажеттілігі айқын.

 

– Әл-Фараби атындағы ҚазҰУ-дың халықаралық вектордағы мүдделерінің ауқымы қандай?

– Қазіргі уақытта біз Батыс және Шығыс Еуропа, Солтүстік Америка, Азия және Тынық мұхиты өңірінің жоғары оқу орындарымен және ұйымдарымен, оның ішінде әлемнің жетекші университеттерімен және орталықтарымен 700-ден астам келісімді ойдағыдай жүзеге асырып жатырмыз. Біз ЮНЕСКО, БҰҰДБ, білім, ғылым және мәдениет жөніндегі Ислам ұйымы (ICESCO), Еуропалық комиссия, DAAD, TEMPUS және ERASMUS+сияқты халықаралық ұйымдармен белсенді ынтымақтасамыз.

Екі жыл бұрын, 2022 жылы ҚазҰУ-да «МИФИ» ҒЗЯИ филиалының ашылуынан кейін ЖОО базасында Қытайдың Солтүстік-Батыс политехникалық университетінің филиалы ашылды, онда бүгінгі таңда жасанды интеллект бойынша мамандар даярланады.

Университеттің шетелде филиалдарын аша отырып, ҚазҰУ университетті халықаралық деңгейде білім беру қызметтерінің жолсерігі ретінде орналастыруда белсенді жұмыс жүргізуде. 2022 жылдан бастап ҚазҰУ-дың Бішкекте (Қырғызстан) филиалдары табысты жұмыс істеп келеді, онда 13 бакалавриат және магистратура білім беру бағдарламасы бойынша оқыту жүргізіледі және Ыстамбұлда (Түркия) Омбы мемлекеттік университеті (Ресей Федерациясы) базасында ҚазҰУ филиалының белсенді жұмысы басталады.

Әлемдік ғылыми-білім беру кеңістігіне интеграциялана отырып, Әл-Фараби атындағы ҚазҰУ қазақстандық білім берудің танымалдылығын арттырады және білім беру қызметтерінің жетекші экспорттаушысы ретінде өз желісін кеңейтеді.

Әлемнің жетекші университеттерімен, қорларымен, ұйымдарымен және ғылыми орталықтарымен тиімді әріптестік бізге инновациялық әлеуетті дамытуға, халықаралық ғылыми-техникалық ынтымақтастықты кеңейтуге, ғылыми идеяларды іске асыру және зерттеу нәтижелерін халықаралық деңгейде ілгерілету үшін қаржы ресурстарын тартуға мүмкіндік берді.

Мысалы, Қытай Халық Республикасының серіктестерімен: Қытай мен Орталық Азияның құқықтық зерттеулер орталығы – Сиань Цзяотун университетімен, қазақстандық зерттеу орталығы – Пекин Тіл және мәдениет университетімен, «Қашықтықтан зондтау технологиялары және оларды қолдану» зертханасы – ҚХР Ғылым академиясының Шыңжаң экология және география институтымен бірлескен зерттеу орталықтары ашылды.

Францияның Халықаралық зерттеу зертханасымен серіктестікте «Орталық Азияны зерттеу жөніндегі Археозоологиялық орталық» (Archeozoological Center for the study of Central Asia (ZooStan) халықаралық зерттеу зертханасының ашылуына бастама жасалды.

Осы зертхананың жұмысы аясында «Қазақстанның ежелгі және қазіргі мәдениетіндегі қасқыр мен иттің рөлін этнозооархеологиялық зерттеу» тақырыбында қызықты ғылыми жоба іске асырылды. Ол ежелгі заманнан бүгінгі күнге дейін Орталық Азия халқының дәстүрлеріндегі осы жануарлардың символдық, экономикалық және мәдени маңыздылығын жан-жақты зерттеуге бағытталған. Алынған мәліметтер ежелгі қоғамдардың дүниетанымы мен құндылықтар жүйесін тереңірек түсінуге, сондай-ақ Қазақстанның қазіргі мәдениетіндегі дәстүрлердің сабақтастығын байқауға мүмкіндік береді.

 

Солтүстік-Батыс политехникалық университетімен (ҚХР) бірлесіп Қазақстан Республикасында және Орталық Азияда алғашқы университеттік микрожерсерік – NKSAT құру жөніндегі халықаралық жоба іске асырылуда.

Микрожерсерік үш негізгі тапсырманы орындайды:

– ғарыштық технологияларды қолдана отырып, пайдалы қазбалар кен орындарын талдау үшін Жердің гравитациялық өрісін өлшеу;

– IoT-технологияларды, атап айтқанда LoRaWAN-ді жерге жақын кеңістікте қолдану мүмкіндіктерін зерттеу;

– ғарыштық ортаның жерсеріктік жүйелер мен Жер атмосферасына әсерін бағалау үшін радиациялық сәулеленуді өлшеу.

Ынтымақтастық шеңберінде 2025-2027 жылдарға арналған «Наножерсерік бортында LoRaWAN базалық станциясын қолдану мүмкіндіктерін зерттеу» атты гранттық қаржыландырудың бірлескен жобасы іске асырылуда.

Сондай-ақ,

әл-Фараби атындағы ҚазҰУ аумағында Хайнань жерсеріктік деректерді зерттеу және пайдалану орталығымен және солтүстік-батыс политехникалық университетімен бірлесіп жерүсті станциясын орнату жоспарлануда.

Жобаның жалпы бюджеті 3 миллионнан астам АҚШ долларын құрайды. Станция қазақстандық жерсеріктерден де, басқа елдердің ғарыш аппараттарынан да сигналдарды қабылдауды және беруді қамтамасыз ете отырып, Х-диапазонда жұмыс істейтін болады.

 

– Бүгінгі таңда университет ғылымы қалай дамып келеді? Әл-Фараби атындағы ҚазҰУ-ға зерттеу университеті мәртебесі берілгеннен бері не өзгерді?

– Әл-Фараби атындағы ҚазҰУ ғылыми-зерттеу университеті бола отырып, үнемі ғылым мен инновациялық инфрақұрылымды дамытуға, өз ресурстарын жаңғыртуға және ғалымдар үшін әлеуметтік жағдайларды жақсартуға ұмтылады.

2024 жылы біздің ғалымдар 402 ғылыми-зерттеу жобасын іске асырды. Оның ішінде 321 жоба Ғылым және жоғары білім министрлігінің гранттық қаржыландыру шеңберінде орындалды және 17 жоба бағдарламалық-нысаналы қаржыландыру жолымен игерілді. Сондай-ақ, 48 халықаралық жоба және 15 ұйыммен және кәсіпорынмен шаруашылық шарттар шеңберінде ғылыми-зерттеу жұмыстары жүргізілді. Ғылыми және ғылыми-техникалық қызмет нәтижелерін коммерцияландыру бойынша бір жобаны «Ғылым қоры» АҚ іске асырды.

Ағымдағы жылы университет 562 білім беру бағдарламасын жүзеге асырады.

Олардың ішінде 149 бакалавриат, 285 магистратура және 128 докторантура бағдарламасы бар. Біздің білім беру бағдарламаларымыз қазіргі заманғы жаһандық сын-қатерлерге, еңбек нарығының талаптарына және елдің әлеуметтік-экономикалық дамуының басымдықтарына бейімделген. Атап айтқанда, Әл-Фараби атындағы ҚазҰУ ақпараттық технологиялар және жасанды интеллект; инженерия, энергетика, ядролық және уран өнеркәсібі; биотехнология және қолданбалы биофизика; экология, геология және сейсмология; халықаралық қатынастар, құқық және қоғамдық дипломатия, журналистика, лингвистика және филология; қаржы, экономика, бизнес-аналитика және менеджмент сияқты салаларда сұранысқа ие мамандарды даярлайды.

Биыл біздің университет цифрлық дәуірдің сын-тегеуріндеріне жауап бере отырып, бірқатар жаңа инновациялық білім беру бағдарламаларын енгізді. Олардың ішінде: «Жасанды интеллект», «Бағдарламалық инженерия», «Әскери криптология», «Биомедициналық инженерия», «Қолданбалы биофизика», «IT-менеджмент», «Жер сілкінісі геологиясы» және басқа да перспективалы бағыттар бар.

2021 жылы университет ғалымдары жалпы сомасы 2 782,1 млрд теңге болатын ғылыми жобаларды жеңіп алды, ал 2024 жылы бұл көрсеткіш 13 млрд теңгеге өсті. Нәтижесінде табыс 252,53 млн теңгені құрады, бұл ғылыми әлеуетті арттыру үшін мүмкіндіктер ашты.

Бір жыл ішінде біздің ЖОО базасында 30-ға жуық зертхана ашылды. Атап айтқанда, келесілер құрылды:

– Суперкомпьютерлік кластер;

– Робототехника және мехатроника жөніндегі құзыреттілік орталығы,

– «Farabi Hub» инновациялық өнімдер және жоғары технологиялық жобалар орталығы;

– Қашықтықтан зондтау технологиясы және қолдану зертханасы;

– «Тұрақты даму және табиғатты ұтымды пайдалану» ғылыми орталығы;

– Орталық Азиядағы орнықты даму орталығы;

– «Farabi Chem Science» кластері;

– «Chemical Coatings Innovations» химиялық ғылыми-өндірістік орталығы.

Мемлекет қолдауының арқасында университет ғылымы дамып, жаңа жобаларға қаржылық гранттар бөлінуде. Ел Президентінің қамқорлығын әсіресе жас ғалымдар сезінді. Біздің ЖОО-ның 14 жас ғалымы Қасым-Жомарт Кемелұлы Тоқаевтың атынан пәтер кілттерін алып, тұрғын үй иелері атанды.

Ғылымға қолайлы жағдай жасау ғалымдарды шабыттандырды және олардың ынта-жігерін оятты.

Өткен жылы қазақстандық ғалымдар Scopus деректер базасында индекстелетін 9 410 ғылыми жарияланым жариялады. Оның ішінде 1 589 басылым әл-Фараби атындағы ҚазҰУ ғалымдарына тиесілі, бұл қазақстандық басылымдардың жалпы санының 16,8%-ын құрайды.

Университеттің ғылыми-зерттеу қызметін дамытуда халықаралық ғылыми-білім беру байланыстарын жүйелі кеңейту және шетелдік тәжірибені пайдалану маңызды рөл атқарады. 2021 жылы 62 оқытушы-профессор, 8 ғылыми қызметкер, 226 магистрант және 77 докторант халықаралық академиялық ұтқырлық бағдарламасынан өтті. 2024 жылы бұл мүмкіндікті 707 профессор мен оқытушы, 106 ғылыми қызметкер, 345 магистрант және 337 докторант пайдаланды.

Университет әртүрлі ғылыми іс-шараларды ұйымдастыра отырып, өз ғалымдарының, профессорлары мен оқытушыларының ғылыми қызметінің жетістіктері мен нәтижелерін белсенді түрде насихаттайды.

 

– ЖОО оқытушылары халықаралық жобаларға қаншалықты белсенді қатысады? Олар қандай нәтижелерге қол жеткізе алады?

– Оқытушылар мен студенттерді халықаралық ғылыми қызметке тарту – әл-Фараби атындағы ҚазҰУ-дың мықты жақтарының бірі. Біздің ғалымдар Horizon Europe, ERASMUS+, DAAD, OSCE, Америкалық білім беру және зерттеу орталығы, БҰҰ, ЮНЕСКО, Францияның Сефасиль Қоры, Қытай Ғылым академиясының халықаралық гранттары мен зерттеулеріне белсенді қатысады, жетекші шетелдік университеттер мен ғылыми орталықтардың гранттары бойынша ғылыми жұмыстар жүргізеді. Университет жыл сайын ондаған халықаралық ғылыми жобаларды үйлестіреді және қатысады.

Мысалы, Дәрілік өсімдіктерді зерттеу орталығында жүзеге асырылатын «Тұмау вирусына қарсы әлеуетті ботаникалық формула» ғылыми жобасы антивирустық белсенділігі бар фитоқұралды әзірлеуге бағытталған. Жоба аясында өсімдік компоненттерін іріктеу және біріктіру, олардың тұмау вирусына қарсы тиімділігін зертханалық тексеру, әсер ету механизмдерін зерттеу және қауіпсіздікті алдын ала бағалау жүргізіледі.

Әл-Фараби атындағы ҚазҰУ ғалымдары әлемнің үздік ғылыми-зерттеу орталықтары мен университеттерінде тағылымдамадан өтуге мүмкіндік беретін «Болашақ» қорының «500 ғалым» бағдарламасына белсенді қатысады. 2022-2024 жылдар аралығында біздің университеттің 70 қызметкері мен ғалымы Лос-Анджелестегі Калифорния университеті (АҚШ), Джордж Вашингтон университеті (АҚШ), Лотарингия университеті (Франция), Канзас университеті (АҚШ), Массачусетс университеті (АҚШ), Гент Университеті (Германия), King's College London (Ұлыбритания), Бирмингем Университеті (Ұлыбритания), Вестминстер Университеті, Жаратылыстану ғылымдары мектебі (Ұлыбритания), Гюстав Русси институты (Франция), Марке политехникалық университеті (Италия), Гранада Университеті (Испания), Кюсю Университеті (Жапония), Эксетер университеті (Ұлыбритания) және т.б. осы сияқты жоғары оқу орындарында тағылымдамадан өтіп, басым бағыттар бойынша өз әлеуетін арттырды.

2024 жылы Әл-Фараби атындағы ҚазҰУ ғалымдары халықаралық қорлар мен ұйымдардың 193 грантын, оның ішінде бірлескен халықаралық жобаларға – 62, ғылыми тағылымдамаларға – 56 грант және халықаралық конференцияларға, семинарларға, форумдарға қатысуға 75 грант алды. Университет ғалымдарының халықаралық қорлар мен ұйымдардан алатын гранттарының саны біздің ЖОО-ның халықаралық танылуының дәлелі болып табылады.

 

– Әл-Фараби атындағы ҚазҰУ ғалымдарының халықаралық ұйымдардың қаржысына жүзеге асырған бір немесе бірнеше үздік жобасы туралы қысқаша айтып өтсеңіз?

– Иә, әрине, олардың саны өте көп және олардың барлығы өз міндеттері бойынша өте маңызды. Мысалы, Horizon Europe бағдарламасы Орталық Азияда өсетін дәмдеуіштердің сусымалы өсімдік ресурстарын өңдеу үшін көмірқышқыл газын суперкритикалық экстракциялау технологиясын қолдануды зерттеуге бағытталған зерттеу жобасын іске асыруда. Жобаның өзектілігі дәмдеуіштердегі биологиялық белсенді заттардың жоғары құндылығына, сондай-ақ оларды алудың экологиялық және тиімді әдістерін жасау қажеттілігіне байланысты. Мақсат – тамақ, фармацевтика және косметика өнеркәсібінде қолдануға жарамды жоғары сапалы сығындыларды алу үшін экстракция параметрлерін (қысым, температура) оңтайландыру. Зерттеу шеңберінде экстракция әдістемесін әзірлеу, сығындылардың химиялық құрамын талдау, процестің ауқымдылығын және оны енгізудің экономикалық орындылығын бағалау көзделеді. Жоба нәтижелері инновациялық қайта өңдеу технологияларын дамытуға үлес қосады және өңірдің табиғи ресурстарын тұрақты пайдалануды қолдайды деп күтілуде.

Сондай-ақ, әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университетінің ғалымдары 2025 жылдың сәуір айында ресми түрде іске қосылған Шанхай ынтымақтастық ұйымы елдерінің ғылыми-техникалық жобалар байқауына белсенді қатысатынын атап өткен жөн. Бұл халықаралық байқау ШЫҰ-ға қатысушы елдер арасындағы ғылыми-технологиялық ынтымақтастықты дамытуға және экология мен климаттың өзгеруі, жасыл технологиялар, энергетика, медицина, ауыл шаруашылығы, цифрландыру және жасанды интеллект сияқты басым салалардағы бірлескен зерттеулерді қолдауға бағытталған. Бүгінгі таңда университет зерттеушілері пәнаралық тәсілді көрсететін және жерсеріктік деректерді пайдалана отырып, климаттық өзгерістерді мониторингілеу, сутегі технологиялары негізінде жасыл энергетикалық қондырғыларды әзірлеу, төтенше табиғат құбылыстары туралы ерте ескертудің зияткерлік жүйелерін құру, биотехнологияларды қолдана отырып, орнықты ауыл шаруашылығы, сондай-ақ ауруларды ерте диагностикалау және болжау үшін медицинада жасанды интеллектті қолдану сияқты өзекті өңірлік және жаһандық сын-тегеуріндерді шешуге бағытталған 30-дан астам ғылыми өтінім дайындады.

ЖОО ғалымдарға, оқытушылар мен студенттерге академиялық алмасу бағдарламаларына қатысуға, шетелде ғылыми-зерттеу тағылымдамаларынан өтуге мүмкіндік береді. Жоғары оқу орындары студенттерінің, магистранттарының, оқытушыларының, ғылыми қызметкерлері мен әкімшілік персоналының академиялық ұтқырлығы кәсіби өсуге, халықаралық ынтымақтастықтың белсенді дамуына, жоғары білім мен ғылыми зерттеулердің сапасын жақсартатын тұрақты академиялық және ғылыми ынтымақтастықты орнатуға жәрдемдеседі.

 

– Әл-Фараби атындағы ҚазҰУ қандай қос дипломды бағдарламаларды ұсынады?

– Бүгінгі таңда университет 60 қос дипломды білім беру бағдарламасын іске асыруда, бұл біздің халықаралық қызметіміздің табысты бағыттарының бірі болып табылады. Қос дипломды білім беру бағдарламаларын жүзеге асыратын серіктестер арасында Hochschule Wismar, University of Applied Sciences, Technology, Business and Design (Германия), University Institute of Lisbon (Португалия), Sapienza – Università di Roma (Италия), Pôle universitaire européen de Lorraine, Université de Reims Champagne-Ardenne (Франция), Әулие Клемент Охрид атындағы София университеті (Болгария), Universidad de Cádiz (Испания), Northwestern Polytechnical University (ҚХР), М.В. Ломоносов атындағы Мәскеу мемлекеттік университеті., Ресей халықтар достығы университеті бар.

Тұрақты негізде университеттің білім алушылары академиялық ұтқырлық бағдарламаларына қатысады. Соңғы үш жылда бұл мүмкіндікті Ресейде, АҚШ-та, Еуропа елдерінде (Ұлыбритания, Австрия, Германия, Франция, Испания, Италия, Польша, Нидерланды, Венгрия, Эстония, Швейцария, Португалия), Азияда (ҚХР, Корея, Малайзия, Жапония, Түркия), Таяу Шығыста (Иордания, Пәкістан) және т.б. бакалавриатта оқитын 250-ден астам студент және 1500 магистрант пен 750 докторант пайдаланды.

Университет серіктестерінің – халықаралық қорлар мен ұйымдардың, шетел үкіметтерінің тарапынан көрсетілетін қолдаудың арқасында біз 200-ден астам студентке гранттар мен стипендиялар тағайындадық, бұл оларға шетелде оқуға және зерттеу жүргізуге мүмкіндік берді. Біздің студенттер Жапония, Оңтүстік Корея және Словакия Республикасы үкіметтерінің, Mitsubishi корпорациясының және «ПОСКО» қорының, Шэньжэнь университеті мен Цукуба университетінің стипендияларымен, Абай-Верн және Эразмус+ стипендиялық бағдарламасының гранттарымен, сондай-ақ ҚР Ғылым және жоғары білім министрлігінің стипендияларымен марапатталды.

 

– Әл-Фараби атындағы ҚазҰУ-да шетелдік студенттер көп оқиды ма? Оларға қандай шарттар ұсынасыз?

– Біздің ЖОО әлемнің түкпір-түкпірінен келген студенттер үшін ашық. Қазіргі таңда бізде 50-ден астам елден келген 4000-нан астам шетелдік студент оқиды. Біз ағылшынтілді білім беру бағдарламаларын белсенді дамытып жатырмыз, шетелдік студенттердің университеттің академиялық және мәдени өміріне интеграциялануына және жайлы өмір сүруіне жағдай жасаймыз.

Паритеттік негізде серіктес ЖОО-лар бізге өз студенттерін ғылыми-зерттеу тағылымдамаларынан және академиялық ұтқырлықтан өту үшін жібереді.

Соңғы жылдары алмасу бағдарламалары аясында университетке Кукмин университеті, Ханкук шет тілдері университеті, Цукуба университеті, Токио шет тілдері университеті, Кобэ университеті, Каназава университеті, София университеті, Киото университеті, Шанхай шет тілдері университеті, Пуатье университеті, Sciences Po Париж университеті, Леон университеті, Ла Сапиенца университеті, Монс университеті, Орталық Ланкашир университеті, Карлтон Колледж университеті, Минзу университеті, Белгород мемлекеттік университеті, «МИФИ» ғылыми-зерттеу ядролық институтынан, сондай-ақ жақын және алыс шетелдердің басқа серіктес жоғары оқу орындарынан 700-ден астам шетел азаматы келді.

Он жыл бойы университет American Councils for International Education-мен (Халықаралық білім беру жөніндегі америкалық кеңестер) ынтымақтасып келеді. Келісім бойынша АҚШ студенттері қазақ және орыс тілдерін оқып, Қазақстанның мәдениетімен және тарихымен танысады. Бағдарлама барысында филология факультетіндегі «ФЛАГМАН» тіл бағдарламасына 120-дан астам америкалық студент және халықаралық қатынастар факультетіндегі «RLASP» бағдарламасына 300 студент қабылданды.

 

– Жансейіт Қансейітұлы, әсерлі әңгімеңіз үшін рақмет. Өзіңіз басқарып отырған ЖОО одан әрі ілгерілеп өркендей берсін! 

 

"Современное образование" республикалық журналының редакциясы