Ұлттық библиографияны дамыту: заманауи технологиялар мен интеграция мəселелері

12 қараша 2025 жылы Ұлттық кітапханада «Ұлттық библиографияны дамыту: заманауи технологиялар мен интеграция мəселелері» атты республикалық конференция өтті. Іс-шараға еліміздің барлық өңірлерінен келген кітапхана мамандары, ғылыми сарапшылар, жас зерттеушілер, сондай-ақ ұлттық библиография саласының қалыптасуына үлес қосқан тəжірибелі библиографтар мен қоғам қайраткерлері қатысты. Конференция қазіргі ақпараттық кеңістікте библиографиялық қызметтің рөлін қайта қарау жəне оны жаңа талаптарға бейімдеу қажеттілігін айқын көрсетті.

Конференцияда талқыланған өзекті мəселелер

1.  Ескі библиографиялық стандарттардың қолданыста болуы

Талқылау барысында Қазақстан кітапханаларының басым бөлігі 20–25 жыл бұрын қабылданған стандарттарға сүйенетіні, олардың қазіргі цифрлық экожүйе мен жасанды интеллект мүмкіндіктерін ескеруге қабілетсіз екені атап өтілді. Библиографиялық деректерді өңдеудің өзекті тəсілдері өзгерген сайын стандарттар мен əдістемелерді жаңарту – саланың тұрақты дамуының негізгі шарты.

2.  Заманауи халықаралық үлгілерге көшу қажеттілігі

Қатысушылар библиографиялық сипаттама, деректерді басқару жəне репозиторий жүйелерін жетілдіру мақсатында ISO 690:2021, RDA, MARC21, Dublin Core, CSL, BIBFRAME сияқты заманауи стандарттарды бейімдеудің маңызын атап өтті. Бұл үлгілер библиографиялық ақпаратты құрылымдауға, деректердің сəйкестілігін қамтамасыз етуге жəне халықаралық интеграцияға мүмкіндік береді.

3.  Жасанды интеллектті библиографиялық қызметке енгізу

Жасанды интеллект құралдарының библиографиядағы əлеуеті кең. AI технологиялары метадеректерді автоматты толықтыру, деректерді сəйкестендіру, библиографиялық сипаттамаларды құрастыру жəне ақпараттық массивтерді талдау сияқты міндеттерді анағұрлым тиімді орындауға жағдай жасайды. Бірқатар елдерде библиографиялық процестердің 70–80% автоматтандырылғаны мысал ретінде келтірілді.

4.  Ұлттық ғылыми репозиторийлер тапшылығы

Қазіргі уақытта Қазақстанда орталықтандырылған ашық репозиторийдің болмауы ғылыми коммуникацияның дамуын шектейтіні айтылды. Бұл ретте ашық қолжетімділік саясаты, Creative Commons лицензиялары, DOI беру жүйелерімен интеграция жəне ұлттық ғылыми мұраны жинақтайтын бірыңғай платформаны қалыптастыру мəселелері көтерілді.

Шара жұмысына əл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университеті Тарих факультетінің  Дүние  жүзі  тарихы,  тарихнама  жəне  деректану  кафедрасының

«Кітапханалық ақпараттық жүйелер» жəне « IT Архивтану жəне құжаттану» білім беру бағдарламаларының магистранттары белсенді түрде араласып, өз зерттеу бағыттарына сəйкес мазмұнды ұсыныстар мен талдаулар жасады.

Кафедра оқытушылары мен магистранттары:

•      іс-шараны ұйымдастыруға қолдау көрсетті;

•      ақпараттық сүйемелдеу жұмыстарын жүзеге асырды;

•      цифрлық библиография, ашық репозиторийлер жəне халықаралық стандарттар жөніндегі ғылыми мазмұнды презентациялар дайындады;

•      өз зерттеулерінің нəтижелерін академиялық дəлдікпен ұсынды;

•      кəсіби пікір алмасу процесіне белсенді араласты.

Магистранттардың ғылыми талғамы, ұсыныстарының дəлелділігі жəне технологиялық үрдістерді дұрыс қабылдауы — кафедраның білім беру сапасының, оқу үдерісіндегі жаңашылдықтың жəне ғылыми бағыттағы жүйелі жұмыстың нəтижесі болып табылады.