ҚазҰУ ректоры Ғалым Мұтанов: ЖАСАМПАЗДЫҚ ЖОЛЫ

Үстіміздегі жылы еліміздің биік мәртебелі Біріккен ұлттар ұйымына толыққанды мүше болғанына жиырма жыл толып отыр. Халқымыз үшін саяси-әлеуметтік маңызы орасан осынау мерейлі оқиғаның өткен жылы аталып өтілген тәуелсіздігіміздің жиырма жылдығының қисынды жалғасы болуының бейнелік мәні бар. Иә, тарих өлшемімен алып қарағанда, бұл айтарлықтай көп уақыт емес. Жиырма жыл ішінде елімізде өте ауқымды оқиғалар орын алды. Қазақстан өз тәуелсіздігін ресми түрде бұрынғы кеңестік республикалар арасында ең соңынан, 1991 жылдың 16 желтоқсанында жариялады. Осыған орай Елбасымыз Нұрсұлтан Назарбаев «Біздің тәуелсіздігіміз үшін күрестің ең күрделі де жауапты кезеңі 1991 жылы дербестігімізді алғаннан кейін барып қана басталды» деп жазған болатын. Ұлы істің сыншысы – Уақыт. Жасампаздық, еңбек, тұрақтылық, бірлік пен татулық арқасында дербестігімізді сақтап қалдық. Ғалым МҰТАНОВ, әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университетінің ректоры, техника ғылымдарының докторы, профессор

Қазақстан егемен ел ретінде отау тіккен кезеңде посткеңестік кеңістікте аса күрделі саяси-әлеуметтік, экономикалық дағдарыс өршіп тұрған еді. Алып империяның құ­лауы саяси жүйенің кемшіліктеріне, экономика салаларындағы тоқырауға, ұлтаралық қаты­настарда орын алған олқылықтарға бай­ланысты болды. Осы орайда Мәскеу зия­лыларының тоқсаныншы жылдар басында Қазақстан болашағына күмәнмен қараған пікірлері есіме түсіп отыр. Кеңестер Одағын күйреткен қайшылықтардың бар­лығы Қа­зақстанда тоғысатындықтан, жеке мемлекет болып қалыптасуына күдікпен көз тастаған еді. Бұл уақыт Мағжан Жұма­баев­тың «Батыр Баян» дастанында сипатталатын ұлтымыз­дың басынан өткен жан­кешті ахуалды еске түсіретін: Алыстан орыс, қытай – ауыр салмақ, Жақыннан тыншытпайды қалың қал­мақ. Артында – ор, алдында – көр, жан-жағы жау, Дағдарған Алаш енді қайда бармақ? Осындай қиын-қыстау жағдайда ұлт Ли­дері – Нұрсұлтан Назарбаев саяси сах­наға көтеріліп, халқымызды тарихи тығы­рықтан алып шықты. Өйткені, ол бұрынғы жүйені жақсы білетін, жаңа қалыптаса бастаған либералдық жүйені де терең зерттеген еді. Қиындықтарды еңсеру үшін Нұрсұлтан Әбішұлы 1993 жылы елді дамыту бағдар­ламасын ұсынды. Еліміз дамуының негізгі төрт бағыты таңдап алынды. Бірін­шіден, формальды-құқықтық тәуелсіздіктен нақты тәуелсіздікке ауысу міндеті қойылды. Екін­шіден, бұл кезеңде мемлекеттілікті нығайту стратегиялық бағыт ретінде таңдап алынды. Үшіншіден, жүйелі де кең көлемді эконо­микалық реформалар жасауға бағдар ұсталынды. Төртіншіден, прагматикалық сыртқы саясат жүргізілетін болды.

ТӘУЕЛСІЗДІК ТҰҒЫРЫ Тәуелсіздік алғаннан кейін Қазақстан­ның алдында даму жолы мен оның негізгі бағыттарын анықтау, егемен мемлекет ретінде қалыптасу мақсаты тұрды. Биліктің мемлекеттік институттарын құру, мемлекет нышандарын енгізу, ел аумағын анықтау, халықаралық аренада танылып, түрлі ұйым­­дарға мүше болу сияқты кезек күттір­мейтін міндеттер солардың қатарына жататын. Алға қойылған мақсаттарды жүзеге асыру үшін Елбасымыз 1992 жылы «Қа­зақстанның егемен мемлекет ретінде қалыптасуы мен дамуының стратегиясы» атты тұжырым­дамалық еңбегін ұсынды. Бұл Стратегия қазақстандық қоғамның даму бағыттарын айқындаған еліміздің алғашқы ресми құ­жаттарының бірі болды. Қазақстан қоғамын жаңғырту жөнінде алға қойылған міндеттерді ойдағыдай жүзеге асыру үшін 1993 жылы қабылданған Негізгі заңда мемлекеттік еге­мендіктің саяси-құқықтық негіздері жасалып, қоғамның материалдық және рухани өмірін жаңғыр­тудың стратегиялық мақсат­тары мен мін­деттерін жүзеге асыруға мүм­кіндік беретін басты қағидаттар бекітілді. Қазақстан Рес­публикасының тәуелсіз мемлекет ретінде дамуы елдің мемлекеттік рәміз­дерін жасап, қабылдауды кезек күттірмейтін міндеттер қатарына қойды. Елбасының тікелей қа­тысуымен Жоғары Кеңес 1992 жылғы мамырда жаңа Мемлекеттік ту мен Елтаңбаны бекітті. Қазақстанның мемлекет­тік рәміз­дерінде біздің ежелгі тарихымыз, ұлттық жетістіктеріміз, арман-мұратымыз, бола­шағымыз көрініс тапқан. Елдің тәуел­сіздігін бекітетін заң, мемлекеттік рәміздер мен Конституция қабылдау бір жыл ішінде жүзеге асуы мүмкін, ал олар ғасырлар бойы­на елдің болашағына қызмет етпек. Елдің болашақ дамуын айқындайтын осындай сындарлы кезеңде посттоталитарлық қо­ғамды, әсіресе кеңестік адамдардың бірнеше буыны бастан өткерген империялық ком­мунизмді өзгер­тудің тиімді тәжірибесі және қажетті білімі бар, дайындықтан өт­кен кадрлардың бол­мағанына байланысты Елбасы жаңа тұр­патты басқару­шы­лардың бірнеше буынын өсірумен, оларды тәрбие­леумен, іздестіру­мен тікелей айналысты. Қазақстан БҰҰ құ­рамына кіріп, әлемдік қауымдастықтың то­лық құқылы мүшесіне айналды. Ха­лық­­ара­лық аренадағы ғалам­дық және аймақтық қауіпсіздікті сақ­тау, сая­сат пен экономикадағы әділ әлемдік тәр­тіпті қалыптастыру, тұрақты даму үшін берік негіз жасау ауқымында Қазақстан Республикасының стратегиялық қауіпсіздігі қамтамасыз етілді. Ел жылнамасындағы ма­ңызды оқиға болған ұлттық валюта төл тең­геміз табысты енгізіліп, еліміз халықара­лық қаржы институттарына кірді және эконо­миканың әкімшіл-әміршіл қағидат­тарынан түбегейлі бас тартты. Қазіргі таңда әлемдік қаржылық дағдарыс барысында төл теңгеміз өзінің берік әрі тұрақты валюта­лардың бірі екендігін мойындатты. Сонымен қатар, ішкі экономикамыздың тұрақ­тылығы мен дамуын қамтамасыз етуші маңызды құрал болып толықтай орнықты. Қазақстан бірінші болып посткеңестік ке­ңістікте нарықтық экономи­каның институттарын құрумен қатар, мемлекеттік басқару және реттеу секілді әлемдік тәжірибеде мойындалған стра­тегиялық жоспарлауды таңдап алды. Нәти­жесінде, аталған страте­гияның жүзеге асырылу барысында елі­міздің басты даму ба­ғыттары анықталып, тәуелсіздігіміздің тұғыры қаланды.

МЕМЛЕКЕТТІЛІК НЕГІЗДЕРІ Әлемдік тәжірибе көрсеткендей, кез келген дамыған мемлекеттің негізін және мемлекеттілігін қалыптастыруда саяси көш­басшының алатын рөлі зор. Өйткені қиын-қыстау кезеңінде көшбасшылар тұрақты­лықтың кепілі ретінде ерекше мән­ге ие болады және қайта құрулар мен өзгерістердің бастаушысы болып табылады. Сонымен қатар ол идеяларды, бағдарла­ма­ны ұсынып қана қоймайды, оны жүзеге асырудың тетіктерін де көрсетеді. Н.Ә. На­зарбаевтың озық әрі маңызды шешімдерінің бірі – президенттік институтты енгізу болып табылады. Прези­денттік билік қазақ мемлекеттілігінің тұ­ғыры, маңызды эле­менті және кешенді реформалардың бұл­жымас тірегі болып табылады. Еліміздегі әлеуметтік-экономикалық және саяси өз­герістер эволюциясының жүйелік логикасын қамтамасыз еткен Прези­денттік институт қана болды. Елбасымыз түбегейлі терең өзгерістер заманында президент лауазымы қоғамды тиімді демократияландыру мен жаңғыртуда негізгі рөл ойнай­тындығын түсінді. Сондықтан Қазақстан КСРО-ның басқа елдерінен президент қызметін бұрын енгізіп, тарихи даналық танытты. Осы уақыттан бастап президент институты – біз­дің еліміздің тәуелсіздігі мен егеменді­гінің кепілі, әлемдік қауымдастыққа сәтті кірудің, әлеуметтік-экономикалық және саяси да­мудың басты кепілі. Мемлекет­тіліктің не­гізін қалап, тәуелсіздік жариялаған елін дағда­рыстан алып шыққан тарихи тұл­ғалар көп емес. Олардың қатарына Дж. Вашингтон, Мұстафа Кемал Ататүрік, Ли Куан Ю, Махатхир Мохаммад және т.б. жатқызуға болады. Аталған тұлғалар сияқты мем­ле­кеттіліктің негізін қалап елді тығырықтан алып шыққан тарихи тұлға ретінде Елбасымыз. Н.Ә.Назар­баевтың есімі лайықты деп ойлаймыз. Қа­зақстан ғаламдық демокра­тиялық тренд пен қоғамдық пікірді ескере отыра, либералды құндылықтар мен қа­ғидаларға не­гізделген демократиялық, зайырлы және құқықтық мемлекет құру жолын таңдады. Бұл реформаларды жүзеге асыру үшін егемендігіміздің негізі болып табылатын мемлекеттік шекараны толық­тай бекіту көзделді. Нақтыланбаған территориялар белгіленіп, еліміздің түбірлі тарихи жер­лері халыққа қайтарылып, мем­­­­ле­­кеттік шекарамыз заңды негізде бекітілді. Сондықтан саяси реформалаудың негізгі бағыттары ретінде тек қана Президент институтын ғана емес, сонымен қатар парламентаризмді, көппартиялық жүйені қалыптастыру жолға қойылды. Қоғамды реформалауда мем­лекеттің жүйешіктеріне «кері байланыс» ретінде ықпал ететін аза­маттық қоғамның институттары қаланды. Қазақстанның іл­гері шапшаң дамуы және халықаралық аренаға шығуы үшін жаңа Конституцияны қабылдау қажеттілігі туындады. 1995 жылы қабылданған Конституция Қазақстан тәуелсіздігінің құрылу негізін қалап, саяси жүйенің демократиялануына жол ашты. Конституциялық ережелер мен билік бөлінуінің конституциялық қағида­сына негізделген мемлекеттің бар­лық институттары арасындағы келісімдер демо­кра­тиялық мемлекетте қоғамды тұрақ­­­тан­­­дырудың кепілі ретінде жетістікке жетудің кілті болып табылады. Конституцияда әлеуметтік-экономикалық және саяси реформаларға жаңа серпіліс беріліп, мемлекеттігіміздің негізі заңдастырылды. Қазақстан – тәуелсіздік алғаннан кейінгі жылдарда саяси күйзелістен аман шыққан посткеңестік кеңістіктегі жалғыз мемлекет. Елімізде барлық тілдердің теңдігі үшін жағдайлар жасалып, оның шарттары Конституциямен бекітілген. Аса назар аударатын мәселе, тек қана біздің елде үш тұғырлы тілмен бірге кез келген этникалық топтың өзінің ана тілінде еркін сөйлеу мүмкіндігі бар, барлық этностар мәдениетінің дамуына шынайы мүмкіндіктер қарастырылған. Н.Ә. Назарбаевтың бастамасымен құрылған Қазақстан халықтар Ассамблеясы ұлтара­лық келісімді қамтамасыз етудің бірегей институты болып табылады. Ассамблеяға әлемдік қауымдастық тарапынан жоғары баға берілуде, этникааралық татулықтың қазақстандық үлгісі өзінің тиімділігін дә­лелдеді, өйткені тәуелсіздік жылдарында біздің елімізде ұлттық немесе діни негіздегі ешбір жанжал болған емес. Астанамыз – Қазақстан мемлекеттілігінің жасампаз­ды­ғын сипаттайтын символ. Бұл жүзеге сәтті асырылған тағдырлы саяси шешім, Елбасы үшін ұлы ерліктердің бірі болды. Әлемдік саясатта жетекші рөл ойнайтын астаналар сияқты Елордамыз Астананың үлкен гео­сая­си маңызы бар. Еліміздің қиын қыстау заманнан аман шығып, сәтті дамуы, халық­аралық аренада өзіндік беделге ие болып, әлем қызығатындай демократиялық рефор­малардың жүзеге асырылуы – берік мем­лекеттік негіздің толықтай қаланған көрінісі деп пайымдауға болады.

ЭКОНОМИКАЛЫҚ РЕФОРМАЛАР «Алдымен – экономика, сосын – саясат» деген ұстанымды басшылыққа алған мем­лекетімізде егемендіктің алғашқы күн­де­рінен-ақ экономиканы жаңа нарықтық үлгіде қалыптастыру қолға алынды. Елі­міздің экономикалық саясаты бұрынғы жос­парлы экономиканы түбегейлі реформалау арқылы еркін нарықтық экономикаға қарай бағыт алды. Елбасы экономика салаларын реформалау үшін алдымен мем­ле­кеттік басқару жүйесінің заңнамалық негіздерін түбірінен өзгерту қажеттілігін айқындады. 1992-1995 жылдары Прези­денттің заң күші бар 140-тан астам Жарлығы жарияланды. Осы заңдардың аясында ең әуелі меншікті жекешелендіру реформасы іске асырылды. Қаржы жүйесі халықаралық стандартқа сай екі деңгейге көшіріліп, же­кеменшік коммерциялық банктер қыз­мет жасай бастады. Банк жұмысын заңды түрде реттейтін экономикалық тетіктер мен құ­ралдар іске қосылды. Ұлттық валюта – теңге айналымға енді, бұл экономикамыздың дамуының қозғаушы күші болды деуге болады. Өндірістік нысандарды жекешелен­діру арқылы мұнай, газ саласына шетелдік инвестиция тартылды. Жер туралы заңның қабылдануы нәтижесінде экономикасы дамыған елдердегідей жерге жекеменшік заңдастырылды. Жекелендірулер толып жатқан іркілістерімен жүзеге асты. Сонымен қатар достастық елдерінде алғашқы болып жинақтаушы зейнетақы қорларын құру жүзеге асырылды, қаржы нарығында сақтандыру қорлары, ипотекалық несие беру жүйесі қалыптасты. Кезең-кезеңмен жүзеге асырылған шаралар 1996 жылы өзі­­нің ең алғашқы нәтижесін берді. Ре­фор­малардың тетіктері жасалып, инфра­құры­лымдар дамып, экономиканың бар­лық салаларын қамтығаннан кейін елдің келе­шек­тегі әлеуметтік-экономикалық дамуының негізгі мақсат-мүддесін белгілеп алу қажеттігі туындады. Елбасы Нұрсұлтан Назарбаевтың тікелей басшылығымен еліміздің ұзақ мерзімді даму бағдарламасы – «Қазақстан – 2030» стратегиясы жасалды. Аса маңызды бұл құжат ел өмірінің бо­лашақтағы дамуын айқындап берді. Бүгінде дамыған елдермен бәсекеге түсетін дә­ре­жеге жеткен Қазақстан дүниежүзі елдерінің ішінде алғашқы 50 ел қатарына қосылды. Елбасымыздың «Бәсекеге қабілетті Қа­зақстан үшін, бәсекеге қабілетті экономика үшін, бәсекеге қабілетті халық үшін» атты стратегиялық бағытын жүзеге асыру нә­тижесінде мемлекетіміз жиырма жыл ішінде Орта Азия аймағында көш бастап, дамушы елдердің қатарынан орын алды. Егер 1994 жылы жалпы ішкі өнім әр адам басына шаққанда бар болғаны 700 долларды құраса, ал 2012 жылы 11000 доллардан асты. Жалпы экономика өткен, 2011 жылмен салыстырғанда 7,5 пайызға көтерілді. Мемлекеттердің 1994-2011 жылдардағы экономикалық өркендеуін салыстырып қарайтын болсақ, біздің даму деңгейіміз жоғары екендігіне көзіміз жетеді. Оған дәлел жалпы ішкі өнімнің мөлшері Оң­түстік Кореяда бар болғаны 3 есе, Малазияда 2 есе, Венгрияда 5 есе, Польшада 4 есе артқан. Тәуелсіздік жылдары Қазақстанның ішкі жалпы өнімі 12 есе өсті, оның қазіргі деңгейімен алғанда 180-нен астам әлем елдерінің бел ортасындамыз. Еліміздің әлеуметтік-экономикалық тұрақты дамуы, кешегі 2007-2008 жылдардағы әлемдік қар­жылық дағдарыстан қиналмай өтуі – Елбасы Нұрсұлтан Назарбаевтың тікелей нұс­қауымен жасақталған Ұлттық қормен байланысты. Ұлттық қорымыздың құрылуы туралы қоғамда әр түрлі пікірлер айтылғаны баршаға мәлім. Елбасының көрегендігі, болашақты бағдарлау қабілеті нәтижесінде жасақталған Ұлттық қор – еліміздің тірегі де, мақтанышы да. Қазіргі таңда Ұлттық қорда 45,5 млрд. АҚШ доллары көлемінде қаржы жинақталған. Бұл Қазақстан хал­қының санын назарға алатын болсақ, аз дүние емес. Қазіргі экономикалық дағдарыс толқынына төтеп беру үшін Ұлттық қор қаржысы пайдаланылуда. Елбасының ті­келей тапсырмасымен 2009-2011 жылдарда жүзеге асқан «Жол картасы» бағдарла­ма­сының арқасында дағдарыстан еңсемізді түсірмей, керісінше экономикалық өсумен өтіп, жаңа жұмыс орындары ашылып, халықтың әлеуметтік жағдайы біршама жақсарды. Елбасының тапсырмасымен елімізде «Жұмыспен қамтудың жаңа стратегиясы» дайындалды. Үкімет қағидатты түрде жұмысқа тартуды қамтамасыз етудің жаңа бағдарламасын бекітті, нәтижесінде 2020 жылға дейін 1,5 миллион адамды сапалы жұмыспен қамту көзделіп отыр. Дағдарысты ахуалдардың алдын алу үшін экономиканы әртараптандыру жүзеге асырылуда. Ал үдемелі индустриялық-инно­вациялық даму стратегиясы ел экономикасын технологиялық тұрғыдан қайта жа­­рақ­­тандыратын, қазақ елін индустриялы мемлекет құрып жатқан елдердің санатына қосатын маңызды тетік. Елбасы 1994 жылы Мәскеу мемлекеттік университетінде оқыған дәрісінде ТМД елдерінде «Бірлескен экономикалық кеңістік» аша отырып, нарықтық экономиканы бәсекелестік жүйемен жүргізу мақсатын қойды. Осының нәтижесінде Еуразиялық экономикалық қауымдастық құрылды. Қауымдастықтың негізгі мақсаты – Кедендік Одақ пен Бір­ыңғай экономикалық кеңістік бүгінде өз ше­шімін тапты. Осы арқылы әлемдік на­рыққа жаңа сипатта шығуға жол ашылды.

ҚАЗАҚСТАН ЖӘНЕ ӘЛЕМ Тәуелсіздіктің алғашқы жылдары рес­публика егемендігін жаппай таныту, әлем елдерімен дипломатиялық қатынас орнату, халықаралық ұйымдарға егемен ел ретінде қатысу, жаңа жағдайда қауіпсіздікті қам­тамасыз ету сынды елдің сыртқы саясатының кезек күттірмейтін мәселелерін шешу қа­жет болды. 1991 жылдың 21 желтоқсанында Елбасының табанды бастамасымен Алматыда шақырылған посткеңестік мемлекеттер басшыларының саммиті өтті және «Алматы Декларациясы» және «Тәуелсіз елдер достастығы туралы Хаттаманың» дүниеге келуі – жойылып бара жатқан империяны аласапыранды ыдырауының қауіпін тоқ­татып, посткеңестік кеңістікте жаңа си­паттағы интеграциялық үдерісті бастады. Мұның өзі посткеңестік кеңістікте жаңа бір тарихи даму кезеңінің басталғандығын көрсетті. Президент Нұрсұлтан Назарбаев посткеңестік елдердің өзара ықпалдасуының қажеттігін ескере отырып көтерген Еу­разиялық идеясының дұрыстығын уақыт тарихи тұрғыдан дәлелдеп берді. Республикамыз Орталық Азиядағы ықпалдасу үде­­­­рі­сі­нің алғы шебінде келеді, өңірдегі елдерге эко­номикалық және саяси жәрдем көрсетуде, сонымен қатар жалпыөңірлік мүдделерді қолдау ісінде өзінің халы­қа­ра­лық ұйым­дардағы ықпалы мен рөлін бел­сенді түрде пайдаланып келеді. Қа­зақстан Респуб­ликасының түбірлі ұста­нымдарының бірі – қоғамдық орнықтылық пен қауіп­сіздікті қамтамасыз ету болып табылады. Ел ішінде ұлтаралық келісім саясатын дәйекті түрде жүргізіп, көп ұлттар мен діндердің ынты­мағын жарастырған қа­зақстандық үлгі қалыптастырды. Елдің орнықтылығы мен қауіпсіздігі әлемдік тұ­рақтылық және қауіпсіздікпен тікелей байланысты. Жүзеге асырылып келе жатқан респуб­ликаның көп векторлы сыртқы саясаты өзінің тиімділігін дәлелдеді. Қазақстанның географиялық орналасу ерекшелігі оның гео­саяси және геоэкономикалық сыртқы саясатын анықтаудың негізі болып табылады. Қазіргі таңда ел экономикасын дамытуға және саяси жаңғыртуға оңтайлы сыртқы орта қалыптасты. Ұлттық және аймақтық қауіпсіздікке төнетін қатерлерді бейтараптау саласында орасан зор жұмыстар ат­қарылды. Қазақстанның бастамасымен Азиядағы өзара іс-қимыл және сенім шаралары Ке­ңесінің құрылуы жаһандық және өңірлік қауіпсіздікті нығайтуға қосылған елеулі үлес болып табылады. Оның дәлелі ретінде тәуелсіз еліміздің алғашқы сыртқы саяси қадамы болып саналатын АӨЫСШ ұйы­мының құрылуын көрсетуге болады. Сонымен қатар Қазақстан Шанхай ынтымақ­тастық ұйымы мен Ұжымдық қауіпсіздік шарты ұйымы аясындағы көп жақтылы ынтымақтастықта белсенді рөл атқарып келеді. Қазіргі заманның аса ықпалды халық­аралық ұйымдары саналатын Еуропадағы қауіпсіздік және ынтымақтастық ұйымы мен Ислам ынтымақтастығы ұйымына еліміздің төрағалық етуі Қазақстанның халықарадағы жоғары беделінің көрінісі болып табылады. Әсіресе, Еуропадағы қауіпсіздік және ынтымақтастық ұйымына посткеңестік республикалардан Қазақ­станның бірінші болып төрағалық етуі – еліміздің Еуропа елдерінде үлкен сенім мен үмітке ие екендігін аңғартады. Қабылданған Астана декларациясы әлемдік саясатта «Еуразиялық қауіпсіздік» және «Астана рухы» ұғымдары арқылы қауіпсіздік пен ынтымақтастықтың жаңа түсінігін қа­лыптастырды. Қазақстан Шығыс пен Батыс мәдениет­терінің тоғысқан өңіріндегі бейбіт ел болғандықтан, бүгінгі күні әлемдік өрке­ниеттер арасында дәнекерлік – көпірлік рөлін белсенді атқарып келеді. Әлемдік дәстүрлі өркениеттер арасындағы келіс­сөздерді ұйымдастырып, Батыс пен Ислам әлемі арасында ой-пікір алмасуға айтар­лықтай игі ықпал жасауда. Сонымен Қа­зақстан әлемдік конфессияаралық үн­қатысудың бастамашысы және ұйым­дастырушысы ретінде әлемге танылып отыр. Астанада дәстүрлі түрде өткізіліп келе жатқан Әлемдік және дәстүрлі діндер лидерлері съездерінің тәжірибесінде әлемдік дәстүрлі өркениеттер арасында сұхбат жүргізудің қазақстандық жаңа моделі ұсынылды. Оның әлемдік бей­біт­шілік пен ортақ өркендеуге тигізетін әсері зор. Қазіргі таңда Елбасы әлемдік қаржылық дағдарыс пен қақтығыстарға қарсы күре­суде халықаралық субъектілердің, ғалым­дардың, сарапшылардың басын қосатын G-GLOBAL атты жаңа форматтағы өзара іс-қимыл мен ынтымақтастық алаңын құруды ұсынды. Келесі әлемдік дәрежедегі батыл қадам­дар­дың бірі – энергоэконо­микалық страте­гияның бастамасы болып табылатын «Жасыл көпір» идеясы. Бұл ұсыныстар әлемдік қауымдастық тарапынан қолдау тапты. Аталған қадамдар Қа­зақстанның 20 жылдық жетістіктерімен шектелмей, одан әрі бо­лашақ дамуға ұм­тылуының жаңа белесі болмақ. Сонымен біз, әлемдік қауымдастықтың дамуына үлес қосқан, саяси-экономикалық үдерістерге ықпал еткен Елбасымыздың ғылыми негізді бастамалары халықаралық дәрежеде мойындалғандығының куәгері болып отырмыз.

ТҮЙІН Елбасымыз ұсынған дамудың төрт ба­ғытының арқасында, басқа мемлекеттер жүздеген жылдарда жетпеген табысқа біз жиырма жылда қол жеткіздік. Бұл бағыттар еліміздің стратегиялық дамуындағы анық­таушы және бағыттаушы негізге айналды, халқымыз ғасырлар бойы армандаған тәуел­сіздік тұғырын нығайта түсті. Егемен­діктің жиырма жылы ішінде тындырылған орасан істердің барлығын шағын мақалада сипаттап жазу мүмкін емес. Дегенмен, тәуелсіздігіміздің 20 жылдық даму тарихында жоқтан бар жасап, мемлекет тұ­ғырын бекітіп, мемлекеттілік негіздерін қалап, әлемдік қауымдастық санасатын елге айналдық. Тәуелсіздік жылдардан бергі сәтті әрі тиімді жүргізілген саяси-әлеумет­тік және экономикалық реформалар Қа­зақстанның әлемдегі орнын анықтады. Алайда, осынау жасампаз өзгерістердің Елбасымыз Нұрсұлтан Назарбаевтың қажыр­лы еңбегі мен кемеңгерлігі арқасында жүзеге асқанын әлем жұртшылығы мойындап отыр. Осы ретте араға жылдар салып кездескен мәскеулік профессор-әріптес­терім Қазақстанның бүгінгі бет-бейнесі, келешегі туралы сөз бола қалғанда: «Сіздер­дің Президенттеріңіз – ұлы тұлға. Президенттен жолдарыңыз болды», – деп тәнті болатынын тілге тиек еткім келеді. Иә, айт­қандай-ақ еліміз дұрыс таңдау жолымен алға батыл қадам басып, аз уақыттың ішін­де әлемдік қоғамдастықтың алдыңғы қа­тарлы көшіне қосылды. «Қазақстандық жол» бізді тарихтың қатал сындарынан сүріндірмей алып өтті. Біз жас ел болсақ та, кемелденген мемлекетке айналдық. Ерен еңбек пен қажымас қайраттың арқасында қол жеткізілген жетістіктеріміз әрбір қа­зақстандық үшін ең басты құндылық. Бү­гінгі күнде 20 жылдық даму мен жасам­паздық нәтижесінде қаланған мемлекеттілік құндылықтарын сақтау – алдыңғы қа­тар­дағы бүкілхалықтық міндет. Стратегиялық реформалар барысында қоғамдық ынты­мақтастыққа шақырып, ғаламдық қауіп­терге тойтарыс бере алатын мемлекет екен­дігімізді халықаралық аренада және әлемдік мінбелерде дәлелдедік. Бүгінде дамуымыздағы ұлан-ғайыр істерге қо­рытынды жасалып, болашаққа бағдарлар анықталды. Қазақ елі Ұлы істердің басында тұр. Өткенге салауат айта отырып, мем­лекетіміздің болашағына, еліміздің гүл­денуіне сәттілік тілейік!

БҮГIНГI ҚАЗҰУ –Ғылым-бiлiм жѕне инновация ордасы Бүгінде әл-Фараби атындағы ҚазҰУ ел Президенті жүктеген әлемдік деңгейдегі зерттеу университетін құру тәрізді мем­ле­кеттік маңызы бар міндетті жүзеге асыру жолында жұмыс атқарып келеді. Осыған орай университетте ірі құры­лымдық өзгерістер орын алды. Факультеттер кластерлік бағытта дамып отыр, кафедралар іріленді, материалдық және ғы­­­лы­ми-зерт­ханалық база кеңеюде, ғылым, білім және инновацияны дамытуға барлық жағдай жа­салған. Университеттің менеджмент жүйесін атқарымдық басқарудан жоғары оқу орны­ның бәсекеге қабілеттілігін қамтамасыз ете­тін үдерістік менеджментке ауыстыру жүріп жатыр. Инновациялық менедж­менттің бір элементі нәтижеге бағытталған, қойылған міндеттерді орындау үшін университет оқы­тушыларының және құры­лымдардың индикативті көрсеткіштерін сандық жағы­нан өлшеуге мүмкіндік беретін басқаруды қолдану болып табылады. Бұл ретте қызмет бағыты, оқытушыдан бастап, кафедра, факультет, университеттің нәтиже көрсеткіші зерттеу университетінің сипатына сәйкес болу үшін түгелдей белгілі бір тәртіппен бе­ріледі. ҚазҰУ-дың жұмыс сапасын үздіксіз жетілдіруге енгізілген «Кайдзен» жүйесі де зор ықпал жасап отыр. Оған университеттің барлық оқытушылары, қызметкерлері және студенттер толық тартылған. Университет ұжымының жаңару мен жаңғыру жолында тер төккен еңбектері өзінің алғашқы жемістерін беруде. Quacquarelli Symonds (QS, Ұлы­бри­тания) агенттігінің зерттеулеріне сәйкес 2011 жылы ҚазҰУ үздік секіріс жасады. Дүние­жүзі деңгейіндегі университеттер көрсеткіші бойынша бір жыл ішінде әлемдік топ-универ­ситеттер рейтингінде бірден 200 орынға жоғарылап, 401-450 дәрежеге енді. Бұл ретте ҚазҰУ әлемдік үздік универ­ситет­тердің ор­таңғы бөлігіне жақындаған Орта­лық Азиядағы тұңғыш университет болып табылады. Сондай-ақ, әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университеті Біріккен ұлттар ұйы­мы­ның «Академиялық ықпал» бағдар­лама­сына мүшелікке қабылданған еліміз­дегі жо­ғары оқу орындары арасындағы жалғыз әрі тұңғыш университет. ҚазҰУ әлемнің 200-ден аса ірі уни­верситеттерімен тығыз әріптестік байланыстар орнатып, әлемдегі үздік жоғары оқу орындарымен келісім-шарттар жасас­қан. Жыл сайын университетке 350-ден аса танымал шетелдік ғалымдар келіп дәріс­тер оқып, ғылыми тәжірибелерімен бөлі­седі. Академиялық алмасу, екі дипломды білім беру жүйесі белсенді жүруде, шетелдік ЖОО-мен бірлескен жобалар жүзеге асырылуда. Мәселен, Колумбия университетінің (АҚШ) Global Сlassroom бағдарламасының «Integrated Approaches to Sustainable Development Practice» курсы бойынша халықаралық энергоэкология кафедрасы құрылды. Корё университетімен (Оңт. Корея) бірге 56 мың шаршы метр аумаққа негізделген медицина орталы­ғының құры­лысы жоспарланып отыр. Оның құрылы­мында оқытушылар мен студенттерге ар­нал­ған заманауи емхана, ғылыми-зерттеу зертханасы, қажетті ин­фрақұрылымдар болады. Жобаны қаржы­ландыруға шетелдік инвестиция есебінен 152 млн. АҚШ долларын тарту қарасты­рылған. 2011 жылдың қазанында ҚазҰУ-да әлем­­нің 30 елінен келген жүзге тарта уни­верситеттің профессорлары мен ға­лым­­дары, сонымен бірге IGIP, IFEES, SEFI, COPEC халықаралық ұйымдарының және отандық жоғары оқу орындары басшыла­рының басын қосқан «Зерттеу универ­ситеттерін қалыптастыру және олардың Қазақстан Республикасының инновация­лық дамуына қосатын үлесі» тақырыбында өткен халықаралық форумы университет беделін жоғары дәрежеге көтерді. Форумда шетелдік қонақтардың қатысуымен «әл-Фараби атындағы ҚазҰУ достары» атты ха­лықаралық клуб құрылды. Бұл ха­лық­аралық бірлестіктің жұмысы универ­ситет­тің дамуына, оның әлемдік ғылым-білім кеңістігіндегі беделін нығайту мен дамыту мақсатында ерікті түрде қаланды. Университетте интеллектуалды әлеует, қазақстандық ғылымның элитасы қалып­тасқан, мұнда екі мыңнан аса жоғары білікті оқытушы, оның ішінде 11 ҚР ҰҒА академигі, 53 инженерлік академия мен басқа да академияның академиктері, 300 ғылым докторы, 700 доцент пен ғылым кандидаты, 40 РhD докторы, жетпістен аса мемлекеттік және атаулы сыйлықтардың лауреаттары бар. Қазақстан Республикасы Тәуелсіздігінің 20 жылдық мерейтойына ҚазҰУ «Қазақстан Тәуелсіздігінің 20 жылдығына – 20 инновация» жобасын арнады. Жобаның басты мақсаты ғылыми-зерттеу және тәжірибелік-конструкторлық жұмыстардың нәтиже­лерін ғылымды көбірек қажет ететін тех­ноло­гия­ларға, одан әрі өндіріске конвертациялау болды. Міне, мұның өзі универ­ситеттің еліміздің индустриялдық-инновациялық және әлеу­меттік-экономикалық дамуына қосып отыр­ған елеулі үлесі болмақ. ҚазҰУ-да еліміздің әр аймағынан және алыс жақын шет елдерден келген 19 мыңнан астам студент білім алуда. Университет ха­лықаралық стандарттарға сай білім бағдар­ламасына толығымен көшіп, 14 факультет негізінде 180 мамандық бойынша бакалавр, магистратура және докторантура сатысында мамандар дайындайды. Университеттің ғылыми инфрақұ­ры­лымы 24 ғылыми-зерттеу институтынан тұ­рады, еліміздегі ЖОО-да атқа­ры­лып жатқан ғылыми-зерттеу жұ­мыс­тарының 50% осы институттардың үлесіне тиесілі. Әлемдік жоғарғы рейтингті журналдарда жарияланатын қазақстандық зерт­теу­шілер еңбектерінің 25% ҚазҰУ өкілде­рінің жариялынымдары құрайды. 2012 жылы университет тарихында бірінші рет ҚазҰУ ұтып алған, Білім және ғылым ми­нистрлігі жариялаған елдің ғылыми-техникалық да­муының 5 басым бағыты бойынша гранттық қаржыландыру көлемі 2,4 миллиард теңгені құрады. Нәтижесінде университет ғалымдары мен оқытушыларының 238 ғылыми жобасы жүзеге асырылады. Бүгінде жоғарғы ғы­лыми әлеуетінің нәтижесінде ҚазҰУ бар­лығы 3,5 миллиард теңгені құрайтын ғы­лыми жобаларды жүзеге асыруды жүргізіп келеді. Бірінші рет ҚазҰУ ғалымдары Hewlett-Packard компаниясының инно­вациялық зерттеу жобалары конкурсына барлығы бір миллион АҚШ долларын құ­райтын 9 өтініш берді. Студенттерді ғылыми-зерттеу жұмыс­тарына тартуды күшейту үшін, ғылым мен білім беру саласының интеграциясын қамтамасыз ету және ғалым мамандардың сабақтастығын жалғастыру мақсатында ғылыми-зерттеу жұмыстарын қаржылан­дырудың 10 пайызы университет Ғылыми кеңесінің шешімі бойынша жобаларға студенттер мен жас ғалымдарды тарту үшін арнайы бағытталып отыр. Осы жылы бұл мақ­сатқа жалпы 250 млн. теңге ақша жұм­сау көзделіп отыр. Студенттердің иннова­циялық идеялары студенттік бизнес-ин­кубаторларда жүзеге асады. Елбасының биылғы жылғы Жолдауында білім беру үдерісінің тәрбиелік маңызын арттыру міндеті қойылды. КазҰУ-да бұл мін­детті жүзеге асыру университеттік білім беру жүйесін ізгілендіру стратегиясынан көрініс тапты. Модульдік білім беру жүйесі негізінде енгізілген компетенттік тұрғы болашақ мамандарды қалыптастырудағы ең басты міндеттердің бірі олардың кә­сібилігі мен әлеуметтік-азаматтық көз­қарастарын қалыптастыруға негізделген. Студенттердің әлеуметтік қоры қа­лып­тасқан. Бұл қор қаржысы университет тарапынан ғана емес, сондай-ақ университет түлектерінің, демеушілердің, әріп­тестердің қаржысы есебінен де құралып отыр. Нә­тижесінде 200-ден аса студент оқу ақысын төлеуде жеңілдіктерге ие болса, 150-і қайы­рымдылық және демеушілік шәкір­тақы­ларының иегерлері. 300-ден аса студент жыл сайын студенттік құрылыс жасақтары сапында еңбек етеді. Бүгінгі әл-Фараби атындағы ҚазҰУ – бұл ірі ғылым-білім және инновация орталығы, мұнда жаңа білім, тың идеялар мен технологиялар дүниеге келуде. Елбасы Жолдауында көрсетілгендей, уиверситеттің басты бағыты: әлемдік университеттердің үздік рейтингісінен орын алу, ғылыми-зерттеу және тәжірибелік-конструкторлық жұмыстардың нәтижелерін ғылымға енгізу мен адам капиталы сапасын арттыру болып табылады.

«Дала мен Қаланың» анықтамасы: Ғалым Мұтанұлы МҰТАНОВ «Парасат» орденінің иегері. Техника ғылымдарының докторы, профессор. 1995 жылы Солтүстік Қазақстан мемлекеттік университетінің ректоры, 2002 жылы ҚР Білім және ғылым вице-министрі, 2003 жылы Д.Серікбаев атындағы Шығыс Қазақстан мемлекеттік техникалық университетінің ректоры қызметтерін атқарған. Ғ.Мұтанов әлеуметтік-экономикалық үдерістер аясындағы тақырыптарға жазылған 400-ден артық ғылыми жарияланымның, соның ішінде 10 монографияның, оқулықтардың, оқу құралдарының, сондай-ақ 35-тен астам патенттің, өнертабыстардың авторы. IGIP Халықаралық инженерлік педагогика қоғамы Орталық Азия бөлімшесінің Президенті және мониторинг комитетінің мүшесі (Швейцария), Халықаралық инженерлік білім федерациясындағы (IFEES) Қазақстандық қоғамның (KazSEE) Президенті, UNESCO білім берудегі ақпараттық технологиялар институты Басқарушылар кеңесінің мүшесі (Париж). Ол «Техникалық жоғары оқу орнының еуропалық оқытушысы» атағының, республиканың ғылымын дамытуға қосқан елеулі үлесі үшін көрнекті ғалымдарға арналған ҚР ҰҒА-ның грантының, «ҚР Үздік өнертапқышы», Халықаралық библиографиялық орталықтың күміс медалінің (Кембридж), «The United Europe» алтын медалінің (Оксфорд) иегері. «ҚР Білім беру ісінің үздігі», «ҚР Құрметті инженері», «ҚР Еңбек сіңірген ғылым және техника қайраткері», КСРО-ның дзюдо күресі бойынша спорт шебері, ҚР-ның еңбек сіңірген спорт қайраткері.