"Айқын" республикалық қоғамдық-саяси күнделікті газет
Президент Н.Назарбаев еліміздің жаңа саяси бағытын белгілеген «Қазақстан – 2050» стратегиясында прогрессивті идеалдар қоғамын құру барысында интеллигенцияның рөліне айрықша тоқталған. Бұл Жолдауда интеллигенцияның жалпы ұлттық құндылықтарды айқындауда жетекші күш болу керектігіне баса назар аударылған. Ал осы интеллигенцияның басында тұрған ғалым, мұғалімдердің және де осы екі мәртебені бір басына сыйдыра алған жоғары оқу орындарының оқытушылары халқымыздың рухани дамуын, бағытын белгілейтін авангард екені сөзсіз. Сондықтан да 2005 жылдан бері Елбасы тапсырмасымен бекітілген «ЖОО үздік оқытушысы» атты грант ғалым ұстаздардың ғылыми және оқытушылық қызметтерін жоғары деңгейде атқаруға деген талпынысқа бастаған үлкен ынталандыру деп білеміз.
Бұл гранттың арқасында көп ұстаздар ғылыми еңбектерін, педагогикалық жетістіктерін басылымға беру мүмкіндігімен қоса, шетелдік тәжірибелермен танысып, қазақстандық ғылымның дүниежүзіне таныла түсуіне септігі тиіп жатқанына куәміз. Аталған грант отандық ғылымның жаһандану заманында кешеуілдеп қалмай, әлемдік деңгейде танылуына ғана емес, сондай-ақ Қазақстанның болашағын белгілейтін жас мамандарды дайындауда да өз үлесін қосып келеді. Ұстаз білікті, заманауи талаптарға сай болса, ол өмір атты қатаң сұрыптаудан сүрінбей өтіп, бәсекеге төтеп бере алатын маман дайындай алады.
«ЖОО үздік оқытушысы» грантының 2012 жылғы иегері болған профессор Б.Жұбатова – ұстаздық жетістіктерімен де, ғалымдық игі нәтижелерімен де биіктен көрініп, қазақ интеллигенциясының алдыңғы сапында жүрген азаматтардың бірі. Қазақ мемлекеттік университеті түлегінің әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университетінің оқытушысынан бастап, қазіргі таңда Шығыстану факультетінің деканы қызметіне дейін өсу жолы жиырма жылдан астам уақытпен өлшенеді. Қазақтың қара шаңырағында араб тілін, әдебиетін оқытып, шығыстанушы мамандарды талмастан дайын-дап, ұстаздық еткен Баян Нұрсұлтанқызының шәкірттері араб тілінің жетік мамандары ретінде Қазақстанның жарқын болашағы үшін еңбек етуде. Біршамасы ұстаз үлгісімен бала тәрбиелеу ісінде ат салысып жүрсе, біршамасы елшілік қызметтің бел үстінде. Сондай-ақ ғылым жолында еңбек етіп жүргені қаншама!
Б.Жұбатова академик Рабиға Сыздықтың жетекшілігімен 2001 жылы «Қазақ қисса-дастандарындағы араб, парсы сөздері» тақырыбында кандидаттық жұмысын қорғаса, 2010 жылы «Қазақ тіліндегі араб, парсылық кірме фразеологизмдер» атты докторлық диссертацияны ойдағыдай қорғап шықты. Бұл еңбегінде Б.Жұбатова қазақ тіліндегі «шығыстық қабат» дейтін араб, парсы сөздерінің түпнұсқа тілдердегі этимондарының ерекшеліктерін саралап, сол арқылы қабылдаушы тілге енген бірліктердің «екінші өмірі» туралы тарихи-этимологиялық талдаулар жасаған. Ол өзінің зерттеуінде қазақ тіліндегі араб, парсы кірме бірліктерін тек тілдің еншісіндегі дүниелер ғана емес, сондай-ақ халықтың белгілі бір кезеңдерде кімдермен, қандай халықтармен қарым-қатынас жасады, рухани дүниесіндегі, ойлау әлеміндегі өзгерістер қалай жүрді деген секілді сауалдарға жауап беретін, әртүрлі мәдениет өкілдерінің арасындағы тарихи-мәдени байланыстар туралы деректер ретінде қарастырады.
Ғалым Б.Жұбатова көтерген тақырыптың сонылығы туралы ҚР ҰҒА академигі, филология ғылымдарының докторы, профессор Р.Сыздық былай дейді: «Қазақ тілі сөздік қорының араб, парсылық лексикалық қабаты біршама анықталса да, фразеологиялық қордағы кірмелер қабаты арнайы қарастырылмағанын айттық. Шығыс әдебиеті арқылы қалыптасқан образдар, сол образдар арқылы сөз тіркестері бар екені жекелеген пікірлер түрінде айтылып келсе, Б.Жұбатованың зерттеуі осы маңызды да қызық тақырыпты алғаш рет қозғайды». Қарап отырсақ, Б.Жұбатованың ізденген тақырыбы да Елбасы белгілеген «Қазақстан – 2050» стратегиямен үндесіп жатыр. Президентіміз рухани қазығымыз деп көрсеткен қазақ тілін зерттеу – келешек ұрпаққа қалдырар мұрамызға ие болу, дамыту, жетілдіру болып табылады. Осы тұрғыда Б.Жұбатова кез келген тілдің тірі ағза екенін, тіл үнемі қарым-қатынасқа түсе отырып дамитынын көрсете келе, тілдің тарихы халықтың тарихымен сабақтас екенін дәлелдей түсті.
Б.Жұбатова қазақ ғылымына бергенінен берері көп ғалым, қазіргі таңда ол «Түркі әлемі және Шығыс: мәдени-тілдік қатынастар (диахроникалық аспект)» атты жоба аясында біршама зерттеу жұмыстарын атқаруда. Сондай-ақ биыл оның жетекшілігімен PhD докторант Ы.Палтөре «Абай Құнанбайұлының шығармаларында Құран және хадис мәтіндерінің интерпретациялануы» және Қ.Қыдырбаев «Қазақ онимдерін араб тіліне транслитерациялаудың ғылыми-теориялық негіздері» деген тақырыпта докторлық диссертацияларын қорғап шықты. Бұл да ғылыми ізденістің үлкен жемісі деп білеміз.
Қазақстандағы шығыстану ғылымының дамуы әл-Фараби атындағы ҚазҰУ Шығыстану факультетімен байланысты. Ә.Дербісәлиев, Л.Рүстемов сынды ғалым қайраткерлердің ат салысуымен ашылған бұл факультет мәуелі жемісін енді-енді жинай бастағанымен, білім, ғылым, саясат саласындағы үлесі айтарлықтай. Осы ағаларымыздың еңбегін жалғастырып, факультетті он алты жыл басқарған профессор Н.Алдабек осы эстафетаны Б.Жұбатоваға ұстатқан. Шығыстану факультетін басқаруды тапсырған әл-Фараби атындағы ҚазҰУ ректоры Ғ.Мұтановтың да, өз ізбасарын нақ таныған Н.Алдабектің де, факультет ұжымының да сенімін Баян Нұрсұлтанқызы ақтай білді деп айта аламыз. Жұбатованың басқаруымен Шығыстану факультеті қазақ ғылымына, еңбек айдынына қызмет ететін мамандарды дайындауда жоғары көрсеткіштермен келе жатыр. Араб елдері, корей университеттерімен, Иран, Үнді, Қытай, Жапония мемлекеттерінің ғылым ордаларымен жасаған тығыз байланыстар негізіндегі қарым-қатынастар арқасында факультет студенттері, магистрлері, докторанттары тіл ұстарту, ғылыми тәжірибе жинақтау, білім алу сияқты үдерістерді тілдік ортада жүзеге асыра алады. Дипломатиялық қатынасты құрудың үлгісі болған Б.Жұбатова студенттердің де, оқытушылардың да жағдайын жасауда талмай қызмет етуде. Ол басқарған екі жылда «Шығыс өркениеттері және түркі әлемінің мәдени мұрасы», «Қазақстан және Шығыс елдері: тарихы мен бүгіні», «Әлем кеңістігіндегі түркітану ғылымы» т.б. халықаралық конференциялар, семинарлар өткізіліп, қазақ ғылымын, білімін шетелге таныту жұмысын атқарған факультеттің беделі артуда.
Факультет жас болғанымен, оның да өзіндік тарихы бар. Б.Жұбатованың бастамасымен жақында Шығыстану факультетінің негізін салушының бірі – профессор Л.Рүстемовтің 80 жылдығына орай оның есімінде дәрісхана ашылды. «Өнегелі өмір» сериясымен профессор Л.Рүстемовтің өмірі мен ғылыми еңбегіне арналған кітап жарық көрді.
Б.Жұбатова – арабтанушы ретінде бірнеше оқу құралының авторы. Студенттерге арналған «Араб тілінің теориялық курсы», «Шығыстануға кіріспе», «Араб тілі» сияқты кітаптарды жазумен бірге, қазақ мектептерінің 11-сынып оқушыларына арналған «Араб тілі» оқулығын құрастырған.
Профессор Б.Жұбатованың «ЖОО үздік оқытушысы» атағын алуы – ұстаздың, ғалымның еңбегінің жоғары дәрежеде бағалануы дер едік. «2050 жылдың Қазақстаны – бұл Жалпыға Ортақ еңбек қоғамына қарай 20 қадам» деп Елбасы Н.Назарбаев көрсеткендей болашақтың Еңбек қоғамы қазіргі заманның Б.Жұбатова сияқты ғалымдарының еңбектерімен белгіленері сөзсіз.
Ақбота АХМЕТБЕКОВА
Басқа жаңалықтар
