"Қазақ әдебиеті" газеті

БІЛІМНІҢ БИІГІ

Қанипаш МӘДІБАЙ, Әл-Фараби атындағы ҚазҰУ-дың профессоры, ф.ғ.д.

– Жоғары мектептің жастар тәрбиесіне ай­рықша ден қойып отырғаны қуантады. Ширек ғасырдан бері өзіңіз еңбек етіп келе жатқан әл-Фараби атындағы ҚазҰУ бұл ба­ғыт­та да көшбасшылық орында. Кейінгі ке­зең­де білім беру мен ғылыми жұмыстар жүр­гізуде ҚазҰУ-де орнығып отырған жаңа­шыл үдерістер туралы да айтып өтсеңіз.
– Біздің университет осы жүйелер бойынша әлемдік стандарттарға сай жұмыс жүргізуде шын мәнінде көшбасшы болып отыр деп ойлаймын. Тәуелсіздік тарихымызда тағдыр нәсіп ет­кен игіліктерді білім мен ғылым көріп отыр. Соңғы ширек ғасырда қилы дағдарыс атаулыға ден бермей, дағдылы қалпын бұзбай, дамымаса – дағ­дармаған жақсы мағынасындағы жанкештілік те осы салада ғана сияқты. Қазақ әдебиетінің тарихы қазір жалтақтамай еркін оқытылады, көненің көзі, арғы бабалардың ой сәулесі сақталған құндылықтарымызды зерттеу де көш ілгері озды. Кейінгі кезеңде жоғары мектеп оқытушыларына талап күшейген. Шет тілін білу керек. Дүниедегі білім бағыттарына сай біліктілік қажет.
– Әңгімеңізге қарасам, өз маман­ды­ғы­ңыз­ды қалауыңызбен таңдаған сияқтысыз...
– Шынымды айтсам, бала күннен журналист боламын, кинорежиссер боламын деп армандайтынмын. Орта мектепті бітіргенде конкурсы үлкен журфактен гөрі филологияға бар, онда білімің толығады, бітірген соң журналист те болып кете аласың деп нағашы ағам кеңес бер­ді. Расымен де, филология факультетінде оқығаным үшін бір сәт те өкінген емеспін. Қа­зақ, әлем әдебиеті тарихымен кеңірек танысып, көбірек білуге ынталандым. Ана тіліміздің құны бөлек байлығы мен сұлулығын, ғылыми қисындау негіздерін бойға сіңірдім. Зерттеу жұмыстар, әдеби сын мақалалар жазуға дағдыланып, бейімделдім. Көпшілікпен тіл табысып, ортада өмір сүру қағидаттарын үйренуім өз алдына қайырлы олжа. Мамандық бізді өмірге салғырт қарай алмайтын, жауапкер­ші­лік­­тен қаш­пайтын, сергек адам болып қалып­тасу­ға мін­дет­теді.
Ауыл мектебінде, республикалық кітап бас­па­ларында, «Жалын» журналында, әл-Фараби атын­дағы Қазақ Ұлттық университеті филоло­­гия, әдебиеттану және әлем тілдері фа­куль­тетінде қызмет атқарып келе жатқан уақытымда таңдаған мамандығымның ұшан-теңіз игілігін көрдім.
Білікті филолог маманның келешек өрісі кең. Қажетті білім қырын жиған, ана тілінде сауатты жаза білетін, шешен, шебер сөйлеуге төселген, ойын жеткізіп, жүйелі айтуға жаттық­қан, ұлттық, жалпыадамзаттық құндылықтарды құнттау әлуеті мығым, шет тілде де білім алған маман қазіргі заманғы өмір сүру қалпымыз бен салтымыздың қай саласында да өзіне орын таба алады.
ҚазҰУ қазіргі заманғы Қазақстанның бітім-болмысымен тұтасып кеткен басты тұғырлары­ның бірі. Білімнің биігі.
Жыл сайын университетке қабылдау уақы­тында талапкерлермен кездесу сәтінде әңгімені өз факультетіме, өзім ширек ғасырға жуық еңбек етіп келе жатқан қазақ әдебиетінің тарихы және теориясы кафедрасына бұра айтамын. Қазақ­стан­дағы филологиялық білімнің бастау көзде­рін­де тұрған тарихи тұлғаларды айтамын. Әуезов­тің әйгілі әдебиет тарихын зерттеу мектебі. Бей­сем­бай Кенжебаев, Хан­ғали Сүйіншәлиев, Рым­ғали Нұрғали, Мырзатай Жолдасбеков, Мұхтар Ма­ғауин, Алма Қырау­бай­қызы... Әдебиет теориясын: Зейнолла Қабдолов. Бақытжан Майтанов.
Әдебиет сыны тарихын оқыту мектебі. Өмі­рім­дегі аса ықпалды тұлға Тұрсынбек Кәкішұлы туралы сөйлеймін. Кафедрадағы дәстүр сабақ­тастығы, бүгінгі әдебиеттанудың алымды өкіл­дері­мен бірге еңбек етудің ғибратын құлаққағыс етемін.
Жазылып жатқан еңбектер, жарық көрген әдебиет тарихы мен сынына қатысты, теория­лық бағыттағы оқулық, оқу құралдарын, монографиялар мен әдістемелік құрал, нұсқаулардан мағ­лұмат беремін.
Оқуға түсе қалған жағдайда шәкірттің қан­дай ортаға тап болатынын білсе дегенім.
Осыдан 2 жыл уақыт бұрын Малика атты аяулы қыз әкесі Сүлеймен екеуі келіпті. Баласының болашағы осы күндердегі мамандық таңдау шешіміне де аса қатысты екендігін әке жүрегі қатты сезінеді. Сұрақ үстіне сұрақ жауады.
– Қызым мектепті өте жақсы аяқтады. Ақтөбеден келіп отырмыз. Алдында осындағы №123 мектеп-гимназияда оқыған. Сіздерде оқу бізге не береді?
Мен де іркілмеймін.
– Айтып тауыса алмастай игілік қой білім деген. Малика біздің факультетке оқуға түссе қазіргі заман талаптарына сай, сұранысқа ие, жан-жақ­ты білікті маман, жақсы адам болып шығады. Фа­культетімізде бұған қажетті жағ­дай­дың бәрі бар.
Бірінші курсқа түсісімен біз шәкірттеріміздің қыр соңынан қалмаймыз. Қыркүйек басталар-басталмастан жүріс-тұрыстары, ауыздан шыққан әр сөзі «аңдуда» болады. Қорықпаңыз, жақсы ма­ғынасында аңду.
Бізде балалардың бірден университет өміріне араласып, жатырқамай кірігіп кетуінің қолайлы жағдайлары жасалған. Түрлі үйірме, клуб, орта­лық­тардың жұмысына тартамыз. Шаралар ұйым­дастыруға баулимыз, ғылыми зерттеу жұмыс­тар­дың бағытын үйретеміз, бойындағы қабілет, да­рынын дер кезінде шың­дап, жетілдіру қамына кі­рі­семіз.
Филология, әдебиеттану және әлем тілдері фа­культетінде екі шәкірттің бірі – ақын, бірі – ән­ші, бірі – ғалым.
Ма­ликаның көкесінің ынта қоя тыңдағанын кө­ріп отырған соң, тоқтаймын ба. Айта бе­ре­мін...
Әңгімемізге құжат тапсыруға келген басқа да та­лапкерлер, ата-аналар қосылды. Сұрақтар қойыл­ды.
Мен тағы да қадірі асқан ҚазҰУ туралы бү­гінгі біл­ім мен ғылымға елімізде жасалып отыр­ған жағдайлар, олардың нәтижесі, келешек бағыты туралы сөйледім.
– Университеттің, ұстаздардың қандай ар­тық­шылықтарын айтасыз сұрағандарға? Қан­дай бағдарламалар студенттерге ерекше ық­пал етіп, қоғамдық жұмыстарға белсенді араласуға мүмкіндік береді?
– Университеттегі «Студент оқитын 100 кі­тап», «Айналаңды нұрландыр!», т.б. қозғалыс жо­ба­лар­дың жас адамның қалыптасу жолында жағымды ықпалы, рухани пәрмені даусыз.
Біздің студенттердің шетелдерден тағылым­дамадан өтуге белгілі бір уақыт аралығында студент алмасу бойынша оқып қайтуға мүмкіндігі бар. Жыл бойында шет елден белгілі мамандар келіп дәріс оқиды.
Оқытушы профессорлардың заман талабына сай жаңа технологиялармен жұмыс істеуі біліктілік жетілдіріп отыру, белсенді еңбек етуі міндеттеліп, университет басшылығы тарапынан ұдайы қада­ғаланып отырады. Соған сай қолайлы жағдайлар жасалған.
ҚР Білім және ғылым министрлігінің жыл сайын ЖОО үздік 200 оқытушысына бөлінетін грантты қаржыландыруы оқытушылардың зерттеу еңбектерін шығаруына, шетелдерден тәжірибе алмасып қайтуына, т.б. оқыту мен ғылыми-зерт­теу­лер жүргізуінде қомақты көмек болып отыр.
Осыған қоса түрлі ғылыми жобалардың грант­тарын ұтып алуға мүмкіндік бар. Ол жо­ба­ларға сту­денттер де қатысады. Студенттердің ғылыми-зерттеу мақалаларының жинағын шығарып отыру факультетімізде дәстүрге айналды.
Біздің кафедра ежелгі, дәстүрлі, қазақ ру­ха­ния­тының киесі тұнған кафедра болған­дық­тан республика аумағында да, алыс-жақын шетелдерде де жұмыс бағытымызды хабарлап, мүмкіндігінше өзімізге тартып, ортақ шаруалар атқаруға жұмыл­дыруға ұйытқы болып отыруды да естен шығар­маймыз.
Университетте оқытушы профессорлардың жан-жақты жұмысын қадағалап отыру, еңбегіне қарай бағалау, үстемақы төлеу жолға қойылған. Осы бағытта оқытушының кәсіби-тұлғалық дең­гейін тұтас ашуға мол мүмкіндік бар.
ҚазҰУ-ден жоғары білім ордасы жоқ деп ата-аналары бағыттап отырған жас талапкер­лер­дің қайсыбіріне қазақ филологиясы кафед­расының про­фессоры, филология ғылымының докторы Ди­на Әлкебаеваның тынымсыз еңбегін үлгі еттім.
Халықаралық деңгейде қазақ тілінің мәрте­бе­сін айғақтау бағытындағы ғылыми мақалала­­ры жарық көруде.
Ата-аналар да, балалар да елеңде­сіп ­қал­ғанын байқап отырмын. Тіпті, «Шіркін, қайтадан студент болар ма едім. Сіздерден өзіміз оқығымыз келіп отыр», – деген адамдар да болды.
Адамзат тарихында алып империялар, алға озған елдердің сөз өнері, сөз ғылымы әрдайым оқ­шау тұрған, орасан ықпалы болған. Рухани­сая­си э­кономикалық даму бағытында бастаған тұтқа тұлғалардың ақылманы болған.
Сөз ұстаған шешен, билер білімді, білікті маман есебінде банкте де, басқару органдарында да, баспасөзде де, баспада да, бала­бақшада да, бар­лық жоғары оқу орындарында да, басқа ел­дер­де де жұмыс істей аласыз. Сауат­ты жазатын, сауатты сөйлейтін, білімді, зерек филологты қажет етпейтін мекеме болмайды. Осы тұста өз өмірімнен де мысалдар кел­тіруге тура келді. Халықта ең кәделі маман­дық заңгер, қаржы­гер­лер, т.б. деген ұғымдар басым, бірақ өз таң­дауы­нан ғұмыр бойы игілік қана көріп келе жат­қаныма шүкір дейтінімді айттым. Өз тә­жі­ри­бемде көркем аударманың да қанағатын се­зінгенмін. Американ жазушысы Теодор Драйзер­дің «Сестра Керри» романын, орыс ха­лық ер­­те­гілерін, Киплингтің шағын ертегілерін, қырғыз, беларусь жазушыларының көркем туындыларын аударуым арқылы да көп рухани олжаға кенелгенмін. Күнкөріске қажет қилы аудармалардан да реті келгенде бас тартпаймын.
Филология, әдебиеттану және әлем тілде­рі­ фа­культетінің әр кезеңдегі түлектері еліміздің айтулы тұлғалары болып қалыптасты. Белгілі қалам­гер­лер, көрнекті ғалымдар, мемлекет ­қайрат­кер­лері шыққан филфак қой.
Ертеңіміз де сендіреді. Шәкірт­тері­мізді­ жақ­сы көреміз. Сағынып жүреміз. Олар­ да қа­діріміз­ді­ бі­леді, сенімнен шығып отырады.
– Оқытушылық жұмысыңыздың нәтижелі болуына тілектеспіз.
– Рахмет!

Сұхбаттасқан Шынар ЖҮНІСҚЫЗЫ.