ТМД 2 АЯСЫНДА «АЛАШ ЗИЯЛЫСЫНЫҢ МҰРАСЫ» КОНФЕРЕНЦИЯСЫ
Кездесуге саяси қуғын-сүргін құрбандарын ақтау жөніндегі Алматы қалалық комиссиясының мүшелері т.ғ.к., доцент Әбікенова Гүлжазира Естайқызы және PhD докторы Байдавлетова Мадина Досбергенқызы шақырылды.
Ш.А. Забих өткен ғасырдың 1920-1950 жылдары біздің халқымыз үшін қиын кезең және Отан тарихындағы қайғылы беттер болғанын атап өтті; "қуғын-сүргін диірменінің" астына жазықсыз адамдар, оның ішінде халықты қорғауға келген "Алаш" қайраткерлері түсті. Қазақстан Республикасының Президенті Қасым-Жомарт Тоқаевтың 2020 жылғы 24 қарашадағы №456 "Саяси қуғын-сүргін құрбандарын толық ақтау жөніндегі мемлекеттік комиссия туралы" Жарлығымен Отан тарихындағы ақтаңдақтарды зерттеу және толықтыру бойынша жаңа серпін берілді. Мемлекеттік комиссияның негізгі міндеті – саяси қуғын-сүргін құрбандарын толық саяси және құқықтық ақтау.
Доцент Г.Е. Әбікенова Мемлекеттік комиссияның ауқымды ғылыми жоба болып табылатынын және оны іске асырудан бастап ХХ ғасырдың 20-50 жылдарындағы тарихымызды зерттеу үшін жаңа кезең ашылғанын атап өтті. Сондай-ақ, бұл комиссияның жұмысы тоталитаризм жылдарында зардап шеккен адамдардың тарихи жадын сақтауға бағытталған. Гүлжазира Естайқызының айтуынша, алашордалықтар ғана емес, түрлі айыппұлдар мен қуғын-сүргінге ұшыраған олардың отбасылары да зардап шекті. Әйелдер жалған айыптар бойынша түзеу және еңбек лагерлеріне жіберілді. Дәл осы қиын кезеңдерде Қазақстан аумағына түрлі халықтардың өкілдері, олардың арасында немістер, корейлер және басқалар жер аударылды. Көптеген қазақтар отбасыларын Кеңес өкіметінің қысымшылық саясатынан құтқару үшін шетелге, яғни Түркияға, Қытайға және өзге де мемлекеттерге қашуға мәжбүр болды. "Алаш" қайраткерлері өз халқын ағарту бойынша үлкен жұмыстар жүргізіп, өзекті тақырыптарда материалдар жариялады. Алаш зиялыларының қазақ халқын сақтаудағы рөлі зор, ал олардың бай мұрасы қазіргі кезеңде үлкен қызығушылық тудыруда.
Жиналғандар сондай-ақ, репрессия тарихын зерттеу процесі мұқият және жан-жақты көзқарасты қажет ететінін атап өтті. Әрбір материал, әр мәселе мұрағаттан алып, көпшілікке көрсетуге болатын деректер ғана емес. Бұл объективті бағалауды қалыптастыру үшін ғылыми зерттеуді қажет ететін жеке тұлғаның немесе адамдар тобының тарихы.
Өз сөзінде М.Д. Байдавлетова Мемлекеттік комиссия қызметінің үш жылында ғалымдар қуғын-сүргіннен зардап шеккендердің жаңа есімдерінің тізімін ұсынғанын атап өтті. Өкінішке орай, комиссия зардап шеккендер туралы нақты сандарды бере алмайды, өйткені адамдарды анықтау жұмыстары әлі жалғасуда. 10-15 жылға атуға немесе түрлі лагерьлерге сотталған азаматтардың ұрпақтарын іздестіру бойынша арнайы жұмыстар жүргізілуде. Бүгін комиссия жұмысы барысында адамдардың аттары белгіленіп, мемориалдық тақталарды орнату немесе олар тұрған көшелердің атауы сияқты шаралар қарастырылды. Сондай-ақ, шетелде жүрген қуғын-сүргінге ұшырағандардың ұрпақтарымен байланыс орнатылып, арнайы кездесулер ұйымдастырылады.
Өткен кезеңде Бас прокуратура 2,4 млн.астам материалдарды, ҰҚК - 1,5 мыңнан астам мұрағаттық істер мен құжаттарды, ІІМ - 5,3 мыңнан астам құжаттарды құпиясыздандырды. Мемлекеттік комиссия қызметі аясында прокуратура органдары жаңа деректерді анықтап, прокурорлық қадағалау тәртібімен 250 мыңнан астам азаматты ақтады. Бұл негізінен жер аударылғандар мен арнайы қоныстанушылар қатарына жататын адамдар.
