Ұстаздық еңбектің жемісті жолы

Қазақ халқының тәуелсіздік алу жолында, өзгелерден кем болмай, терезесі тең әрі қуатты мемлекетке айналуы үшін білімді әрі білікті тұлғалардың жолын жалғастырып, бүгінде қариялыққа қадам басқан ұстаздардың ғұмыр жолын жас ұрпаққа кеңінен таныстырып отыру болашақ ұрпаққа тәлім мен тәрбие берудің негізін құрайды. Ел басына күн туған, Екінші дүниежүзілік сұрапыл соғыс жылдары өмірге келіп, жастайынан тауқыметтің бәрін көрсе де, еліміздің болашағына қалтқысыз қызмет ету­ден таймай келе жатқан, бүгінде сексеннің сеңгіріне шыққан қариялардың өнегелі өмірін білім ордасының ме­ханика-математика факультетінің тынысынан аңға­руға болатындай. Осыған орай, кемел ойымен, байсалды мінезімен құрметке бөленіп жүрген әріптесіміздің бірі Жеңісбай Жаңабеков жас ұрпаққа үлгі боларлық өмір белестерін баяндап, мерейтойына ықыласты лебіз біл­діруді жөн санадық.
Математика кафедрасының профессоры міндетін ат­қа­ру­шы Жеңісбай Жаңабеков 1944 жылы 20 қаңтарда Қарағанды облысы Қоңырат ауданының (қазіргі Ақтоғай ауданы) Ақ­то­ғай ауылында дүниеге келді. Әкесі Жаңабек қазақ халқының ұлт-азаттық күресі басталған жылы дүние есігін ашып, 1941-43 жылдары қанды қырғында жараланып, елге оралған соң, 38 жасында бақилық болғанша кеңес-партия қызметімен ай­на­лысқан екен. Анасы Майраш мектепте ардақты мұғалім ма­мандығында еңбектеніп, 39 жасында қайтыс болған. Жас­тайынан пейіл мен мейірдің құдіретін сезінген жас ата-ана Жеңісбай ағамен қатар, жан­ұяда қазақ, неміс балаларын да қоса тәрбиелегені ұрпақ­та­рының мәрт мінезділігін қа­лып­тастырса керек. Әке-ше­шесінен ерте айырылса да, аялы алақанда, қиындыққа мо­йымайтын айрандай ұйыған ортада өскен Жекең 1961 жылы Ақтоғай ауданы Ақ­то­ғай ауы­лының М.Горький атын­дағы орта мектебін ал­тын ме­даль­мен бітіріп, сол жылы Алматы қаласындағы С.Ки­ров атын­дағы ҚазМУ-дың ме­ха­ника-математика фа­культетіне оқу­ға түседі. Уни­верситет қа­быр­ғасында айтулы ака­демик К.П.Пер­сидский, пара­сат­ты профессорлар – Х.И.Иб­рашев, Е.И.Ким, Г.Н.Ба­гаутдинов, Д.У.Ум­­бетжанов, В.Х.Харасахал сияқ­ты матема­тика майтал­ман­да­ры­нан ғы­лым нәріне су­сындайды. Сол кездегі оқы­ту­шылардың пайымы мен па­расаттылығын күні бүгінге дейін жадынан шығармаған Жеңісбай аға анасы қайтыс болған жылдардағы факультет деканы, Х.И.Ибрашев ұста­зы­ның керемет қамқорлығын елжірей еске алады.

1966 жылы «Математика» ма­мандығы бойынша уни­вер­ситетті тамамдаған соң, мем­ле­кеттік комиссияның ұйға­ры­мымен ҚазССР Ғылым ака­демиясының Математика және механика институтында профессор Е.И.Кимнің зерт­ха­насында аға лаборант болып орналасып, институттағы ға­лымдар ортасынан тағылым алды. Зейіні мен зеректігі ұш­тасқан жас маман 1967 жылы Қазақстанның жоғары және орта білім министрінің жол­да­ма­сымен Қарағанды мем­лекеттік педагогика инсти­ту­тына (қазіргі Е.А.Бөкетов атын­дағы Қарағанды мем­ле­кеттік университеті) жіберіліп, бұл институтта Жоғары ал­ге­бра кафедрасының оқыту­шы­сы, аға оқытушы қызметін ат­қарды. Ал 1968 жылдан бастап Волгоград, Мәскеу, Тамбов қа­лаларында кеңес әскері қа­та­рында азаматтық борышын өтеген соң, 1971-76 жылдар аралығында Қазақтың С.Киров атындағы мемлекеттік уни­вер­ситетінде стажер-зерттеуші, аспиранттық өмірге араласты. Қажырлы еңбектің арқасында 1981 жылы желтоқсан айында ҚазМУ-дың ғылыми кеңесінде «01.02.05. Сұйық, газ және плазма механикасы» ма­ман­дығы бойынша профессор А.Т.Лукьяновтың жетек­ші­лігімен «Екі фазалық шека­ра­лық қабаттағы жылу алмасуды тиімді басқару» тақырыбында диссертация қорғап, физика-математика ғылымдарының кандидаты атағын иеленді. Осы тақырып аясында бірнеше ғылыми мақаласын бү­кіл­одақ­тық «Известия вузов. Серия Авиационная техника» Scopus журналында жарыққа шы­ға­рып, Қазақстанда өткен көп­те­ген ғылыми конфе­рен­ция­ларда, М.Ломоносов атындағы Мәскеу мемлекеттік уни­вер­ситеті (МГУ) қолданбалы математика және кибернетика факультетінің ғылыми семи­на­рында, ҚазМУ-дың Механика кафедрасында профессор Ш.А.Ершиннің семинарында білікті баяндамалар жасап, 1987 жылы Минск қаласында өткен халықаралық симпо­зиумда белгілі ғалымдармен пікір алысты. Әсіресе Қазан қаласындағы авиациялық институттың профессоры Т.К.Си­разетдинов басқаратын Басқару және ұшу теориясы кафедрасының ғылыми се­минарлары өзі көздеген ғы­лыми бағытын дамытуда ай­тарлықтай әсер етті.

Қарағанды мемлекеттік уни­верситеті математика факультетінің декандығына 1982-83 жылдары Ж.Жа­ңа­бе­ковтің тағайындалуы, аға­мыз­дың сол жылдары Мәскеу қа­ласында өткен бүкілодақтық жо­ғары оқу орындары де­кандарының кеңесіне (1983 ж.) және Жоғары математика кафедралары меңгеру­ші­ле­рінің Мәскеу қаласында өткен бү­кілодақтық семинар-ке­ңесіне (1985 ж.) қатысуы әң­гі­меге арқау болып отырған азаматтың өресінің биіктігін білдіргендей. Ал 1984-90 жылдары Теміртау қа­ла­сын­дағы «Қазметаллургия» ком­би­наты жанындағы зауыт – ВТУЗ жоғары оқу орнында Жоғары математика кафе­дра­сының меңгерушісі болып жұ­мыс істеген кезеңде бұл кісінің кейіннен тәуелсіз рес­пуб­ли­камыздың тізгінін ұстаған тұл­ға­лардың сол ортадан қанат қағуына себепкер болғаны мәлім. Осындай қажырлы қыз­мет нәтижесінде Жеңісбай аға­ға 1987 жылы ВАК (Бүкіл­одақ­тық аттестация комиссиясы) «Жоғары математика» ма­ман­дығы бойынша доцент ғылыми атағын берді.

Табандылықты талап ететін ғылыми-педагогикалық қыз­мет­пен қатар, жан жарының ұзақ­қа созылған ауыр нау­қасына шипа іздеп, үш баланы қатарынан қалдырмай тәр­бие­леу қиындығына мойымай, нардың жүгін арқалаған ағамыз 1990 жылдан бастап Әл-Фараби атындағы ҚазҰУ-дың Жоғары математика, Математикалық талдау, Іргелі ма­тематика, Математика ка­федраларының доценті, ал 2021 жылдан бері Математика кафедрасының профессоры міндетін атқарушы қызметінде. Ұстаздықты ұлықтаған тәлім­гер қаламынан 40-тан астам ғылыми-әдістемелік жұмыс, ішінде алты оқу құралы, атап айтқанда: «Психологиядағы математикалық әдістер» (2003 ж.), «Математические методы анализа в психологии» (2005 ж.) атты сүбелі кітаптары жа­рық көрді. Scopus жур­нал­дарына екі мақаласы (1977 ж., 2020 ж.) шықты.

Сексеннің сеңгіріне шығып, еліне елеулі ұл мен қыз тәр­бие­леген Жеңісбай Жаңабековке ұстаздық еңбегінің жемісті жо­лы жалғаса беруіне тілек­тес­піз!

Қанжарбек

БАЛТАБАЙҰЛЫ,

Математика кафедрасының

меңгерушісі

Төлеухан ШОЙБАСҰЛЫ,

доцент