Ата заң - мемлекет дамуының тірегі

Конституция – бұл жай ғана заңдар жинағы емес, ол – ел өмірінің өзегін құрайтын, қоғам­ның әрбір саласындағы қарым-қатынасты тәр­тіпке кел­ті­ретін, мемлекет пен азаматтың арақатынасын айқын­дай­тын ең биік құ­қық­тық мұрат. Ол халқымыздың бірлігі мен тұтастығының кепілі, азамат­тар­дың құқығы мен бостандығын қорғаудың берік негізі. Ол еліміздің тағдырын айқындап, бейбітшілік пен тұрақтылықты баянды етті. Дәл осы заң аясында Қазақстан өз егемендігін нығайтып, халықаралық аренада беделді мемлекетке айналды.

Ата Заң барша этностар мен дін өкілдеріне тең құқық­тар беріп, бір-бі­рі­не құрметпен қарайтын толерантты әрі жа­расымды қоғам құруға жол аш­ты. Бүгінгі қазақстандықтардың татулық пен түсіністікке не­гіз­делген өмір салты – осы конс­ти­туциялық құндылықтардың жар­қын көрінісі. Сонымен бір­ге, Конс­ти­туция қазақ тілінің мем­лекеттік мәр­те­бесін нақ­ты­лап, ұлттық бірегейлікті сақ­тап, ұлт руханияты мен мә­де­ниетінің дамуына берік тұғыр қалады.

Мемлекеттік биліктің үш тармағы – заң шығару, атқару және сот жүйесі – барша қыз­метін Конституция негізінде жү­зеге асырады. Бұл қағидат еліміздегі билік құрылым­да­ры­ның өзара теңге­рі­мін сақтап, демократиялық институт­тар­дың дамуына кең өріс ашты. Соң­ғы жылдары жүргізілген саяси рефор­ма­лар мен конс­­титуциялық өзгерістер билік тармақтары арасын­да­ғы жауап­кершілік пен өкі­лет­тілікті айқын бөліп, аза­мат­тардың мемлекеттік шешім қабылдау үдерісіне белсенді арала­суы­на жол ашты. Сайлау жүйесінің жаң­ғы­руы, пар­тия­лық тіркеу талаптарының же­ңіл­детілуі, жергілікті өзін-өзі бас­қару тетіктерінің күшеюі – осы­ның айқын дә­лелі. Қо­ғам­дық кеңестер мен азаматтық бас­­тамалар институты жаңа серпін алып, халық пен билік арасындағы ашық диалогтың нығаюына мүмкіндік берді. Конституция – тек заңдық база ғана емес, ол ел дамуының страте­гия­лық бағытын айқын­дай­тын рухани бағ­дарға ай­налды. Оның нормалары эко­но­­микалық реформалардың бастауына серпін беріп, еркін кәсіпкерлік пен әділ бәсекенің дамуына жол ашты. Бүгінде шетелдік инвесторлар үшін Қа­зақ­стан­ның тұрақты құқықтық ортасы мен заң үстемдігі – сенімді кепіл болып отыр.

Нарықтық қатынастардың орнығуы, шағын және орта биз­несті қолдау те­тік­терінің кеңеюі, «жасыл» экономика мен шығармашылық индус­трия­ларға ба­сым­дық беру – бәрі де Ата Заң айқы­н­даған еркіндік пен жауапкершілік тең­ге­рімінің нәтижесі. Сөйтіп, Конституция мемлекет пен қо­ғамға тек құқықтық бағдар ғана емес, ұзақ мерзімді өр­кен­деу мен әділет­ті­ліктің, тұ­рақ­тылық пен жаңғырудың стра­тегиялық картасын ұсы­нып келеді.

Сонымен қатар Ата заң елі­міз­дің әлеу­меттік дамуының өзе­гін айқын­дай­тын басты құ­жат. Онда бекітілген нор­ма­лар білім беру, ғылым, денсаулық сақтау және мәдениет сала­ла­рында сапалы қызметке тең және әділ қол­же­тімділікті қам­та­масыз етуге бағыт­тал­ған. Әрбір азаматтың, әсіресе жас ұр­пақтың, білім алып, жан-жақты да­­муына, қабілетін ашып, қоғамға пай­далы тұлға ре­тінде қалыптасуына мүм­кіндік беру – Ата Заңымыздың басты адамгершілік қағидат­та­рының бірі. Білім беру са­ласындағы жаңғыртулар, «Ци­фрлық Қа­зақстан» бағ­дар­­ламасы аясындағы онлайн оқыту жүйелерінің кеңеюі, ауыл­дық елді мекендерге интернет пен IT сы­ныптарының жетуі – осы конс­ти­ту­ция­лық нор­малардың іс жүзіндегі кө­рінісі. Сол сияқты меди­ци­налық қыз­меттің қолжетімді болуын көздейтін «Ден­саулық» мемлекеттік бағдар­ла­ма­сы, міндетті әлеуметтік медици­на­лық сақ­тандыру жүйесі де – Конституция негізінде жүзеге асып жатқан бас­та­малар.

Мәдениет пен ғылымды да­мыту ба­ғытында да Конс­ти­туцияда айқын­дал­ған мақсат­тар нақты іс-шаралармен бекіп келеді. Мысалы, «Рухани жаң­ғыру» бағдарламасы арқылы төл мә­де­ниетімізді, тілімізді, дәстүрімізді сақтау мен жаң­ғыр­ту жолында ауқымды жұ­мыс жүргізілуде. Жас ға­лым­дарды қолдауға бағытталған «Жас ғалым» гранттары мен ғылыми-инновациялық жоба­лар­ды қаржыландыру жүйесі де елдің интел­лек­туалдық әлеуе­тін күшейтуге қызмет етуде.

Бүгінде Қазақстан жаңа та­рихи дәуір­­дің белесінде тұр. Мемлекет бас­шысы Қасым-Жомарт Тоқаевтың баста­ма­­сы­мен қолға алынған саяси жаң­ғырулар – Конституцияны за­манауи қоғам талаптарына бейімдеу жолын­да­ғы маңызды қадамдар. «Күшті Пре­зи­дент – ықпалды Парламент – есеп бе­ретін Үкімет» формуласы саяси жүйенің ашықтығын, тиім­ділігін және халық ал­дын­дағы жауапкершілігін арт­ты­ру­ға бағытталған. Конститу­ция­лық реформа аясында жер­гілікті өзін-өзі басқару инс­титуттары дамып, әкімдер сай­лауы енгізілді, азаматтардың саяси бел­сен­ділігі артып, қо­ғамдық бақылау мен жауап­кер­шілік механизмі күшейе түсті. Осылайша Ата заң қоғамның серпінді да­муына бейімделіп отыратын, ел тағ­дырымен үн­дес тірі механизм екенін айқын дәлелдеп келеді. Ол уақыт та­лабына сай түрленіп, демо­кра­тиялық құн­дылықтарды те­рең­дете отырып, мем­лекеттің мыз­ғымас тірегіне ай­налды. Бүгінгі Қазақстан – өз аза­мат­та­рының құқығы қорғалған, пікірі ес­керілген, болашағы айқын құқықтық мемлекет. Мұ­ның бәрі – Ата Заңы­мыз­дың өміршеңдігін және оның шы­найы ұлт­тық игілікке айнал­ға­нын көрсетеді.

Сөйтіп, өткен отыз жыл ішін­де ҚР Конс­титуциясы қо­ғам­ның барлық са­ла­сында тұрақтылық пен өркендеудің берік тұғырына айналды. Ол – халықтың бірлігін, мемле­ке­ті­міздің тұтастығын, азаматт­ар­дың құқығы мен бостандығын қамтамасыз ететін ең басты құндылық. Ата Заңды құр­мет­теу – әрбір қазақ­стан­дықтың борышы ғана емес, бо­ла­шаққа деген сенім мен жауап­кер­ші­ліктің көрінісі. Оны ардақтап, қадірлеу – мемлекетіміздің кемел келешегі мен өскелең ұрпақтың жарқын өміріне жол ашатын қасиетті борыш.

Ақылбек ИСАБЕКОВ,

доцент, з.ғ.к., Ұлттық заң академиясының академигі

Еркеназ БАЗАРТАЕВА,

Мемлекет және құқық теориясы мен тарихы, конституциялық және әкімшілік құқық кафедрасының

оқытушысы