Жасанды интеллект – Қазақстанның стратегиялық таңдауы
Бүгінгі таңда әлем цифрлық технологиялардың ықпалымен қарқынды өзгеріп жатқан кезеңде Қазақстан Республикасының Президенті Қасым-Жомарт Кемелұлы Тоқаевтың жасанды интеллект (ЖИ) саласындағы бастамалары айрықша маңызға ие. Бұл бастамалар жай ғана технологиялық үрдіс емес – олар ұлттық егемендікті нығайтудың, экономиканы жедел дамытудың және азаматтардың әл-ауқатын арттырудың қуатты тетігіне айналып отыр.
Президент Қ. К. Тоқаев атап өткендей, жасанды интеллектті енгізбейінше, еліміз жаһандық экономикада бәсекеге қабілетті бола алмайды. Мемлекет басшысы Қазақстанды үш жыл ішінде «толыққанды цифрлық мемлекетке» айналдыруды стратегиялық мақсат ретінде айқындады. Бұл тек технологияларды сатып алу емес, өз шешімдеріне, деректеріне және кадрлық әлеуетіне негізделген ішкі цифрлық экожүйе қалыптастыруды білдіреді.
Жасанды интеллект барлық салалардың – өнеркәсіптен бастап білім мен денсаулық сақтауға дейінгі – жаңғыруының басты қозғаушы күшіне айнала алады. Президенттің тапсырмасына сәйкес, ЖИ нақты экономикада, мемлекеттік басқаруды цифрландыруда және жаңа жұмыс орындарын құруда қолданылуы тиіс. Мұндай трансформация еңбек өнімділігін арттырып, шығындарды азайтып, Қазақстанның инвестициялық тартымдылығын күшейтеді.
Алайда ЖИ-мен жұмыс істей алатын адамдарсыз, ең заманауи технологиялардың өзі «қымбат ойыншық» болып қала береді. Сондықтан Мемлекет басшысының бастамалары аясында «AI-Sana» бағдарламасы жүзеге асырылуда. Ол бес жыл ішінде бір миллион азаматты оқытуды көздейді. Бұл – жай ғана білім беру жобасы емес, цифрлық сауаттылық мәдениетін қалыптастыруға және білімге негізделген қоғам құруға бағытталған маңызды қадам.
Президент Тоқаев жасанды интеллекттің жауапкершілікпен және этикалық тұрғыдан енгізілуі қажет екенін ерекше атап өтеді. Ол әлеуметтік теңсіздікті күшейтпеуі, ұлттық құндылықтар мен мәдени сәйкестікті бұзбауы тиіс. Осы мақсатта Жасанды интеллектті дамыту жөніндегі кеңес құрылып, жаңа Цифрлық кодекс пен құқықтық негіз әзірленуде. Бұл құжаттар технологияларды тұрақты әрі қауіпсіз дамытуға жағдай жасайды.
Тағы бір маңызды бағыт – цифрлық инклюзияны қамтамасыз ету. Президент Тоқаевтың айтуынша, технологияның игілігі әрбір азаматқа жетуі тиіс. ЖИ-ді білім беру, денсаулық сақтау және әлеуметтік қызметтер саласында пайдалану қала мен ауыл арасындағы айырмашылықты азайтып, барлық қазақстандықтар үшін тең мүмкіндіктер туғызады.
Президент бастамаларын іске асыруда жоғары оқу орындарының рөлі ерекше. Университеттер білім мен инновацияның орталығына, жаңа интеллектуалды элитаны қалыптастыру алаңына айналып отыр. Мұнда цифрлық экономиканың кадрлық базасы дайындалады, жасанды интеллект, машиналық оқыту, деректерді талдау және киберқауіпсіздік бағыттарында жаңа білім беру бағдарламалары ашылуда. Сонымен қатар, студенттер мен оқытушылар бизнес пен мемлекеттік құрылымдармен бірлесе отырып нақты жобаларды жүзеге асыратын зерттеу орталықтары мен зертханалар құрылуда.
Университеттер сонымен қатар технологияның жауапкершілікпен қолданылуы жөніндегі этикалық және философиялық талқылаулардың алаңына айналуда. Бұл қоғамда саналы технологиялық мәдениетті қалыптастыруға мүмкіндік береді. Президент атап өткендей, академиялық қауымдастық елдің интеллектуалды әлеуетін дамытудың локомотиві болуы тиіс және ғылым, бизнес пен мемлекеттің өзара байланысын қамтамасыз етуі қажет.
Осы үдерісте әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университеті (ҚазҰУ) жетекші орын алады және жасанды интеллект саласындағы бастамаларды ілгерілетуде институционалдық деңгейдегі флагман болып саналады. Университет жасанды интеллект саласындағы ғылыми-зерттеу белсенділігін, заманауи білім беру бағдарламаларын, ұлттық жобаларға (тілдік модельдер, заңнамалық және технологиялық шешімдер) қатысуды және халықаралық серіктестікті ұштастыра білді.
Президент Қ. К. Тоқаевтың жасанды интеллект саласындағы бастамалары – тек жаңа технологияларды енгізу емес. Бұл – Қазақстанның цифрлық шынайылыққа бейімделуін, ұлттық тәуелсіздікті нығайтуды және азаматтардың өмір сапасын арттыруды мақсат еткен стратегиялық таңдау. Осы бастамалар табысты жүзеге асқан жағдайда Қазақстан жаңа даму деңгейіне көтеріліп, өңірдегі цифрлық экономиканың көшбасшысына айнала алады. Ең бастысы – технологиялық ілгерілеу біліммен, ғылыммен, этикамен және берік институттармен қатар жүруі тиіс. Дәл осы тепе-теңдік бүгінде қалыптасып келеді.
Удербаева С.К. тарих ғылымдарының кандидаты, Қазақстан тарихы кафедрасының доценті
