Экология мәселелері ғылыми-зерттеу институты
Экология мәселелерін ғылыми-зерттеу институты 1993 жылы "Экология мәселелерін ғылыми-зерттеу институты" еншілес мемлекеттік мекемесі ретінде құрылды, 07.01.1994 ж. бастап Әл-Фараби атындағы ҚазМУ Ғылыми Кеңесінің 28.12.1993 ж. №4 қаулысы негізінде жұмыс істеді. Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2019 жылғы 11 қазандағы № 752 Қаулысымен "ҚР БҒМ әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университеті" республикалық мемлекеттік кәсіпорнының "Экология мәселелері ғылыми-зерттеу институты" еншілес мемлекеттік кәсіпорны әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университеті коммерциялық емес акционерлік қоғамына (КЕАҚ) бірігу жолымен қайта құрылды. Әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университеті КЕАҚ Директорлар кеңесі 2021 жылғы 8 қарашадағы шешімімен (№7 хаттама) ЖШС ұйымдық-құқықтық нысанында заңды тұлға құру жолымен "әл-Фараби атындағы ҚазҰУ" КЕАҚ "Экология мәселелері ғылыми-зерттеу институты" ғылыми құрылымдық бөлімшелерін қайта құруды ұсынды.
Тастамбек Қуаныш Талғатұлы, институт директоры
Институт ұжымы университеттің ғылыми-зерттеу қызметіне белсенді үлес қосуда:
- 1994-1997 жж. - ҚР БҒМ ФН бағдарламасы бойынша "экологиялық таза ресурс үнемдеуші технологиялар негізінде Қазақстан аумағының экожүйелерін қалпына келтірудің ғылыми негіздерін әзірлеу және табиғатты ұтымды пайдалану қағидаттарын негіздеу" жобаларын орындау.
- 1997-1999 жж. - "Қазақстанның антропогендік бұзылған аумақтарының табиғи ортасының сапасын болжау және бағалау қағидаттарын әзірлеу" ҚР БҒМ ФН бағдарламасы бойынша жобаларды орындау.
- 2000 ж. - "Орталық Азия елдеріндегі қоршаған орта және энергетика" жобасы бойынша Мериленд университетінің (АҚШ) үйлестірушісімен бірлесіп USAID конкурсына қатысу үшін әл-Фараби атындағы ҚазМУ ғалымдары ұсынған экологиялық тақырыпты үйлестіру.
- 2000-2006 жылдары-республикалық ғылыми-техникалық бағдарламалар жобаларын орындау.
- 2006-2008 жж. - экология проблемалары ҒЗИ "Денсаулық сақтау, ауыл шаруашылығы және қоршаған ортаны қорғау үшін ғылымды қажетсінетін технологияларды құрудың биологиялық негіздері" ҚР БҒМ іргелі зерттеулер бағдарламасының "бұзылған экожүйелерді биоиндикациялау мен биоремедиациялаудың жаңа әдістерін әзірлеу үшін ксенобиотиктердің микроорганизмдердің, өсімдіктер мен жануарлардың тіршілік әрекетіне әсерін зерттеу"кіші бағдарламасы бойынша бас ұйым болды.
- 2006-2008 жж. - "Қазақстан Республикасында биотехнология бойынша кластерді қалыптастыру үшін 2006-2008 жылдарға арналған заманауи технологияларды әзірлеу" бағдарламасы бойынша жобаларды орындау.
- 2007-2009 жылдары - ҚР БҒМ "Ғылым саласындағы халықаралық ынтымақтастық" бағдарламасы бойынша жобаларды орындау.
- 2008-2009 жылдары - БҰҰ-ның "Қазақстан: энергетиканың орнықты дамуы жөніндегі елге шолу" халықаралық жобасын орындау.
- 2008-2010 жж. - ҚР БҒМ "Қазақстанның биоалуантүрлілігін сақтау үшін өсімдіктер, жануарлар, микроорганизмдер мен бірегей генетикалық банктердің коллекциясын толықтыру, зерделеу және қолдау" бағдарламасы бойынша жобаны орындау.
- 2009-2011 жж. - ҚР БҒМ ФН қаржыландыратын Биология және медицина ғылымдары саласындағы және жер туралы ғылымдар саласындағы іргелі зерттеулер бағдарламасы бойынша жобаларды орындау.
- 2013 ж. 4-5 қазанда ҚазҰУ экология мәселелері ҒЗИ "Экологиялық мәдениеттің заманауи мәселелері және қоғамның тұрақты дамуы" атты Халықаралық ғылыми-практикалық конференция өткізді. Екі күндік халықаралық конференцияның қорытындысы қарар қабылдау болды, онда Қазақстанның да, ТМД елдерінің де бүкіл экожүйесін жақсартуға бағытталған барлық қажетті ұсыныстар мен ұсынымдар егжей-тегжейлі көрсетілген. Атап айтқанда, еліміздің әрбір өңіріне экологиялық аудит жүргізу, олардың "жасыл" экономикаға көшу үшін ресурстық және кадрлық әлеуетін айқындау, ҚР облыстарының "экологиялық паспортын" құру қажеттілігі туралы мәлімделді. Кадрларды даярлауды жандандыру, "жасыл" бизнесті ілгерілету және отандық "жасыл" технологияларды әзірлеу үшін ҚазҰУ Экономика және бизнес Жоғары мектебінің базасында "жасыл" экономиканы дамыту мәселелері бойынша факультетаралық ғылыми-зерттеу орталығын құру ұсынылды. Еліміздің жоғары оқу орындарының оқу процестеріне "экологиялық мәдениет" сияқты пәнді енгізу.
- 2015ж.-"Volkswagen Stiftung" қорының (Германия) "Орталық Азияның суармалы жазықтарында жерді сапалы жоспарлау мен ұтымды пайдалануды қолдау тетігін әзірлеу" халықаралық жобасы және ҚазҰУ экология мәселелері ғылыми-зерттеу институты аясында география және табиғатты пайдалану факультетінде серіктестер кездесуі өтті. Іс-шараға география және табиғатты пайдалану факультетінің ғалымдары, экология мәселелері ҒЗИ, Julius Maximilians Universität Würzburg өкілдері, сондай-ақ krass (sic icwc) компаниясы қатысты. Кездесудің негізгі мақсаты жобаның жұмыс пакеттерін ұсыну және талқылау, докторанттардың (PhD) зерттеу жұмыстары жөніндегі бағдарламаның тұсаукесері және Орталық Азияда және басқа елдерде шөлейттенуге қарсы күрес және су және жер ресурстарын ұтымды басқару саласында жинақталған пікір, Білім және тәжірибе алмасу болды.
- 2022-2023 жж. сапар профессорларының бірі, әлемге әйгілі ғалым, биология ғылымдарының докторы, Орегон ұлттық приматтарды зерттеу орталығының профессоры, АҚШ дің жасушалары орталығының профессоры Шухрат Миталипов Әл-Фараби атындағы ҚазҰУ-да дәріс оқыды. Толығырақ: https://www.kaznu.kz/ru/3/news/one/37985/
ҒЫЛЫМИ-ЗЕРТТЕУ ЗЕРТХАНАЛАРЫ
|
|
|
ҒЗИ-да іргелі зерттеулермен қатар инновациялық жобалар іске асырылуда. Ғалымдардың қарқынды ғылыми зерттеулерінің нәтижесі:
- мұнаймен ластану деңгейі жоғары топырақты тазарту үшін микроорганизмдердің штаммдары негізінде биологиялық препараттар жасау. Әзірленген препараттар Алматы локомотив депосының ластанған топырақтарында далалық сынақтардан өтті. Топырақты мазут пен дизель отынынан тазарту дәрежесі 95% құрады (басшылар - ҚР ҰҒА академигі, б.ғ. д., профессор М. х. Шигаева, б. ғ. д. т. ж. Мұқашева);
- Еңбекшіқазақ ауданының "Агрофирма" ЖШС алаңдарында сынақтан өткен өсу-ынталандыру белсенділігі бар микробалдырлардан биологиялық препараттар жасау. Егіс алдында күздік бидай, соя, қияр және қызанақ тұқымдарын препараттармен өңдеу аязға және құрғақшылыққа төзімділікті арттыруға, дақылдардың өнімділігін 50 - ден 80% - ға дейін айтарлықтай арттыруға ықпал етті (жетекшісі - б.ғ. к., доцент С. А. Джокебаева);
- микробалдырларды пайдалану негізінде коммуналдық-тұрмыстық, өнеркәсіптік және ауылшаруашылық Ағынды суларды биологиялық тазарту технологиялары. Алматы қаласының тазарту құрылыстарындағы сынақтар осы әдістің жоғары тиімділігін көрсетті (95%). Бұл технологияның артықшылығы-бұл ақуызға, көмірсуларға және дәрумендерге бай арзан биомасса алуға мүмкіндік береді, оны мал шаруашылығында биологиялық белсенді Жем қоспасы ретінде қолдануға болады (жетекшісі - б.ғ. д., профессор Б. К. Заядан);
- құрттар мен микроорганизмдер қауымдастығын пайдалану негізінде қатты тұрмыстық қалдықтардың органикалық фракциясын қайта өңдеу. Бұл технология органикалық қалдықтардан экономикалық пайдалы өнімдердің екі түрін - жоғары гумусталған органикалық тыңайтқышты (вермикомпост) және жауын құрттарының биомассасынан ақуыз-витаминді жемшөп қоспасын алуға мүмкіндік береді (жетекшісі - б.ғ. к.к. Богуспаев).
Экология мәселелері ҒЗИ әр жылдары жақын және алыс шетелдердің ғылыми орталықтарымен және институттарымен белсенді жұмыс істеді және ынтымақтастықты жалғастыруда: РҒА Цитология институты (Санкт-Петербург қ., Ресей), РҒА Жалпы генетика институты (Мәскеу қ., Ресей), Санкт-Петербург университеті, Астрахан техникалық университеті (Ресей), Мидлсек университеті (Ұлыбритания), Теңіз экологиясы институты (Дания), Эссен университеті (Германия), Бредфорд университеті (Ұлыбритания), Гиланд университеті (Иран), Хебрев университеті (Израиль), университет. Пьер және Мари Кюри (Франция), Техас университеті (АҚШ) және т. б.
2022 жылғы жобалар шеңберіндегі халықаралық ынтымақтастық
|
|
АР08052402 "Азотты бекітетін цианобактериялар негізінде биотыңайтқыш алу технологиясын әзірлеу" жобасының жетекшісі мен Қытай Ғылым академиясы жанындағы Тяньцзинь Өнеркәсіптік биотехнология институтының профессоры - Zhiyong Huang және PhD Jingjing Wang - қолданбалы микробтық экология зертханасы, Қытай Ғылым академиясы жанындағы Тяньцзинь Өнеркәсіптік биотехнология институты арасында. |
|
|
AP08856160 "Қазақстанның бірегей сода және тұзды экожүйелерінің экологиялық жай-күйін бағалау" жобасының жетекшісі мен PhD Эмиль Борос, Балатон Лимнологиялық институты, экологиялық зерттеулер орталығы, Венгрия Ғылым академиясы (Будапешт: Венгрия) арасында; |
|
|
AР05135262 "Тотыққан қоңыр көмірлер мен зоомикробтық консорциум негізінде жоғары белсенді "вермикомпьютер-плюс" препаратын алудың биотехнологиясын әзірлеу" жобасының жетекшісі мен Ахен қолданбалы ғылымдар университетінің профессоры Илья Дигель (Ахен, Германия) арасында. |
|
|
|
Зерттеу орталығы бакалавриат және/немесе магистратура, докторантура бағдарламаларын оқытуға (оқу бағдарламасы, оқыту және қадағалау арқылы) өз үлесін қосуда:
|
№ |
Пән атауы |
Білім беру бағдарламасының шифры |
|
1 |
Экология негіздері және тұрақты даму:
|
6B05202 - Экология |
|
2 |
Қоршаған ортаға әсерді бағалау (ҚОӘБ)
|
6B05202 - Экология |
|
3 |
Қоршаған ортаны экологиялық бағалау
|
6B05202 - Экология |
|
4 |
Экологиялық мониторинг
|
6B05202 - Экология |
|
5 |
Өнеркәсіптік экология
|
6B05202 - Экология |
|
6 |
Климатология
|
6B05204 - Метеорология |
|
7 |
Қазақстанның экологиялық мәселелері
|
7M05211 - Экология |
|
8 |
Экологиядағы тәуекелдерді бағалаудың заманауи әдістері
|
7M05211 - Экология |
|
9 |
Экологиядағы жүйелік талдау
|
8D05207 - Экология |
Болашақта ҒЗИ Экологиялық биотехнология, техногендік ластануға ұшыраған қоршаған ортаның жай-күйін бағалаудың әдістемелік тәсілдерін, антропогендік бұзылған экожүйелерді қорғау және қалпына келтіру, биоәртүрлілікті сақтау, халықтың денсаулығын жақсарту тәсілдерін әзірлеуге бағытталған нанобиотехнология саласындағы ғылыми зерттеулерді кеңейтуді жоспарлап отыр.
Мәліметтер үшін құжаттар: Жарғы, Бұйрық
География және табиғатты пайдалану факультетінде 2018 жылдан бастап COMSATS климат және тұрақтылық орталығы (CCU) жұмыс істейді толығырақ
Зерттеу орталығында FTE қызметкерлері жұмыс істейді:
|
|
Экология мәселелері ҒЗИ директоры: Тастамбек Қуаныш Талғатұлы PhD, Scopus 9 ғылыми мақаласы, БҒСБК 70 жуық мақала жарияланған |
|
|
Экология мәселелері ҒЗИ директорының орынбасары: PhD., АҒҚ., Шарахметов Саят Ермуханбетович Жұмыс телефоны: +7 (727) 377-33-34; 1212 Мобильді номер: +7 707 8216063 Email 1: Sharakhmetov@gmail.com Email 2: Sayat.Sharakhmetov@kaznu.kz
|
|
|
Жұбанова Ажар Ахметқызы биология ғылымдарының докторы, Scopus базасында 33 мақала, КОКСОН 600 мақала жарияланды. |
|
|
Акимбеков Нуралы Шардарбекович Доктор PhD., Scopus базасында 16 мақала, КОКСОН 18 мақала жарияланды. |
