Жаңа Әлеуметтік кодекс пен ТДМ байланысы

Қазақстан Республикасының әлеуметтік заңнамасын ха­лықаралық стандарттарға сәйкестендіру мақсатында биыл көктемде жаңа Әлеуметтік кодекс қабылданып (2023 жылдың 1 шілдесінен күшіне енді), соның негізінде бола­шақ­та жұртшылықты әлеуметтік тұрғыда қорғаудың әлеу­мет­тік қамсыздандыру құқығы саласындағы біртек­тес қо­ғамдық қатынастарды жетілдіру және құқықтық рет­теудің негізгі бағыттары мен даму жолдары ай­қын­дал­ды. Сондай-ақ еліміздің әлеуметтік қамсыздандыру құ­қығы саласындағы заңнамаларды бір жүйеге коди­фи­кациялау негізінде Әлеуметтік кодекстің негізгі мақ­саты мен міндеттері нақтыланды. 

Анығын айтқанда, Әлеу­мет­тік кодекстің негізгі бағыттары азаматтарды әлеуметтік қор­ғау, әлеуметтік қам­сыз­дан­дыру, әлеуметтік сақ­тан­дыру және әлеуметтік қауіпті бірік­тіретін институттардан және осы саладағы проб­ле­маларды шешу мақсатында жаңадан құқықтық тұрғыдан реттелетін біртектес қоғамдық қатынас­тар­ды қалыптастыруы тиіс.

Әлеуметтік саясат мем­ле­кеттің әлеуметтік құрылы­мын­дағы өзгерістерге, азамат­тар­дың әл-ауқатының артуына, олар­дың өмірін жақсартуға, ма­те­риалдық және рухани қажет­ті­ліктерін қанағаттан­ды­руға, өмір салтын жетілдіруге бай­ла­нысты әлеуметтік топтар ара­сын­дағы, жалпы, қоғам мен оның мүшелері арасындағы қа­тынастарды реттейтін жалпы ішкі саясатының бір бөлігі бо­лып саналады.

Әлеуметтік кодекс әлеумет­тік құқықтық қатынастарды рет­­теу негіздерін белгілеуге, азаматтардың ҚР Конститу­ция­сы мен заңдарында бекі­тіл­ген әлеуметтік құқығы мен оларды іске асыру тетігін бекі­туге, әлеуметтік қам­сыз­дан­дыру құқығы саласындағы қатынастарға қатысушы­лар­дың құқықтық жағдайын ай­қын­дауға және азаматтардың әлеуметтік қамсыздандыруға құқығының туындау негіздерін, жүзеге асырылуы, өзгеру мен қорғау тәртібін реттеуге бағыт­талған. Бұл құжаттың ерекше бөлімі әлеуметтік қамсыз­дан­дыру құқығының жекелеген инс­титуттарына, яғни зейнет­ақы, жәрдемақы, әлеуметтік өтем­ақы, міндетті әлеуметтік және медициналық сақтандыру мен көмек, атаулы нысаналы көмек, жұмыспен қамту және жұмыссыздарға берілетін жәр­демақы, жұмысқа орна­лас­тыру туралы арнайы институттарды біріктіру арқылы негізделген.

Әлеуметтік кодексті қабыл­да­ғаннан кейін негізгі мақсаты мен міндеттері: қолданыстағы әлеуметтік заңнамаларды ко­ди­фикациялау және заңнама­лар­ды біртектес қоғамдық қа­ты­настарды реттейтін жүйеге кел­тіру, әлеуметтік қамсыз­дан­дыру құқығының негізгі инс­ти­туттарын біріктіру, әлеу­мет­тік қамсыздандырудың қол­да­ныс­тағы төленетін ма­те­риалдық тө­лемдер мен әлеу­мет­тік кө­мектердің нақты түр­лерін анық­тау, есептеу, та­ғайындау және төлем мөл­ше­рін көрсету.

Тұрақты даму тұжырым­да­масы БҰҰ-ның «Біздің әлемді қайта құру: 2030 жылға дейінгі кезеңге арналған Тұрақты да­му мақсаттары саласындағы күн тәртібі» қарарындағы ке­дей­лік пен аштықты жою, ха­лықтың денсаулығы мен әл-ауқаты, сапалы білім беру, гендерлік теңдік, таза су және санитария, қымбат емес әрі таза энергия, лайықты жұмыс және эконо­ми­калық өсім, ин­дус­трияландыру, иннов­ация­лар мен инфра­құры­лым, тең­сіз­дікті қысқарту, қа­ла­лар мен елді мекендердің тұрақты да­муы, жауапты тұтыну және өн­діріс, климаттың өзге­руі­мен кү­рес, теңіз экожүйе­ле­рін сақ­тау, құрлық экожүйелерін сақ­тау, бейбітшілік, әділдік және тиімді институттар, тұрақ­ты даму үшін серіктестік идея­сы­на негізделген 17 мақсат жиын­ты­ғы­нан құралған. Осы кезеңде ТДМ 4 мақсаттарын, яғни «Са­палы білім беруді және өмір бойы білім алу мүмкіндігін ынталандыруды қамтамасыз етуді» орындау барысында заң факультеті Азаматтық құқық және азаматтық іс жүргізу, ең­бек құқығы кафедрасының оқы­­тушы-профессорлар құра­мы белсенді түрде кедейшілік пен аштықты жою, халықтың ден­­саулығы мен амандығы, са­палы білім, гендерлік теңдік, сот әділдігі мен мықты инсти­тут­­тардың мақсаттарына ар­нал­­ған көптеген кешенді іс-ша­раларды ұйымдастырып өт­кізуде.

Сәрсенғали АЛДАШЕВ,

заң ғылымының кандидаты