Дипломатия мектебінің ғылыми негізін қалады

Тәуелсіз Қазақ елінде халық­ара­лық қатынастар маман­ды­ғы­ның негізін қалаған асқар тұлға, белгілі ғалым, ұлағатты ұстаз – Жарас Ибрашев Әл-Фара­би атындағы Қазақ ұлттық универси­те­тінде 65 жылдан астам уақыт қыз­мет етіп, бүкіл ғұмырын ғибратты істерге арнап өтті.

Профессор Жарас Омарұлы өресі биік, танымы терең, са­на­сы сергек, қай нәрсені де парасатпен пайымдап, сабыр­мен саралай білген қазақтың біртуар азаматтарының бірі еді.

Ж.Ибрашев 1950 жылы С.М.Киров атындағы Қазақ мемлекеттік университе­тінің тарих факультетін аяқ­та­ған соң, оқу ордасының Жалпы тарих кафедрасының ассистенті, аға оқытушысы қызметтерін атқара жүріп, ара­­сында Алматы қалалық ком­со­мол ұйымының екінші хат­шысы ретінде қоғамдық жұ­мыстарға белсене арала­сып, тіпті қалалық кеңестің де­пу­таты болып та қызмет атқа­ра­ды. Қай салада қызмет іс­те­се де, өзінің алғырлығымен, адалдығымен ерекшеленді. Тіпті 1968 жылғы Чехослова­кия­дағы саяси дүрбелең ке­зіндегі Кеңестер Одағының Прага қаласына әскер кір­гізуі­не байланысты телеарнадағы шынайы сараптамасы кеңестік биліктің ұстанған жымысқы саясатына қайшы келіп, саяси шолушы ретіндегі қызметі күрт тоқтатылып, біраз қиыншылық­тар­ға да тап болған.

Ғылыми салада Франция мем­лекетінің саясатына қызы­ғу­шылық танытып, осы бағытта 1970 жылы кандидаттық, 1986 жылы докторлық диссерта­ция­сын қорғайды. Түп-дерек­тер­мен танысу мақсатында Жарас Омарұлы француз тілін де жақсы меңгеріп алған еді. Францияның Ренн-1 универ­си­тетінде француз тілінде дәріс те оқыған болатын. Ал 1987 жы­лы университетіміздің Жа­ңа және қазіргі заман тари­хы кафедрасының меңгерушісі қызметіне тағайындалады. 1988 жылдың 15 қаңтарында жалпы ғылыми-ұстаздық еңбе­гі ескеріліп, КСРО-ның Жоғар­ғы Кеңесі президиумының жар­­­лығына сәйкес, Ж.Ибра­шев «Еңбек ардагері» медалі­мен марапатталды.

Ғұлама ғалым халық­ара­лық қатынастар және дипломатия саласында ғылыми мектептің негізін қалады. Сондай-ақ Жа­рас Омарұлы бар жан-тәнімен демократиялық даму жолын насихаттап, бірқатар тәлім-тәрбие беретін 
ғылыми еңбек­тер жазды.

Тәуелсіздіктің алғашқы ай­ларында оң-солымызды толық айқындай алмай жатқанда профессор Ж.Ибрашев еліміз үшін жаңа мамандықтың қа­жет­тілігі туралы алғашқы­лар­дың бірі болып ой қозғап, әлем­дік ынтымақтастықтың дер­­бес субъектісі ретінде Қа­зақ­стан Республикасы әр ел­мен өзара ықпалдасуын қа­лып­тастыру үшін халықаралық қатынастар саласындағы білік­ті мамандарды даярлауы керек екенін ұсынады.

1992 жылдың көктемінде тәуелсіз Қазақстанның тұңғыш сыртқы істер министрі Төлеу­тай Сүлейменов, сол кездегі министр орынбасары Қасым-Жомарт Тоқаевтың қолдауы мен профессор Жарас Омар­ұлы­ның қажырлы еңбегінің негізінде Қазақ ұлттық универ­си­тетінің тарих факультеті шең­берінде халықаралық қа­ты­настар бөлімі ашылып, жас мамандарды даярлау дереу басталып кетті. Факультеттің ашылуына профессор Ж.Ибра­шев ұйытқы болса, халық­ара­лық қатынастар факультетінің тұңғыш деканы болған Гүлжау­һар Жамбатырова да жаңа мамандықты жетілдіру сала­сын­да орасан зор еңбек еткені белгілі.

1994-2000 жылдар ара­лы­ғын­да Ибрашев Халықаралық қатынастар және ҚР сыртқы саясаты кафедрасының мең­геру­шісі қызметін атқарды. 2000 жылы Қазақ ұлттық уни­вер­ситеті Ғылыми кеңесінің шешімімен Ж.Ибрашев «Құр­метті кафедра меңгерушісі» атағына ие болды.

Жарас Омарұлының баста­ма­сымен 1997 жылы Мем­ле­кеттік аттестациялық комитет республикамызда тұңғыш рет «07.00.15 – Халықаралық қаты­настар және сыртқы саясат тарихы» мамандығы бойынша кандидаттық ғылыми дәреже­сін қорғау жөніндегі диссерта­ция­лық кеңесті ашса, 2003 жылдары ҚазҰУ жанындағы «07.00.15 – Халықаралық қаты­нас­тар және сыртқы саясат та­рихы» мамандығы бойынша та­рих ғылымының докторы ғы­лыми дәрежесін тағайын­дай­тын диссертациялық кеңесті ашты. Бұл екі кеңестің де төра­ғалық қызметін Ж.Ибрашев атқарған болатын.

Ғұлама ғалым халықаралық қатынастар және дипломатия саласында ғылыми мектептің негізін қалады. Сондай-ақ Жа­рас Омарұлы бар жан-тәнімен демократиялық даму жолын насихаттап, бірқатар тәлім-тәрбие беретін ғылыми еңбек­тер жазды. Ол 100-ден астам ғы­лыми және ғылыми-пуб­ли­цис­тикалық мақалалардың, 10-нан астам монографияның, бірқатар оқу-әдістемелік оқу құралдарының авторы. Әр ең­бегі демократиялық құн­ды­лық­тарға толы. Өмірінің соң­ғы сәтіне дейін кафедра, фа­культет, университет шең­­беріндегі істерге бел­сен­ді қатыса отырып, өзінің жаңа­шыл ойларымен бө­лісті.

Өзі негізін қалаған Еу­ра­зия­лық интеграцияны зерт­теу­ге арналған орталығы Қа­зақ елінің бүгіні мен бо­­ла­­шағына арналды. Жарас Омарұлының әр сөзі, әр ойы жастарға тәлім-тәрбие беруге бағытталды. Жарас ағамыз­дың әр ісі мен қимылы да нағыз зиялы тұлғаның бейнесін елес­тетеді.                     Профессор Ж.Ибра­шев­тың жетекшілігімен 10 ғы­лым докторы, 34 ғылым кан­дидаты, 2 философия док­торы (Phd) өз жұмыстарын қорғады. Ұлағатты ұстаздың же­місті еңбектері ескеріліп, би­лік тарапынан марапаттарға да ие болып жатты.

ҚР Президентінің жарлығы­мен 2004 жылдың 7 желтоқ­са­нында Ж.Ибрашев «Ерен ең­бе­гі үшін» медалімен, 2005 жылы «Қазақстан Конститу­ция­сына – 10 жыл» медалімен, 2008 жы­лы «Астанаға – 10 жыл» ме­да­лімен марапат­тал­ды. 2009 жылы Ж.Ибрашев Қа­зақ ұлт­тық университетінің «Әл-Фа­ра­би» Алтын медалімен мара­пат­­талды. Ал 2014 жылы «Зо­­­лотое перо Руси» халы­қ­ара­лық сыйлығының лауреаты, Еур­азия­лық әдеби сыйлы­ғы­ның құр­метті лауреаты болды.

2016 жылдың соңында «Қа­зақ университеті» баспасынан про­фессор Жарас Омарұлына арналған «Өнегелі өмір» атты басылым жарық көрді. Соны­мен бірге халықаралық қаты­нас­тар факультеті Ғылыми ке­ңе­сінің шешімімен Ғылыми ке­ңес залына профессор Ж.Ибра­шевтың аты берілді.

Зиялылықтың лебі сезіліп тұратын Ж.Ибрашевтың биыл – 95 жылдығы. Ғалым ғұмыры қай жағынан қарасаңыз да, бүгінгі әріптестері мен бола­шақ жастар үшін тек үлгі мен өне­геге толы.

Амангелді ӘЛІПБАЕВ,

 Бақыт БӨЖЕЕВА,

халықаралық қатынастар факультетінің доценттері