Биыл 6 сәуірде көрнекті ғалым, филология ғылымының докторы, профессор Элеонора Сүлейменова 80 жасқа толады. Оның есімі отандық тіл білімі, русистика және әлеуметтік лингвистикамен тығыз байланысты. Алайда профессор Э.Сүлейменова ерекше ғылыми мансабынан бөлек, өмірдің түрлі салаларында зерттеуші, педагог, ғылымды ұйымдастырушы ретінде, сондай-ақ отбасылық өмірде де қалыптасқан, көпке үлгі болатын жан.
ҒЫЛЫМҒА ҚОСҚАН ҮЛЕСІ: ТІЛ БІЛІМІНІҢ ЖАҢА КӨКЖИЕГІ
Элеонора Дүйсенқызы – Қазақстан лингвистикасындағы ең беделді тұлғалардың бірі. Оның ғылыми мектебі салғастырмалы семантика және прагматикадан теориялық лексикография мен әлеуметтік лингвистикаға дейінгі көптеген бағыттарды қамтиды. Оның еңбектеріне түрлі елдердің зерттеушілері сілтеме жасайды. Сондай-ақ шәкірттері ғалым шығармашылығындағы идеяларды дамытуды жалғастыруда.
Профессор Э.Сүлейменова еліміздегі алғашқы екі тілді лингвистикалық сөздікке айналған «Тіл білімі сөздігін» құрастырудың алдыңғы легінен орын алады. Оның жетекшілігімен білім беру жүйесінде белсенді қолданылатын екінші тілді оқыту әдістемесі жасалды. Профессордың зерттеулері тілдік сәйкестілік, қостілділік және социолингвистикалық бейімделу тұжырымдамаларының дамуына ықпал етті.
Ол 500-ден астам ғылыми еңбектің, соның ішінде жеті монографияның, 13 ұжымдық монографияның (соның ішінде Scopus базасына енген The Handbook of Business Discourse), сегіз сөздік пен анықтамалықтардың авторы. Элеонора Дүйсенқызының жұмысы тілдік үдерістерді, еліміздегі тілдік ахуалдың динамикасын және тілдік бірегейлікті зерттеу саласында үлкен маңызға ие болды.
2001 жылдан бастап «Қазақ тілі: психолингвистикалық және социолингвистикалық зерттеулер», кейін «Социолингвистика, аударма теориясы мен практикасы» деп өзгертілген зерттеу зертханасының жетекшісі. Профессордың ғылыми жетекшілігімен 13 халықаралық және 17 республикалық, оның ішінде Қазақстанның тіл саясатын зерттеу бойынша ғылыми жоба табысты жүзеге асырылды.
Элеонора Дүйсенқызы өзінің кәсіби қызметінің 60 жылға жуық уақытын Әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университетіне арнады. Қара шаңырақ ҚазҰУ-дың 90 жылдық тарихын ескерсек, бұл едәуір уақыт екеніне көз жеткіземіз. Бір қызығы, ҚазҰУ-дағы жұмысы – оның еңбек кітапшасындағы жалғыз жазба, бұл профессордың университетке деген адалдығы мен шын берілгенін көрсетеді.
Ұстаздың ғылыми ізденістерінің арқасында Қазақстандағы тіларалық қарым-қатынас, билингвизм және тілдік саясаты үдерістерін түсіну айтарлықтай тереңдей түсті. Оның жұмысы елдің білім беру жүйесінде шешуші рөл атқаратын орыс және қазақ тілдерін оқытудың заманауи тәсілдерін қалыптастыру үшін негіз болды. Профессор Э.Сүлейменованың кітаптары, мақалалары мен монографиялары оқу орындарында белсенді түрде қолданылып, филология саласының жоғары білікті мамандарын дайындауға өз үлесін қосуда.
ҰСТАЗ ЖӘНЕ ТӘЛІМГЕР
Ғылыми еңбектеріне қоса, Элеонора Дүйсенқызы – есімі үлкен әріппен жазылған педагог. Оның дәрістері студенттерді шабыттандырса, қолдауы жас ғалымдарға ғылым әлемінде өз жолын табуға көмек берді. Осы онжылдықтарда профессор көптеген шәкірттерді тәрбиеледі. Олардың басым бөлігі академиялық салада айтарлықтай жетістікке жетті. Оның жетекшілігімен 19 докторлық, 40 кандидаттық диссертация, сондай-ақ 10 PhD докторлығы қорғалды. Олардың қатарында шетелдік азамат та бар.
Шәкірттері өз тәлімгері салған ғылыми бағыттарды дамытуды жалғастыра отырып, Қазақстанда да, шетелде де академиялық ортада жетекші орындарды иеленуде. Олардың көпшілігі филология мен лингвистиканың дамуына айтарлықтай үлес қосқан танымал ғалымдарға айналды.
Оның ұстаздық шеберлігінің сыры – жоғары ғылыми талаптарды адамгершілікпен, әр студентке деген ілтипатпен ұштастыра білуінде. Көптеген студенттер үшін ол жай оқытушы ғана емес, олардың мүмкіндігін ашуға және өмірлік жолын анықтауға көмектескен нағыз тәлімгер болды.
ОТБАСЫ – НЕГІЗГІ ТІРЕК
Профессор Э.Сүлейменова қыруар жұмысына қарамастан, отбасына уақыт таба білген адам. Ол ғылым мен жеке өмірі арасындағы тепе-теңдікті сақтап, әріптестеріне ғана емес, жақындарына да үлгі бола білді. Жұбайы, ана мен әже ретінде оларға өзінің даналығы мен өмірлік құндылықтарын бере отырып, туыстарын қамқорлық пен сүйіспеншілікке бөлейді.
Оның балалары мен немерелері білім, еңбекқорлық және адалдық әрқашан алғы шепте тұрған отбасында өскенін мақтан тұтады. Оларды кітапқа деген сүйіспеншілікке, ғылымды құрметтеуге және өзін-өзі жетілдіруге деген ұмтылысқа баули білді. Профессордың отбасы – қуаты, шабыты, ғылымнан тыс ең үлкен жетістігі.
ХАЛЫҚАРАЛЫҚ ТАНЫЛУ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМИ ДИПЛОМАТИЯ
Элеонора Дүйсенқызы шетелдік ғалымдармен белсенді ынтымақтаса отырып, әлемдік русистика мен тіл білімінің дамуына елеулі үлес қосты. Оның еңбектері Қазақстаннан тыс жерлерде кеңінен танымал және ол Орыс тілі мен әдебиеті оқытушыларының халықаралық қауымдастығы (МАПРЯЛ) төралқасының мүшесі. Оның күш-жігерінің арқасында Қазақстан бірнеше рет Астана (2019 ж.) қаласында әлемнің түкпір-түкпірінен жетекші лингвистер мен педагогтарды жинаған XIV МАПРЯЛ конгресімен қоса, ірі халықаралық ғылыми форумдарды өткізу алаңына айналды.
Профессор Э.Сүлейменова тілдік білім беруді, билингвизмді және мәдениетаралық қарым-қатынасты дамытуға ықпал ететін бірқатар халықаралық зерттеу жобаларына қатысты. Ол Russian Language Journal (Вашингтон) және «Русский язык за рубежом» (Мәскеу) сияқты беделді халықаралық басылымдардың ғылыми кеңестері мен редакциялық алқаларының құрамында жұмыс істеді. Оның жетекшілігімен INTAS (Брюссель), ACTR/ACCELS (Вашингтон) және трансформациялық қоғамдарда тілдік білім беруді және тілдік сәйкестікті зерттеуді дамытуға бағытталған басқа бағдарламалар аясында халықаралық жобалар жүзеге асырылды.
Профессор Э.Сүлейменова сонымен қатар АҚШ, Нидерланды, Германия, Финляндия, Украина, Израиль, Ресей және басқа елдердің университеттері, ғылыми ұйымдарымен ынтымақтаса отырып, халықаралық ғылыми-зерттеу жобалары мен гранттарын жүзеге асыруға белсенді қатысты. Оның қызметі қазақстандық ғылымның халықаралық беделін нығайтуға және ғылыми байланыстарды кеңейтуге ықпал етті.
Элеонора Дүйсенқызы сондай-ақ ТМД елдерінің тілдік саясаты бойынша пікірталастарға белсенді қатысты. ТМД мемлекеттері тілі мен мәдениеті жөніндегі қоғамдық кеңестің мүшесі болды. Ресей, АҚШ, Еуропа және Азия елдерінде өткен халықаралық симпозиумдарда сөз сөйледі. Беделі мен ғылыми атағы оны әлеуметтік лингвистика және қостілділік теория саласында әлемдік деңгейде танымал сарапшы етті.
ҒЫЛЫМНЫҢ АР-ҰЖДАНЫ
Элеонора Дүйсенқызының қызметі тек Қазақстанда ғана емес, шетелде де жоғары бағаланады. Оның ғылыми жетістіктері мемлекеттік наградалармен марапатталды. Ал әріптестері мен шәкірттері оны «ғылымның ар-ұжданы», жетістікке жету жолында дамыл таппайтын тұлға деп атайды.
Ғалымның омырауында ІІ дәрежелі «Барыс» ордені, «Құрмет» ордені, Қазақстан халқы Ассамблеясының медалі, «ҚР ғылымын дамытуға сіңірген еңбегі үшін» төсбелгісі және басқа да көптеген құрметті атақтар жарқырайды. Алайда қадірменді ұстазға ең маңызды марапат әріптестері мен студенттері арасында құрметке ие болу, көрсеткен еңбегіне айтқан алғысы болып қала береді.
Бүгінде оның ұзақ жылғы еңбегіне көз жүгіртсек, мынаны айтуға болады: Элеонора Дүйсенқызы – жай ғана ғалым емес, отандық тіл біліміндегі тұтас бір дәуірдің символы. Оның ғылымға қосқан үлесі, өз ісіне деген адалдығы, адами қасиеттері білімге, ақиқатқа, биік мақсатқа ұмтылғандардың бәріне үлгі болып қала береді.
Осындай тұлғалар тарихта өз ізін қалдырып, зерттеушілер мен педагогтардың жаңа буынын шабыттандырады. Профессор Э.Сүлейменованың мұрасы қазақстандық ғылым мен білім берудің даму жолын айқындай отырып, одан әрі өз жалғасын табатыны сөзсіз.
Құрметті Элеонора Дүйсенқызы, сізді мерейтойыңызбен шын жүректен құттықтаймыз! Әр күн қуаныш әкелсін, денсаулығыңыз мықты болып, жақындарыңыз жылулық пен махаббатқа бөлесін. Сіздің жолыңыз жарқын сәттерге, жылы кездесулерге және өзіңізге қымбат адамдардың күлкісіне толы болсын! Сіздің өміріңіз бәрімізге үлгі, еңбегіңіз, мейірімділігіңіз үшін алғыс айтамыз!
Мәлика АЙМАҒАМБЕТОВА,
Шетел филологиясы және аударма ісі кафедрасының меңгерушісі, PhD докторы
Басқа жаңалықтар
