Бизнеспен Тандем - университет ғылымын дамытудың негізі
Әл - Фараби атындағы ҚазҰУ Басқарма Төрағасы-ректоры
Жансейіт Түймебаевтың"Қазправда" газетіндегі мақаласы
Бүгін ел ғалымдары өздерінің кәсіби мерекелерін атап өтуде. Мемлекет Басшысы Қасым-Жомарт Тоқаев VIII сайланған Парламенттің бірінші сессиясының ашылуында сөйлеген сөзінде " Қазақстан экономикасы ғылыми жетістіктерге негізделуі тиіс. Зерттеу жүргізу және патент алу жеткіліксіз. Өндірісте ғылыми жаңалықтарды пайдалану қажет. Ғылымның жан-жақты дамуы үшін жаңа заң қабылдануы керек".
Ел Президенті әрдайым ғылыми-техникалық және инновациялық қызметті дамытуға баса назар аударды. Ғылым саласындағы мемлекеттік саясатты жетілдіру және Ұлттық ғылыми жүйені басқару мақсатында ҚР Президенті жанындағы Ғылым және технологиялар жөніндегі Ұлттық кеңес құрылды. Бұдан басқа, жақында ел Үкіметі отандық ғылымның бәсекеге қабілеттілігін арттыру және ұлттық деңгейде өзекті мәселелерді шешу мақсатында Қазақстан Республикасында жоғары білім мен ғылымды дамытудың 2023-2029 жылдарға арналған тұжырымдамасын бекітті.
Өз қызметінде жоғары оқу орындары мақсатты бағдарламалар мен нормативтік құжаттарды басшылыққа алады. Қазіргі уақытта университеттерден жаңа технологияларды әзірлеу, содан кейін оларды өндіріске енгізу талап етіледі, Инновациялық процестерді жандандыру, университет ғылымын дамыту және ғылыми салаға мамандар даярлау қажет.
Осы бағытта ҚазҰУ. Үкімет қаулысымен зерттеу университеті мәртебесі берілген Әл-Фараби ел экономикасының өсуіне ықпал ететін және пайда әкелетін ғылыми-инновациялық жобаларды іске асыру бойынша жаңа міндеттер қояды. QS WUR халықаралық рейтингінде 150-ші орын алған ҚазҰУ 2022-2026 жылдарға арналған даму бағдарламасын әзірледі. Құжатты дайындау кезінде жоғары оқу орнының мүмкіндіктері, Мемлекеттік саясат және Қазақстан Республикасының Жоғары және жоғары оқу орнынан кейінгі білім беру жүйесіндегі заманауи үрдістер ескерілді.
Негізгі мақсат - әлемдік деңгейдегі зерттеу университетіне айналу. Трансформация кезінде университет төрт стратегиялық мәселені шешеді. Біріншіден, бұл жоғары және жоғары оқу орнынан кейінгі білім берудің барлық деңгейлеріндегі ғылыми қызмет пен білім беру процесін біріктіру. Екіншіден, университетте оқытудың перспективалық моделін қалыптастыру және академиялық көшбасшылықты қамтамасыз ету. Үшіншіден, университет ғылымының елдің әлеуметтік-экономикалық дамуына қосқан үлесін арттыру. Төртіншіден, университеттің тұрақты дамуын қамтамасыз ету үшін корпоративтік басқарудың тиімді моделін құру. Осы стратегиялық міндеттерді орындау үлкен мүмкіндіктерге жол ашады. Атап айтқанда, әртүрлі жағдайларға байланысты жобаларды өндіріске жеткізе алмаған ғалымдар өз зерттеулерін жетілдіріп, одан әрі коммерцияландыра алады.
Жоғары және жоғары оқу орнынан кейінгі білім берудің барлық деңгейлерінде ғылыми қызмет пен білім беру процесін интеграциялау міндеті үлкен маңызға ие. Бұл ретте ғылым, білім және өндіріс саласындағы интеграциялық процестер тоғысатын ортақ буын университет болып табылады. Зерттеу бағдарламаларын іске асыру кезінде біз ең алдымен өндірістік саланың тапсырысы бойынша ғылыми-қолданбалы зерттеулер мен әзірлемелерді дамытуға бағытталғанбыз. Бұдан басқа, білім беруді, ғылым мен өндірісті байланыстыратын инновациялық инфрақұрылымды жетілдіру, ғылыми-инновациялық орталықтар, технопарктер құру бойынша жұмыс жүргізілетін болады. "Ғылым ордасы" мен ғылыми-зерттеу институттарының тығыз интеграциясы оқу орнының ынтымақтастық аясын кеңейтуге мүмкіндік береді.
Бүгінде университетте ғылыми жобалардың инвестициялық тартымдылығын арттыру үшін нақты сектордың технологиялық міндеттерін жинау тетігі әзірленді. Осы мақсатта біз ғылыми-зерттеу зертханалары мен ұжымдық пайдалану орталықтарының базасын кеңейтеміз. Профессор-оқытушылар құрамы мен білім алушылар ғылыми-зерттеу қызметіне және ғылыми жобаларды іске асыруға жан-жақты тартылады. Әлемдік ғылыми кеңістікке интеграцияны арттыру ҚазҰУ ғалымдарының әлемдік жетекші ғылыми және зертханалық кешендер базасында халықаралық ұжымдарға қатысуы арқылы жүзеге асырылатын болады. Сондай-ақ, халықаралық ынтымақтастықты дамыту мақсатында ғалымдардың ғылыми тағылымдамаларының саны артады.
Университет ең өзекті бағыттар бойынша ғылыми жобаларды орындау мақсатында жетекші қазақстандық және халықаралық жоғары оқу орындарымен және ғылыми-зерттеу ұйымдарымен ынтымақтастықты кеңейтеді. Осы шараларды іске асыру ғылыми қызметті интернационалдандыруға және ҚазҰУ-дың халықаралық зерттеу кеңістігіне одан әрі интеграциялануына ықпал ететін болады.
Университеттің зерттеу әлеуеті плазма физикасы, жоғары молекулалық қосылыстар химиясы, математикалық және компьютерлік модельдеу, биотехнология, молекулалық биология және генетика, Қоғамдық денсаулық сақтау, Тарих және археология, психология және т.б. сияқты ғылыми мектептерді дамыту арқылы артады. Іргелі және қолданбалы зерттеулер әлеуметтік-экономикалық дамудың басымдықтарына бағытталатын болады.
Біз университет ғылымының басым бағыттарын анықтауға бағытталған пәнаралық зерттеу топтарын құрамыз. Осы бағыттарға ғылыми әлеует пен ресурстарды шоғырландыра отырып, біз ғылыми зерттеулер нәтижелерінің инвестициялық тартымдылығын, технологиялар трансфертін және коммерцияландыруды қамтамасыз ете аламыз.
Оқытушылар мен білім алушылардың зерттеу құзыреттерін арттыру мақсатында қазақстандық және халықаралық ұйымдардың жетекші сарапшыларын тарта отырып, ғылыми зерттеулердің кешенді әдістерін пайдалану және ғылыми жарияланымдар мен гранттарға өтінімдерді дайындау дағдыларына оқыту бойынша тренингтер ұйымдастырылатын болады.
Коммерциялық әлеуеті бар ғылымды қажетсінетін және инновациялық жобаларды орындау үшін университеттің бюджеттен тыс қаражаты есебінен гранттық қолдау жүйесі енгізілетін болады. Іргелі және қолданбалы зерттеулердің басым бағыттары бойынша ғылыми зертханалар мен орталықтарды түбегейлі жаңарту жүзеге асырылады. Озық жабдықтармен және цифрлық технологиялармен жарақтандыру университеттің ғылыми-зияткерлік ортасын құруға мүмкіндік береді.
Осы бағыттағы жүйелі жұмыс үшін ҚазҰУ-да ғылыми кадрлардың жеткілікті әлеуеті бар. Бізде ҚР ҰҒА 22 академигі, ҚР ХҒА, ҚР ҰҒА корреспондент-11 мүшесі, ғылым және техника саласындағы ҚР Мемлекеттік сыйлығының 14 лауреаты, 585 ғылым докторы, 489 PhD, 801 ғылым кандидаты жұмыс істейді.
Елдің жетекші ғылыми институттарымен және ұйымдарымен интеграция күшейтілетін болады.
Әлемдік тенденцияларды зерттей отырып, біз оқу процесіне баламалы энергетика, гендік инженерия, BigData, DataScience, трансляциялық медицина, аса дәл нейрондық жүйелер, киберқорғау, ядролық технологиялардың табысты және қарқынды дамуы, неврология сияқты ғылыми бағыттар бойынша білім беру бағдарламаларын енгіздік. Бұл мамандықтар Қазақстанның болашағы мен экономикалық тұрақтылығына үлкен пайда әкелетініне сенімдіміз.
Бүгінгі таңда біздің университет теңдесі жоқ бірегей ғылыми және инновациялық инфрақұрылымы бар ірі зияткерлік корпорацияға айналуда. 16 факультет, сегіз ғылыми-зерттеу институты, физика-химиялық зерттеулер және аналитикалық әдістер орталығы, ғылыми-техникалық парк, ашық үлгідегі ұлттық нанотехнология зертханасы, алты институт және әлеуметтік-гуманитарлық бейіндегі 12 ғылыми-зерттеу орталығы, үш ғылыми-зерттеу орталығы, зертханалар және жаратылыстану ғылымдары институты, 97 өндірістік филиал жұмыс істейді. Жыл сайын ғалымдар жалпы құны сегіз миллиард теңгеден асатын 300 ғылыми-техникалық жоба мен түрлі бағдарламалар дайындайды.
ҚазҰУ ғалымдарының ғылыми инновациялар саласында қоғамға көрсететін көп нәрсесі бар. Мысалы, биотехнология кафедрасының доценті, биология ғылымдарының кандидаты Людмила Игнатова бактериялардың көмегімен экологиялық таза, суда еритін және биологиялық ыдырайтын биопластика жасады. Биопластиканы өндіру үшін биореактор, өсіру ортасы және штамм жеткілікті. Материалдың өзі өнеркәсіптік ауқымда өндірілуі мүмкін. Биопластика Мұнай негізіндегі Пластмассаларды алмастыра алады. Осылайша, пластмасса дәуірі жақын арада өткенге айналуы мүмкін. Жаһандану дәуірінде адамзат қоршаған орта мен адамдардың денсаулығын қолдайтын пайдалы заттар жасауы керек. Осы тұрғыдан ҚазҰУ ғалымдарының жаңашылдығы қазіргі заманның маңызды жетістігі бола алады.
ҚазҰУ технологияларды коммерцияландыруға екі миллиард теңгеден астам гранттық қаражатты игерді. 1400-ге жуық өнертабыс патенттелген. Университетте 10-нан астам инновациялық өндіріс жұмыс істейді. Атап айтқанда, шунгит концентраты, полиэфир шайыры, газ разрядты шамдар, дәрілік заттар мен көміртекті наноқұрылымдар және т.б. сияқты инновациялық өнімдерді шығаратын шағын цехтар жұмыс істейді. Жалпы университет бойынша біздің ғалымдар әзірлеген 100-ден астам ғылыми-зерттеу жобалары бар. Студенттік бизнес-инкубатор аясында 70-тен астам студенттік инновациялық жобалар іске асырылуда.
ҚазҰУ-дың ғылыми-технологиялық паркі "ТрансНефть" Орталық Азия ғылыми-зерттеу және жобалау институтымен бірлескен "кальций карбонатынан поликристалды сынғыш ұнтақты тау жыныстарының бірлескен өндірісін құру" инновациялық жобасы бойынша жұмыс барысын бақылайды.
Тағы бір инновациялық табысты жоба – "мұнай ұңғымаларын асфальт-шайыр-парафин және гидрат шөгінділерінен тазарту технологиясы". Ғалымдар әзірлеген мұнай шөгінділерінен тазартатын автоматты қондырғы мұнай өндіру кезінде, циклдік және күнделікті тазартады, бұл мұнайды үздіксіз өндіруге мүмкіндік береді. Құрылғы тозуға төзімділіктің жоғары параметрлеріне ие және минималды бақылауды қажет етеді. Құрылғыны қолдану қолданыстағы тазарту шығындарының 80% - на дейін оңтайландыруға, тазарту кезінде мұнайдың жоғалуы мен төгілу қаупін азайтуға, пайдалану процесінде "адам факторының" теріс әсерін азайтуға мүмкіндік береді.
Оқу жылының басында дәрілік өсімдіктердің ғылыми-зерттеу орталығының базасында өсімдік шикізаты негізінде инновациялық өнімдердің аз тоннажды өндірісінің салтанатты ашылуы өтті. Бұл жобаға Қытай Халық Республикасының арнайы гранты бөлінді. Қазіргі уақытта Орталық күрделі респираторлық вирустық инфекциялардың таралуымен күресу үшін көптеген табиғи қоспалар жасау үшін үнемі жұмыс істейді. Жобаның авторы-ҚазҰУ профессоры Жанар Жеңіс.
12 сәуірде "Астана" халықаралық қаржы орталығында "Технологияларды коммерцияландыру реакторы" атты ауқымды іс-шара өтеді, оған ҚазҰУ-дың үш ғылыми жобасы іріктелді. Оған ірі бизнес өкілдері қатысады. Өз жобаларын инновациялық жобалардың басшылары таныстырады: "NANOQUQIRT" жаңа препаратын өндіру және ҚР нарығына шығару бойынша-ҚазҰУ профессоры Мұхамбетқали Бүркітбаев;" сипаттамалары жақсартылған полиэфирлі шайырлар негізінде лак – бояу материалдарын алудың жаңа технологиясы " - қауымдастырылған профессор Ғалия Ирмұхаметова; "Жеміс-жидек дақылдарын терең өңдеу үшін мұздату, кептіру процесін пайдалану" -физика-химиялық талдау әдістері орталығының аға ғылыми қызметкері, PhD Ербол Ихсанов. Бұл ғалымдарға бизнес-серіктестік арқылы коммерцияландыруға дайын жобаларды одан әрі дамытуға және өндіріске кеңінен енгізуге мүмкіндік береді.
Қазақ ұлттық университетінің ғылыми инновациялық жобалары. университеттің зияткерлік меншігі болып табылатын Әл-Фараби-ғалымдар үшін де, бизнес өкілдері үшін де өте құнды актив.
Зерттеу университетінің мәртебесі бізден ғылыми бағыттарды тереңдетуді талап етеді. Осыған байланысты Университетте студенттер мен жас ғалымдардың кәсіби бағытын арттыру және олардың болашақ мамандықтары бойынша ғылыми-зерттеу жұмыстарын жүзеге асыру үшін мүмкіндіктер беру бойынша бірқатар нақты шаралар қабылдануда. Бүгінгі таңда әр кафедра мен факультеттің ғылыми жобаларын талдай отырып, біз олардың экономикалық тиімділігін анықтаймыз. Жобаларды қалалар мен жалпы елдегі белгілі бір проблемалық мәселелерді шешуге тікелей байланысты өзекті тақырыптар бойынша бөлу маңызды. Коммерцияландыруға арналған әлеуетті ғылыми жобалар экономиканың нақты секторында жұмыс істеуі тиіс. Мемлекеттік бағдарламаларға баса назар аудара отырып, өндірістік сектормен байланыс орнату арқылы жобалардың тақырыбын таңдауға басымдық берілді.
Университеттегі барлық ғылыми жобаларды саралау, өндіріске қажетті іріктеу, коммерцияландыру тетіктерін жетілдіру үшін ҚазҰУ жанынан ғылымды дамыту кеңесі құрылады. Бұдан басқа, алдағы уақытта біз ғалымдарымызды қолдау, университет ғылымын ілгерілету және дамыту үшін "ғылыми-инновациялық белдеу" құруға ниеттіміз.
Университет жас ғалымдардың, талантты студенттердің шығармашылық, ғылыми әлеуетін дамыту үшін барлық қажетті жағдайларды жасайды. Жас ғалымдармен еркін форматта кездесу, ғылымның өзекті мәселелерін талқылау және жаңа ұсыныстар-идеяларды талдау үшін жас ғалымдар клубы мен жас ғалымдар қоры өз дамуын алды, олар ғылыми әзірлемелерді өндіріске енгізуге мүмкіндік береді.
Осылайша, жаңа Қазақстанның қалыптасуы еліміздегі ғылым мен ғылымды қажетсінетін технологиялардың дамуымен тікелей байланысты. Ал ғылымның ілгерілеуі ғалымдардың еңбектерімен және олардың жаңалықтарының құндылығымен анықталады. Сондықтан бүгінгі таңда университет ғылымын дамыту-бәріміз үшін ортақ міндет.
