Халықаралық дөңгелек үстел «Тілдік әртүрлілік және контактология контексіндегі Turco-Slavica» Қазіргі гуманитарлық ғылымдардағы интерференция, когнитивтік механизмдер және мәдени дипломатия

       2025 жылдың 8 қазанында V-ші Еуразиялық мәдени дипломатия мектебінің аясында «Тілдік әртүрлілік және контактология контексіндегі Turco-Slavica» атты дөңгелек үстел өтті. Оны әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университетінің Түркітану және алтайтану ғылыми-зерттеу институты және шетелдіктерге тілдік және жалпы білім беру дайындығы кафедрасы ұйымдастырды. Іс-шара 2024-2026 жылдарға арналған ғылыми-техникалық жобалар бағдарламасы аясында жүзеге асырылған «Қоғамның рухани жаңғыруы контексіндегі Қазақстан түркі тілдері: графикадан эпикалық мәтінге дейін» [IRN AP23486380] жобасына арналған Қазақстан Республикасы Ғылым және жоғары білім министрлігінің грантымен қолдау тапты. Форум түркітану, славянтану, мәдениеттану және педагогика салаларындағы зерттеушілерді, оқытушыларды және сарапшыларды біріктіріп, Еуразия кеңістігіндегі тіларалық және мәдениетаралық өзара әрекеттесу процестерін тереңірек теориялық тұрғыдан түсінуге ықпал етті. Гибридті форматта өткен іс-шара жаһанданып келе жатқан білім беру және әлеуметтік-мәдени кеңістік жағдайында көптілділік, тілдік байланыстар және мәдени трансмиссия мәселелерін пәнаралық талдауға арналған пікірталас алаңы ретінде қызмет етті.

      Сессияны филология ғылымдарының докторы және Түркітану және алтайтану ғылыми-зерттеу институтының (Алматы) қолжазба зертханасының меңгерушісі Ұлжан Есенқызы Мұсабекова жүргізді. Алғы сөзінде ғалым қазіргі заманғы контактология дәстүрлі лингвистикадан тысқары шығып, когнитивтік, мәдени және социолингвистикалық параметрлерді қамтитын кешенді гуманитарлық талдау саласына айналып келе жатқанын атап өтті. Талқылауды аша отырып, филология ғылымдарының докторы Самарқанд мемлекеттік шетел тілдері институтының профессоры Шахриор Сафарович Сафаров «Көптілді тұлғалардың когнитивтік сипаттамалары» атты баяндама жасады. Зерттеуші тілдік жүйелер мен екі тілді және көптілділердің семантикалық көрінісінің сипаттамалары арасындағы ауысу механизмдерін сипаттайтын когнитивті-психолингвистикалық модельді сипаттады. Профессор Азиза Фурқатқызы Шамахмудова (Самарқанд) «Екі тілді және көптілділердің тілдік сәйкестігі» атты баяндамасында көптілді ортадағы тілдік сәйкестік құбылысын қарастырып, сәйкестік мәдениеттер диалогында қалыптасатынын және жеке тұлғаның әртүрлі когнитивті кодтармен жұмыс істеу қабілетінде көрінетінін атап өтті. Профессор Фируза Рустамқызы Халимованың (Самарқанд) «Тілдік байланыстардың корпустық зерттеулері» атты баяндамасында түркі және славян тілдері арасындағы интерференция мен өзара әсер ету үлгілерін анықтаудағы корпус лингвистикасының әлеуетін зерттеудегі нәтижелерге тоқталды. Доцент Сафа Сайдуллақызы Каримова өзінің «Коннотативтік элементтерді аударудағы прагматикалық тәсілдер» атты баяндамасында этномәдени ерекшеліктері айқын мәтіндерді аударудағы прагматикалық және мәдени эквиваленттілік байланысқа назар аударды. Доцент Шохида Шохрухқызы Улугова «Аудармадағы тұжырымдамалық метафоралардың трансформациясы: когнитивтік және мәдени аспектілер» атты мақаласында метафоралық құрылымдарды зерттеу нәтижелерін шындықты тұжырымдаудың мәдени шартталған тәсілдерінің көрінісі ретінде ұсынды. Шохида Шохрухқызы берілген тіл мәдениетін білудің аударма процесіне қалай әсер ететінін көрсететін көптеген мысалдар келтірді. Филология магистрі Айнагүл Мұхитқызы Асабаева (Нұр-Мүбарак Египет ислам мәдениеті университеті, Алматы) «Қазақстан мен Өзбекстандағы тілдік трансформациялардың салыстырмалы талдауы: Тәуелсіздіктен қазіргі заманға дейін» атты баяндамасын ұсынды. Мақалада тіл саясатының динамикасы, ұлттық тіл идеологияларының эволюциясы және олардың білім беру жүйесіне әсері қарастырылады. PhD докторы Феруза Мейірбекқызы Ержанова (Абай атындағы Қазақ ұлттық педагогикалық университеті, Алматы) түркі интеллектуалдық дәстүріндегі рухани және рационалды қағидаттардың философиялық және тілдік бірлігін талдаған «Түркі ойшылдарының этникалық тұжырымдамаларындағы Сенім мен Білім концептісі» атты зерттеуін ұсынды.

       Талқылау барысында қатысушылар қазіргі заманғы контактология когнитивті модельдерді, тілдік корпусқа негізделген әдістерді және мәдени-антропологиялық талдауды біріктіретін гуманитарлық ғылымдарды зерттеудің негізгі саласына айналып келе жатқаны туралы қорытындыға келді. Интегративті парадигманың қалыптасу үрдісі анықталды, оның шеңберінде тілдік әртүрлілік коммуникацияға кедергі ретінде емес, ғылымды, білімді және мәдени дипломатияны дамыту ресурсы ретінде қарастырылады. Дөңгелек үстел «Turco-Slaviсa» жобасының түркі және славян академиялық қауымдастықтары арасындағы тұрақты диалогтың үлгісі ретіндегі ғылыми және практикалық маңыздылығын растады, Еуразия аймағындағы мәдени және академиялық ынтымақтастықты нығайтуға ықпал етеді.

Мусабекова Ұ.Е., филол.ғ.д., доцент м.а.,

Шетелдіктердің тілдік және жалпы білім беру дайындығы кафедрасы

 ЖОО дейінгі білім беру факультеті,

 Әл-Фараби ат. ҚазҰУ.