Бүгінгі таңда қазіргі заманның басты сын - тегеуріндерін-тіршілік ету ортасының жаһандық және өңірлік өзгерістерін ескере отырып, география және онымен байланысты ғылымдар: метеорология, гидрология, геодезия және картография, жерге орналастыру, кадастр, ГАЖ технологиялар, туризм ұлттық қауіпсіздік пен еліміздің орнықты дамуының өте маңызды салалары болып табылады. Климаттың өзгеруі мен бейімделуі, су және энергетикалық қауіпсіздік мәселелері алдыңғы қатарға шығады.

Тек география кеңістікті, аумақты, Ресурстық әлеуетті, болып жатқан процестерді үнемі бақылау негізінде шешім қабылдау мүмкіндігін жан-жақты бағалауға, бейімделудің тиімді тетіктерін жасауға, тұрақтылықты арттыруға мүмкіндік беретін маңызды тенденцияларды анықтауға көмектеседі.

Орталықтың мақсаты: қоршаған ортаның жаһандық өзгеруі жағдайында табиғат пен қоғамның өзара іс-қимылының заңдылықтарын анықтау, оның ішінде Қазақстан өңірлерін орнықты дамыту мақсатында табиғи ресурстарды ұтымды пайдалану бойынша жасыл технологияларды әзірлеу және енгізу.

Басым зерттеулердің ішінде: геожүйелердің, топырақтың, рельефтің және Ландшафттардың табиғи және антропогендік динамикасы, Табиғатты қорғаудың ғылыми негіздерін әзірлеу, тұрақты дамудың аймақтық ерекшеліктері, геоақпараттық технологиялар және картаға түсіру.

Орталықтың міндеттері:

• географиялық және экологиялық білім берудің ғылыми-әдістемелік негіздерін, пәнаралық байланыстарды әзірлеу және олардың мазмұнын жетілдіру, сондай-ақ білім беру саласына инновациялық технологиялар мен ғылыми зерттеулердің түпкілікті нәтижелерін енгізу бойынша жұмыстар жүргізу;
• қоршаған ортадағы табиғи және антропогендік өзгерістерді зерттеу және тұрақты даму мақсатында табиғатты қорғау жөніндегі іс-шараларды өткізу;
• ғылыми жобаларды ғылыми-әдістемелік сүйемелдеу және ғылыми жұмыстарды орындау бойынша кеңес беру;
•  жасыл технологияларды дамытуда ғалымдардың, мамандардың диалог алаңын құру;
• географиялық және экологиялық бейіндегі ғылыми-зерттеу және білім беру мекемелерімен және ұйымдарымен ынтымақтастықты нығайту;
• өңірлік Геоэкология және өңірлік геоэкологиялық мониторинг мәселелерін шешу;
• құрлықтың аквалдық кешендерін және олардың экологиялық жай-күйін қалыптастыру әдістемесі мен теориясын әзірлеу;
• Жерді қашықтықтан зондтау мәселелерін қарастыру;
• геоэкологиялық модельдер жүйесі негізінде Өңірді экологиялық-географиялық бағалау әдістерінің жүйелерін әзірлеу;
•  биологиялық әртүрлілікке қауіп-қатерді бағалау;
• экологиялық әртүрлілікті қолдау мақсатында аумақты экологиялық-географиялық бағалау тәсілдерін әзірлеу;
• Қазақстанның шөлді, дала, орманды дала өңірлерінің ландшафттық-геохимиялық процестерінің динамикасы мен болжамдарын талдау;
• Қазақстан өңірлерін Табиғатты пайдаланудағы экологиялық саясатты ландшафттық-географиялық қамтамасыз ету;
• ХХІ ғасырдың ұлттық басымдықтары мен жаһандық сын-тегеуріндері контекстінде Қазақстанның аумақтық құрылымдарын жаңғырту және қоғамдық-географиялық процестерді талдау;
• Қазақстан табиғатының, шаруашылығының және халқының аумақтық трансформациясын атласты картографиялау және математикалық модельдеу.

Ғылыми орталықта 10 зертхана жұмыс істейді:

1) Климат және модельдеу лабораториясы,

2) Цифрлық картография және қолданбалы геодезия зертханасы,

3) GlobalSky зертханасы,

4) Тұрақты туризм зертханасы,

5) Су ресурстарының сапалық құрамының динамикасын модельдеу зертханасы,

6) Ландшафттар деградациясын геоақпараттық талдау зертханасы

7) Геодемографиялық және әлеуметтік-экономикалық зерттеулер зертханасы,

8) Экологиялық қауіпсіздік зертханасы,

9) Топырақ экологиясының зертханасы,

10) Қоршаған орта мониторингі және тұрақты даму зертханасы.

Қосымша ақпарат:

https://www.youtube.com/watch?v=_dafGu5Mtgs

https://web.telegram.org/a/#-1001789577427_37039

https://t.me/SayasatNurbek/7912м

https://t.me/SayasatNurbek/7913

https://www.facebook.com/share/eRwSmFPpx8NZL1jX/

https://www.facebook.com/share/v/uQhqqhnSJ6A7KXGo/

https://www.facebook.com/share/v/uQhqqhnSJ6A7KXGo/

https://dknews.kz/ru/dk-life/321661-kaznu-na-peredovoy-nauki-otkryty-10-innovacionnyh

https://dknews.kz/kz/kazak-tilindegi-makalalar/321662-kazuu-ozyk-gylymda-turakty-damu-ushin-10

https://qazaq.asia/newskz/az-y-ozy-ylymda-t-ra-ty-damy-shin-10-innovaciialy-zerthana-ashyldy/

https://aikyn.kz/264721/k-azu-u-da-tu-rak-ty-damu-mak-sattaryn-iske-asyratyn-10-innovaciyalyk--zerthana-ashyldy

Зертхана жетекшісі: Чередниченко Владимир Сергеевич, география ғылымдарының докторы, профессор

Зертхананың мақсаты: Қазақстан аумағындағы аймақтық климат өзгерістерінің көрінісін зерттеу.

Климаттың өзгеруі ұзақ мерзімді температураның өзгеруі және ауа-райының өзгеруі деп түсіндіріледі. Бұл өзгерістер Күн белсенділігінің өзгеруінен немесе жанартаулардың үлкен атқылауынан және антропогендік әсерден туындауы мүмкін. Зерттеу 120 000 жылдық климаттық өзгерістердің циклдік сипатын көрсетті және антропогендік әсердің үлесі 0,17%-ды  құрайды.

CMIP 5 моделі негізгі модельдеу құралы ретінде пайдаланылады, оның негізгі болжамы RCP 4,5 (егер жеткілікті уақыт болса, RCP 8,5 сценарийі қосылады), параллель тақырыптағы әріптестер үшін температура мен жауын-шашынның 2050 жылға дейінгі маусымдық өзгерістерінің проекциясы бар, 10 жылдық дискреттілігі бар ыңғайлы карталар ұсынылады.

Зертхана метеорология және гидрология кафедрасының негізінде құрылған. Кафедра метеорологтардың жоғары білікті мамандарын даярлаудың республикадағы ең ірі оқу базасы болып табылады. Кафедраның бірегейлігі-кафедра іргелі ғылыми мектепті сақтап қалды. Кафедра Ресей мемлекеттік гидрометеорологиялық университеті, Мәскеу мемлекеттік университеті сияқты Ресей университеттерімен тұрақты байланыста.

Зертхана ғалымдары Климаттық жүйелерді модельдеу сияқты күрделі мәселені шешудің жаңа әдістерін әзірлеумен айналысады. Бұл мәселе қазіргі уақытта, мысалы, атмосфера мен мұхиттың жалпы айналымының модельдері сияқты күрделі теңдеулер жүйесін сандық талдау арқылы шешіледі.Бұл тәсіл, ең алдымен, барлық қолданыстағы факторларды есепке алу мүмкін еместігімен байланысты айтарлықтай қиындықтарға әкеледі. Зертхана ғалымдары түбегейлі өзгеше тәсілді дамытуға ниетті: болжау Климаттық жүйенің белгілі бір параметрлерінің кеңістіктік-уақыттық тәуелділіктерін тікелей талдаудан алынған эмпирикалық модельдер негізінде жүзеге асырылады.

Қойылған міндеттерді шешу мыналарды алдын ала болжауға мүмкіндік береді:

• дауыл, құрғақшылық, қатты жауын-шашын, орман өрттері және т.б. сияқты экстремалды құбылыстар табиғи және антропогендік табиғат факторларының жаһандық жылынуға әсер ету дәрежесін бағалау және салыстыру.

Жұмыс нәтижелері және олардың жаңалығы. Зертхананы құру Қазақстанда жақсартылған Климаттық болжамдар мен климаттық қызметтер сервистерінің жедел дамуына ықпал етуі мүмкін.

Зертхана меңгерушісі: Асылбекова Айжан Асылбекқызы, PhD докторы, қауымдастырылған профессор, картография және геоинформатика кафедрасының меңгерушісі

Зертхана қызметінің мақсаты: Қазақстан экономикасының аграрлық, құрылыс, тау-кен салаларының міндеттерін шешу үшін картография және геоинформатика кафедрасының ғалымдары, ПОҚ және білім алушыларының жинақталған ғылыми-зерттеу әлеуетін іске асыру болып табылады.

Зертхана қызметі келесі бағыттар бойынша міндеттерді шешуге бағытталған:

• инженерлік қызметтер;
• ғылыми-зерттеу жобаларына, грант жобалары және Ғылыми, ғылыми-техникалық бағдарламалар бойынша бағдарламалық-нысаналы қаржыландыруға конкурстарына қатысу;
• консалтингтік және білім беру қызметтері.

Зертхана қызметінде осы міндеттерді орындау үшін индикаторлар болып табылады:

•  Е-ҚР ауыл шаруашылығында ауыл шаруашылығы өнімдерін өндіру кезінде цифрлық ауыл шаруашылығын дамыту бағдарламасы;
• Геологиялық саланы дамытудың 2030 жылға дейінгі тұжырымдамасы;
• "Нұрлы жер" тұрғын үй-коммуналдық дамуының 2020-2025 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасы; ҚР "Нұрлы жол" инфрақұрылымдық дамуының 2020-2025 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасы.

Зертхана қызметін қаржыландыру мынадай негізде жүзеге асырылатын болады:

• жеке фирмалар мен салалық ұйымдардың қолданбалы зерттеулері мен тапсырыстары;
• гранттық және бағдарламалық-нысаналы жобалар шеңберіндегі тапсырыстар;
• аккредиттелген зертхана шеңберінде ұйымдармен шарттық жұмыстар.

 Болжамды кіріс көздері:

• білім алушылар мен ИТЖ үшін біліктілікті арттыру курстары;
• гранттық жұмыстар шеңберіндегі қолданбалы зерттеулер;
• салалық жұмыстар шеңберіндегі ғылыми-қолданбалы зерттеулер;
• аккредиттелген зертхана аясындағы шарттық жұмыстар.

Маркетинг стратегиясы және сату стратегиясы:

1. Мақсатты нарықтағы маркетингтік стратегия көрсетілетін жұмыс түрлерінің көлемі мен түрлерін ұлғайтуды, ғылыми-қолданбалы зерттеулер мен шарттық жұмыстарға сұранысты ұлғайту кезінде аккредиттелген зертхана ашуды көздейді. Табысты дамумен инновациялық нарықтарға шығуға болады.
2. Зертхананы дамыту стратегиясы әлеуетті және болжамды тапсырыс берушілер арасында көрсетілетін қызметтерге қажеттіліктің мониторингімен, икемді баға саясатының мүмкіндігімен айқындалады.
3. Қызметтер нарығындағы маркетингтік стратегия, ең алдымен, зертхананың теріс имиджін болдырмауға бағытталған. Қызметтер алға жылжыған сайын маркетингтік зерттеулер мүмкін.
4. Баға белгілеудің маркетингтік стратегиясы аналогтары аз қолданбалы зерттеулер мен ғылыми-техникалық жұмыстарды көрсетуді көздейді.
5. Маркетингтік стратегияны талдау көрсетілетін қызметтерді өзектендіруді, тәуекелдерді есептеу мен болжауды, белгілі бір уақытта талап етілетін жұмыстарға баса назар аударуды көздейді.

Зертхананың даму жоспары және міндеттері:

• экономиканың агроөнеркәсіптік, құрылыс, мұнай-газ, тау-кен салалары үшін қолданбалы жұмыстарды және ғылыми-қолданбалы зерттеулерді орындау;
• гранттық және мемлекеттік бюджеттік қаржыландыру шеңберінде қолданбалы жұмыстарды орындау;
• халықаралық жобалар шеңберінде қолданбалы жұмыстарды орындау;
• ғылыми журналдарға мақалалар беру үшін ақпарат жинау және өңдеу.

 Зертхана міндеттерін орындауды зертхана қызметкерлері, сондай-ақ қосымша тартылатын персонал жүзеге асыратын болады.

 Зертхананы жабдықтау

• моноблоктар;
• көшірме жабдығы (MФУ);
• арнайы жабдықтар мен геодезиялық аспаптар;
• ұшақ (квадрокоптер) DJI Mavic 3 Multispectral GNSS радиоқабылдағышы бар DJI D-RTK 2 Hight Precision GNSS жылжымалы станциясы;
• GNSS қабылдағышы SP85 толық (базалық, ровер); GNSS қабылдағышы E-Survey E300 IMU Pro толық жиынтықта VHF бар (негіз, ровер);
• GPR жинағы MG-250/700MZ, GPR жинағы Triton-M 25/50/100;
• Электронды тахеометр SOKKIA-530R, электронды тахеометр FOCUS, электронды тахеометр Оңтүстік;
• Электрондық деңгей SPRINTER 50, 250;
• локатор қабылдағышы;
• қолданбалы ГАЖ бағдарламалары;
• портативті аспаптар мен құжаттарды сақтауға арналған ықшам сейф.

Зертхана меңгерушісі: Сальников Виталий Григорьевич география ғылымдарының докторы, профессор, метеорология және гидрология кафедрасы

Атмосфералық зерттеулердің инновациялық зертханасы атмосфералық процестерді тереңірек түсіну, ауа-райы мен климаттық өзгерістердің салдарын болжау, сондай-ақ атмосфералық ауаның тұрақтылығы мен сапасын басқару саласында инновациялық шешімдерді құру үшін озық технологиялар мен әдістерді әзірлеу және енгізу мақсатында құрылған.

Зертхананың қызметі ел экономикасы үшін өте маңызды бірнеше бағыттарға негізделген:

1.  Құрғақшылық пен жұт, жылымық және қатты аяз сияқты жаһандық және аймақтық климаттық өзгерістердің әсерінен болатын атмосфералық қауіптерді зерттеу және оларды алдын ала ескерту жүйесін құру.

2.Көміртегі бейтараптығына қол жеткізу үшін көміртегі ізін азайту контекстінде баламалы энергия көздерінің қол жетімді потенциалының динамикасын зерттеу.

3.Атмосфералық процестерге белсенді әсер етудің жаңа әдістерін зерттеу және сынақтан өткізу.

4.Оның сапасын басқару жүйесін құру мақсатында атмосфералық ауаның ластануының заманауи мәселелерін зерттеу.

Зертхананың бәсекелестік артықшылықтары:

Технологиялық көшбасшылық: Зертхана мамандандырылыған деректерді жинауға және талдауға арналған заманауи технологиялар мен қол жеткізе алады (мысалы, метеорологиялық температура профилемері: атмосфераның шекаралық қабатындағы радиацияның 0-ден 1000 метрге дейінгі биіктікте өлшейтін қашықтықтан зондылау құралы), сандық химиялық-атмосфералық модельдер (WRF - Chem-Weather Research and Forecasting (WRF) Model coupled With Chemistry) және т.б.

Сараптама және тәжірибе: зертхана командасы атмосфералық зерттеулер саласында көп жылдық тәжірибесі бар жоғары білікті мамандардан тұрады, бұл сараптама мен зерттеулердің жоғары деңгейін қамтамасыз етеді.

Инновациялық әдістер мен тәсілдер: зертхананың келесідей потенциалдары ауа - райы мен атмосфералық параметрлер туралы деректерді жинау үшін интернет технологиясын (IoT-Internet of things) қолдану; спутниктік бақылаулар және қашықтықтан зондтау; атмосфералық процестерді модельдеу және модельдеу әдістері; жасанды интеллектті қолдана отырып математикалық әдістерді будандастыру сияқты атмосфераны зерттеудің жаңа әдістері мен тәсілдерін әзірлеу мүмкіндігі бар және нейрондық желілер.

Пәнаралық тәсіл: зертхана атмосфералық процестерді және олардың қоршаған ортамен өзара әрекеттесуін жан-жақты зерттеуге ықпал ететін Метеорология, гидрология, география, геоинформатика, экология, математика, жасанды интеллект, Big data, компьютерлік модельдеу және т.б. сияқты әртүрлі ғылым салаларындағы мамандарды біріктіреді.

Ынтымақтастық және серіктестік: зертхана ұлттық және халықаралық деңгейде ғылыми-зерттеу институттарымен, университеттермен, үкіметтік ұйымдармен және жеке компаниялармен белсенді ынтымақтастықта, бұл білім, тәжірибе және ресурстар алмасуға ықпал етеді.

әл-Фараби атындағы ҚазҰУ жанындағы GlobalSky зертханасы  ғылыми әлеуетті дамытуға, талантты мамандарды тартуға және университеттің атмосфералық ғылымдар саласындағы көшбасшы ретіндегі ұстанымын нығайтуға ықпал ететін академиялық және ғылыми қызметтің маңызды құрамдас бөлігі болып табылады.

Нәтижелерге сұраныс: атмосфералық зерттеулердің инновациялық зертханасы жұмысының нәтижелері   кең ауқымды пайдаланушыларға маңызды, соның ішінде:

1. Мемлекеттік органдар мен қызметтер:

• Қазгидромет: ауа райы болжамдарын жақсарту, табиғи апаттар туралы ерте ескерту және ауа сапасының мониторингі үшін.
• Барлық деңгейдегі әкімдіктер, сондай-ақ экология, ауыл шаруашылығы, энергетика, көлік және су ресурстарын басқаруға жауапты министрліктер мен ведомстволар: негізделген шешімдер қабылдау, ресурстарды пайдалануды оңтайландыру және ауа-райы мен климатқа байланысты тәуекелдерді азайту.
• Төтенше жағдайлар қызметі: табиғи апаттарға тиімді әрекет ету және олардың салдарын азайту.

2. Жеке сектор:

• Жер қойнауын пайдаланушылар атмосфералық ауаның және жалпы қоршаған ортаның ластану шектерінен асып кету тәуекелдерін төмендету үшін.
• Ауылшаруашылық кәсіпорындары: ауылшаруашылық өндірісін оңтайландыру, өнімділікті арттыру және ауа-райына байланысты тәуекелдерді азайту.
• Энергетикалық компаниялар: энергияға деген сұранысты болжау, электр станцияларының жұмысын оңтайландыру және жаңартылатын энергия көздерін дамыту.
• Сақтандыру компаниялары: ауа-райы мен климатқа байланысты тәуекелдерді бағалау және сақтандыру өнімдерін әзірлеу.
• Көлік компаниялары: маршруттарды оңтайландыру, кешігу қаупін азайту және тасымалдау қауіпсіздігін арттыру.
• Туристік компаниялар: ауа-райын болжау және туристерді тарту.

3. Ғылыми қоғамдастық:

• Университеттер мен ғылыми-зерттеу институттары: атмосфералық ғылымда ары қарай қосымша зерттеу жүргізу бойынша   жаңа технологиялар мен модельдерді әзірлеу 
• Халықаралық ұйымдар: климатты бақылау, климаттың өзгеру қаупін бағалау және бейімделу және азайту шараларын әзірлеу.

4. Халық: ауа-райы, ауа сапасы және табиғи апаттар қаупі туралы ақпарат алу үшін.

5. БАҚ: ауа-райы, климат және қоршаған орта туралы халықты ақпараттандыру.

Атмосфералық зерттеулерді жүргізу тұрақты даму мақсаттарымен тығыз интеграцияланған: ТДМ 2-аштықты жою, азық-түлік қауіпсіздігін қамтамасыз ету, ТДМ 3-жақсы денсаулық және салауаттылық, ТДМ 4-сапалы білім, ТДМ 7-қолжетімді және таза энергия, ТДМ 9-өнеркәсіп, инновациялар және инфрақұрылым, ТДМ 11-орнықты қалалар мен елді мекендер, SDG 13-климаттың өзгеруіне қарсы күрес, SDG 15 - құрлық экожүйелерін сақтау, SDG 17-тұрақты даму үшін серіктестік.

әл-Фараби атындағы ҚазҰУ жанындағы GlobalSky зертханасы ғылыми әлеуетті дамытуға, талантты мамандарды тартуға және университеттің атмосфералық ғылымдар саласындағы көшбасшы ретіндегі ұстанымын нығайтуға ықпал ететін академиялық және ғылыми қызметтің маңызды құрамдас бөлігі болып табылады.

Зертхана жетекшісі: Артемьев Александр Михайлович, техникалық ғылым кандидаты, ҚР еңбек сіңірген туризм нұсқаушысы

Зертхана кафедраның негізін қалаушы профессор С. Р. Ердавлетов құрған Қазақстандағы жалғыз ғылыми туризм географиясы мектебінің дәстүрін жалғастыруда.

Тұрақты туризм зертханасының мақсаты-өңірдің әлеуметтік-экономикалық дамуы контекстінде туризмнің синергетикалық әсері арқылы аумақтардың тұрақты даму трендін іске асыру.

Тапсырмалар:

1. Туристік саланың қоршаған ортаға, әлеуметтік-мәдени аспектілерге және экономикалық дамуға әсерін ескере отырып, оның ағымдағы жай-күйін бағалау бойынша кешенді зерттеулер жүргізу. Туризмнің тұрақты дамуы үшін негізгі проблемалар мен сын-қатерлерді анықтау.

2. Туристік дестинациялардың тұрақтылығын бағалау үшін инновациялық әдістемелер мен құралдарды әзірлеу. Туристік қызметтің түрлі салаларына тұрақты туризм қағидаттарын енгізу бойынша ұсынымдар әзірлеу.

3. Туристік сала, академиялық орта және туристік қоғамдастық өкілдері үшін оқыту бағдарламаларын әзірлеу және семинарлар өткізу. Жарияланымдар, вебинарлар және басқа да білім беру форматтары арқылы тұрақты туризм туралы білімді қолдау және тарату.

4. Экологиялық және әлеуметтік-мәдени жауапкершілікке, сондай-ақ жергілікті қоғамдастықтарды қолдауға баса назар аудара отырып, пилоттық тұрақты туристік жобаларды дайындау және іске асыру. Әр түрлі географиялық контексттердегі табысты тәжірибелердің тиімділігі мен қайталануын бағалау.

5. Туристік бизнес өкілдерімен, мемлекеттік органдармен, білім беру және ғылыми-зерттеу мекемелерімен және қоғамдық ұйымдармен әріптестік қатынастарды орнату және дамыту. Тұрақты туризм бойынша халықаралық зерттеу орталықтарымен белсенді өзара іс-қимыл.

6. Тұрақты туристік кәсіпорындар мен жобалар үшін стандарттар мен сертификаттау рәсімдерін әзірлеуге және ілгерілетуге қатысу. Туристік нарыққа қатысушылардың тұрақтылық қағидаттарын енгізуін және сақтауын көтермелеу.

7. Туристік бастамалардың тұрақтылығын мониторингілеу және бағалау жүйесін енгізу. Тұрақты туризм саласындағы тәжірибелер мен стратегияларды үнемі жақсарту үшін кері байланыс пен ұсыныстар беру.

Жоба шеңберінде туристік саланың ағымдағы жай-күйін және оның қоршаған ортаға әсерін, әлеуметтік-мәдени аспектілері мен экономикалық дамуын бағалау бойынша кешенді зерттеулер орындалатын болады.

Тұрақты туризм зертханасының Мега-жобаға қатысуы экономикадағы, экологиядағы, әлеуметтік саладағы туристік қызметтің экономиканың 30-дан астам саласына әсер ететін мультипликативті әсеріне байланысты.

Экономикада бұл жаңа жұмыс орындарын құру және қызмет көрсету саласында тартымды инвестициялық ахуал.

Әлеуметтік салада-мәдени және тарихи мұраны сақтау, ұлттық бірегейлікті жаңғырту, әлеуметтік бірлікті нығайту, ашықтық пен дәстүрлі қазақ қонақжайлылығын көрсету.

Экологиялық орнықтылық саласында-табиғи байлықты сақтау, экологиялық ағарту, орнықтылық пен патриотизм қағидаттары негізінде Қазақстанның бірегей табиғатына жауапкершілікпен қарауға тәрбиелеу.

Серіктестермен және жобаның басқа да қатысушыларымен өзара іс-қимыл жасай отырып, туристік саланың ағымдағы жай-күйін және оның қоршаған ортаға әсерін, әлеуметтік-мәдени аспектілері мен экономикалық дамуын бағалау бойынша кешенді зерттеулер орындалатын болады.

Анықталған проблемалар мен сын-тегеуріндерді ескере отырып, жиынтық туристік әлеуетті, тәуекелдер мен тұрақтылық перспективаларын бағалау жүргізілетін болады, туристік қызметтің әртүрлі салаларына орнықты туризм қағидаттарын енгізу бойынша ғылыми ұсынымдар әзірленетін болады.

Экономикалық тиімділікке туристік кәсіпорындардың бәсекеге қабілеттілігін арттыруға және салаға инвестициялар тартуға ықпал ететін тұрақты туризмге инновациялық әдістемелер мен тәсілдерді енгізу есебінен қол жеткізіледі. Қазіргі заманғы "жасыл" инфрақұрылымды қалыптастыру жөніндегі практикалық шешімдер туристік белсенділіктің өсуін және табыстың тиісті ұлғаюын қолдауға қабілетті. Бұл ретте зертхана қолдайтын тұрақты туристік жобаларды іске асыру шағын және орта бизнесті дамыту, жаңа жұмыс орындарын құру және тауарлар мен қызметтерді тұтыну көлемін ұлғайту арқылы жергілікті экономиканы ынталандыруға ықпал етуі мүмкін.

Экологиялық тиімділік туризмнің экожүйеге теріс әсерін азайтуға бағытталған табиғи ресурстарды тұрақты пайдалану әдістерін әзірлеу арқылы табиғи ресурстарды сақтау мүмкіндігін кеңейтуге байланысты. Экологиялық білім беру және ағарту саласындағы зертхананың жобалары туристер арасында экологиялық мәдениетті қалыптастыруға ықпал ететін болады, бұл табиғи ортаны сақтау үшін маңызды. Инновациялық тәжірибелер мен технологияларды енгізу парниктік газдар шығарындыларын азайту және климаттың тұрақтылығын сақтау арқылы туризмнің көміртегі ізін азайтуға көмектеседі.

Әлеуметтік тиімділік жергілікті қауымдастықтарды қолдауда көрінеді. Тұрақты туризм жөніндегі жобалар жергілікті халықты туристік қызметке тартуға және мәдени мұраны сақтауға жәрдемдесетін болады. Жергілікті тұрғындардың білімі мен дағдыларын дамытуға бағытталған білім беру және мәдени бағдарламалар өмір сапасына оң әсер етеді. Бұл ретте тұрақты туризмді дамыту жұмыссыздықты қысқарту және халықтың әл-ауқатын арттыру үшін маңызды жаңа жұмыс орындарын құруға ықпал етеді.

Практикалық құрал ретінде және зерттеу нәтижесі ретінде деректер базасы жасалып, бағалау карталары жасалады, туристік-рекреациялық жүктеме есептеулері орындалады, маршруттық туристік желі бейімделеді, есептік әдістемелер жетілдіріледі, бизнес өкілдері мен жергілікті қоғамдастықтар, оның ішінде гидтер үшін оқыту бағдарламалары әзірленеді, ағартушылық іс – шаралар ұйымдастырылады, мониторингтік бағдарламалар пысықталады.

Жұмыстардың нәтижелерін уәкілетті органдар жоспарлау және басқару мақсатында, туристік кәсіпорындар мен ұйымдар-бизнесті жүргізу процесінде жобалау аумақтарын дамытудың орнықтылығын қамтамасыз ету үшін, ЕҚТА – туристік маршруттар мен экологиялық соқпақтарға рекреациялық жүктемені бағалау үшін, білім беру мекемелері – кадрларды даярлау және қайта даярлау кезінде, ғылыми ұйымдар – өңірлік тұрақты дамудың ғылыми негізін қалыптастыру үшін пайдаланатын болады туризм, жергілікті қауымдастықтар – туристік қызметтерді ұйымдастыру және туризм және қонақжайлылық инфрақұрылымын дамыту үшін. Әлеуметтік әсер де маңызды – табиғи және мәдени-тарихи объектілерге ұқыпты қарауға, патриотизмге, ашықтық пен қонақжайлылықты көрсетуге тәрбиелеу, өңірдің тартымды туристік имиджін қалыптастыру.

Осы кезеңде, алғашқы алты айда зерттеулердің әдіснамалық базасы дайындалды, жергілікті жерлерде ситуациялық талдау жүргізілді, Туризм дамуының орнықтылығын бағалаудың негізгі индикаторлары айқындалды, Батыс Қазақстан өңірі бойынша туризмнің өңірлік дамуының авторлық модельдері әзірленді және тиісті авторлық куәлік алынды, Scopus базасына кіретін рейтингтік журналға мақала дайындалды, далалық зерттеулерге дайындық жүргізілуде.

Батыс Қазақстан өңірінің әлеуметтік-экономикалық дамуын тұрақты даму контекстінде бағалау жөніндегі негізгі міндет туризмнің тұрақтылығын жалпы түсінуді қамтамасыз ету мақсатында орнықты туризм жөніндегі жаһандық кеңес әзірлеген "GSTC-D" критерийлері негізінде шешіледі. Критерийлер төрт негізгі тақырып бойынша топтастырылған: тұрақты басқару; әлеуметтік-экономикалық салдарлар; мәдени салдарлар; экологиялық салдарлар және бүкіл туристік секторға қатысты.

Тұрақты туризмнің барлық жаһандық критерийлері БҰҰДБ (ТДМ) тұрақты даму мақсаттарымен тікелей байланысты және қолданылады:

• тұрақтылықты сертификаттаудың негізі ретінде;
• тұрақты болғысы келетін туристік бағыттар үшін негізгі нұсқаулар ретінде;
• тұтынушыларға табысты тұрақты туристік дестинацияларды анықтауға көмектесу үшін;
• дестинацияларды орнықты деп тану және бұл туралы жұртшылықты хабардар ету үшін бұқаралық ақпарат құралдарының бағдары ретінде;
• сертификаттау жөніндегі бағдарламаларды және дестинация деңгейіндегі өзге де бағдарламаларды іске асыру кезінде олардың стандарттарының жалпы қабылданған базалық көрсеткіштерге сәйкестігін қамтамасыз етуде көмек көрсету мақсатында;
• тұрақты туризмді дамытуға қойылатын талаптарды әзірлеу үшін бастапқы нүкте ретінде мемлекеттік және мемлекеттік емес бағдарламаларды, сондай-ақ жеке сектор бағдарламаларын әзірлеу кезінде;
• туризм және қонақжайлылық саласындағы кәсіптік даярлау жөніндегі білім беру мекемелері мен ұйымдары үшін базалық басшылық қағидаттар ретінде;
• басқаларды әрекетке шабыттандыратын көшбасшылықты көрсету.

Бұл критерийлер негізінен органға емес, орынға қатысты болса да, олардың көпшілігін аумақ ішінде тұрақты туризмді дамытудағы үйлестірілген тәсілге жауапты дестинацияны басқару ұйымы (DMO), сондай-ақ жекелеген туристік кәсіпорындар, шаруашылық қызмет пен кәсіпкерліктің басқа да объектілері мен нысандары арқылы бастауға және қолдануға болады.

Айта кету керек, критерийлер мұны қалай жасау керектігін немесе мақсатқа қол жеткізілгенін емес, не істеу керектігін көрсетеді. Бұл рөл нәтижелілік көрсеткіштері, тиісті оқу материалдары және тұрақты дамудың жаһандық критерийлеріне ажырамас қосымша болып табылатын іске асыру құралдарына қол жеткізу арқылы орындалады, бұл іс жүзінде жобаның негізгі міндеттерінің бірі болып табылады.

Зертхана жетекшісі: Павличенко Людмила Михайловна – география ғылымдарының докторы, география және табиғатты пайдалану факультетінің Рекреациялық география және туризм кафедрасының профессоры

Су ресурстарының сапалық құрамының динамикасын модельдеу зертханасының мақсаты бірнеше аспектілерді қамтиды:

1. Су сапасының параметрлерін зерттеу: зертхана су сапасының ластану деңгейі, әртүрлі химиялық заттардың құрамы және т.б. сияқты әртүрлі параметрлерін талдайды және бағалайды.

2. Антропогендік факторлардың әсерін бағалау: зертхана өнеркәсіптік кәсіпорындар мен коммуналдық шаруашылықтың тазартылған ағынды суларының төгінділері, ауылшаруашылық аймақтарынан және мал шаруашылығы объектілерінен суармалы суларын дренаждау және т. б. сияқты антропогендік қызметтің су сапасына әсерін зерттейді.

3. Су сапасының өзгеру динамикасын модельдеу: тазартылған ағынды суларды сұйылтудың немесе ластанған жер асты суларын ағызудың математикалық модельдерін қолдана отырып, зертхана өзен ағыны бойындағы су сапасының өзгеруін болжайтын модельдер жасайды.

4. Көпөлшемді статистикалық модельдерді пайдалану негізінде анықталған үдеріс қарқындылығының аумақтық динамикасының картасын құра отырып, нақты өлшенетін шоғырлануды және су сапасы көрсеткіштерінің құрамын қалыптастыратын табиғи және антропогендік үдерістерді анықтау.

5. Су сапасын жақсарту шараларын әзірлеу: далалық зерттеулердің нәтижелеріне, жер үсті және жер асты суларының сапасын бақылау және модельдеу деректеріне сүйене отырып, зертхана су сапасын жақсарту және ластанудың алдын алу бойынша ұсыныстар мен стратегияларды ұсынады.

Зертхананың мақсаты көп өлшемді статистикалық және аналитикалық математикалық модельдерді қолдану негізінде жер асты және жер үсті суларының сапалық құрамының динамикасын бағалау және болжау болып табылады.

Модельдердің нәтижелері су экожүйелерінің экологиялық тұрақтылығын арттыруға және су ресурстарының қауіпсіздігін қамтамасыз етуге бағытталған су сапасын басқару әдістерін әзірлеуді қамтамасыз етеді.

Зертхананың міндеттері:

1. Су ресурстарының сапалық құрамы бойынша бастапқы деректерді дайындау (ластану параметрлері, ластану көздері, су нысандарының ағымдағы жай-күйі туралы деректер);

2. Зерттеу нысанында су ресурстарының химиялық құрамына талдау жүргізу;

3. Жер үсті су ресурстарын мультиспектрлі түсіруді орындау және ортофотоплан жасау;

4. Су ресурстары сапасының кешенді көрсеткіштерін анықтау және ластанудың ықтимал көздерін және жер асты суларымен өзара әрекеттесу сипатын талдау;

5. Жер үсті суларының сапасын қалыптастырудың математикалық әдістерімен анықталған процестердің қарқындылығының аумақтық динамикасының карталарын құру.

Зертханада зерттеулерді орындау кезінде мынадай жабдықтар пайдаланылады: су сапасын талдаудың портативті зертханасы; далалық химиялық бақылаудың "УКВ-2" зертханасы; ұшу аппараты (DJI Mavic 3 multispectral квадракоптері) және т.б. Сонымен қатар, зертханада қазіргі уақытта су ресурстарының сапасының өзгеруінің табиғи және антропогендік факторларын анықтауды және олардың әсер ету қарқындылығын аумақтық бөлуді қамтамасыз ететін негізгі компоненттердің түрін құра отырып, көпөлшемді статистикалық – компоненттік талдаудың толық моделі жаңа заманауи деңгейге ауыстырылуда.

Зертхана су ресурстарының құрамын әртүрлі ластаушы заттарға талдайды және олардың деңгейін анықтайды, бұл қоршаған ортаға әсер ету дәрежесін бағалауға және экожүйелерге кері әсерді азайту үшін шаралар қабылдауға мүмкіндік береді.

Талдау нәтижелерін пайдалану халықтың денсаулығын қорғау және инфекциялардың су арқылы таралуын болдырмау үшін шаралар қабылдауға мүмкіндік береді.

Зертханалық деректер мемлекеттік органдарға, жергілікті атқарушы органдарға су ресурстарын пайдалануға байланысты негізделген шешімдер қабылдауға мүмкіндік береді, су ресурстарын тазарту және қорғау жөніндегі қосымша шараларды енгізу қажеттігін анықтауға көмектеседі.

Зертхана 6-ТДМ сәйкес судың сапасын бақылау мен басқаруды жақсарту үшін инновациялық әдістер мен модельдерді әзірлеу және қолдану арқылы қол жеткізе алады, бұл өз кезегінде су экожүйелерін сақтауға және қалпына келтіруге ықпал етеді.

Компоненттік (факторлық) талдаудың толық моделін жүзеге асыратын инновациялық бағдарламалық кешенді әзірлеу барлық жарнамаланған статистикалық кешендермен салыстырғанда нақты табиғи және антропогендік процестерді және олардың су ресурстарының сапасын қалыптастырудағы көрінісінің қарқындылығын бағалауға мүмкіндік береді, мұнда факторлық (компоненттік) талдау моделі бақылау нүктелері бойынша бастапқы параметрлер мәндерінің таралуын есепке алмайтын өзіндік мәндер мен меншікті векторларды ғана анықтаумен шектеледі. Когнитивті модельдеуде мұндай шектеулі үлгілерді пайдалану басқару шешімдерін қабылдауда қателіктерге әкелуі мүмкін

Зертхана жетекшісі: Токбергенова Айгуль Абдугаппаровна, география ғылымдарының кандидаты, доцент. География, жерге орналастыру және кадастр кафедрасының меңгерушісі

Зертхананың негізгі міндеті -  Геоақпараттық технологияларды және жерді қашықтан зондтау (ЖҚЗ) әдістерін пайдалана отырып, ландшафтардағы деградация үрдістерін бақылау, бағалау және болжау, сонымен қатар деградация үрлістерінің алдын алу бойынша ғылыми негізделген ұсыныстар әзірлеу.

Зертхана ЖҚЗ деректерін пайдалана отырып, дегрдацияға ұшыраған ландшафтарды қалпына келтіру және жер ресурстарын басқару бойынша зерттеулер жүргізеді. зертхана жұмысы БҰҰ ТДМ 13 және 15 мақсаттарын іске асыруға бағытталған.

Зертхананың бірегейлігі ландшафттардағы деградация үрдістерін бақылау және болжау үшін қашықтықтан зондтау деректерін пайдалану және климаттың өзгеруі жағдайында шөлейттену қаупінің дәрежесі мен ландшафттардың антропогендік әсерге төзімділігін қысқа және ұзақ мерзімді болжау үлгілерін жасау болып табылады. Лаборатория зерттеушілерінің БҰҰ университетінің Су ресурстары, қоршаған орта және денсаулық институты (Канада), Халықаралық күріш ғылыми-зерттеу институты (Филиппин) және Мичиган мемлекеттік университеті (АҚШ) сияқты серіктестермен халықаралық деңгейде бірлесіп жұмыс жасайды.

Жұмыстың негізгі бағыттары: тәуекелдерді бақылау, бағалау және талдау; ландшафтар мен жер ресурстарындағы деградация үрістерін картографиялық модельдеу және болжау. Бүлінген ландшафтардың одан әрі тозуын болдырмау және қалпына келтіру бойынша ғылыми негізделген ұсынымдар мен талаптарды әзірлеу, сондай-ақ жерді ұтымды пайдаланудың инновациялық әдістерін енгізу.

Зерттеу нәтижелері: шөлейттену үрдістері дамуының бағалау-қолданбалы карталары әзірленді; ЖҚЗ көпжылдық деректерін пайдалана отырып, республиканың оңтүстік өңірінде шөлейттену қаупінің дәрежесін болжау моделі әзірленді; егістік жерлерді суару үшін коллекторлық суларды қайта пайдалану бойынша ұсынымдар әзірленді; ағаш-бұта және шөптесін өсімдіктермен тозған жайылымдардың құмдарын бекіту арқылы (құрғақшылыққа төзімді өсімдіктердің жаңа генотиптері негізінде) фитомелиорация әдістерін жетілдіру бойынша ұсынымдар әзірленді  Қазіргі уақытта зерттеу тобы ауыл шаруашылығы жерлерінің өнімділігі мен ұтымды пайдаланылуын арттыру үшін ЖҚЗ деректерін пайдалана отырып, жаһандық климаттың өзгеруі және трансшекаралық өзендердің су ресурстарының азаюы аясында аграрлық ландшафтарды тиімді пайдалану моделін жасау бойынша жұмыс істеуде.

Зерттеу тобы Қазақстан Республикасы Ауыл шаруашылығы министрлігінің Жер ресурстарын басқару комитеті, "Азаматтарға арналған үкімет "Мемлекеттік корпорациясы" КЕАҚ Жер кадастры департаменті,  Агрохимиялық, топырақты зерттеу және кешенді-іздестіру жұмыстары департаменті және жергілікті атқарушы органдармен (ЖАО) бірлесіп жұмыс жасайды және  алынған нәтижелерді ұсынады.

Зертхана жетекшісі: Нюсупова Гульнара Нурмухамедовна, география ғылымдарының докторы, профессор

Зертхана республикадағы демографиялық процестердің әлеуметтік және экономикалық факторлармен байланысы сияқты аспектілерді зерттейтін жалғыз демографиялық мектептің негізінде құрылған.

Зертхананың мақсаты: Геодемография, әлеуметтік және экономикалық география саласында кешенді зерттеулер жүргізу демографиялық процестер мен үрдістерді зерттеуді, әлеуметтік-экономикалық құбылыстарды және олардың кеңістіктік саралануын талдауды, сондай-ақ осы факторлардың өңірлер мен қоғамның тұрақты дамуына әсерін бағалауды қамтиды. Қойылған мақсаттарға жету үшін зертхана заманауи компьютерлік және кеңсе техникасымен, ArcGIS Pro бағдарламалық құралымен, GPSMAP 67 GPS-навигатормен, DJI Air 3 Fly More Combo (RC 2) квадрокоптерімен, Canon EOS R6 Mark II RF 24-105 F4-7.1 IS STM жүйелік камерасы және басқа перифериялық құрылғылармен, жалпы сомасы 20,8 млн.теңгегені құрайтын жабдықтармен жабдықталған.  

Геодемографиялық және әлеуметтік-экономикалық зерттеулер аясында соңғы жылдары біздің зертхананың ғалымдары бірнеше ғылыми-зерттеу жобаларын жүзеге асырды. ҚР әлеуметтік-демографиялық процестерінің электрондық атласы жасалды, Қазақстан халқының өмір сүру сапасын кешенді кеңістіктік бағалау әдістемесінің негізінде алғаш рет ГАЖ платформасында Қазақстан Республикасы өңірлеріхалқының өмір сүру сапасының ААЖ геоақпараттық порталы құрылды. Демографиялық, әлеуметтік, экономикалық және табиғи-экологиялық блоктар бойынша таңдап алынған 31 негізгі көрсеткіш бойынша өмір сүру сапасының интегралды индексін есептеудің авторлық әдістемесі әзірленді. ГАЖ функционалдығы әзірленді, онда Қазақстан Республикасының векторлық картографиялық деректері халықтың өмір сүру сапасы көрсеткіштерінің тақырыптық және интегралдық карталары үшін негіз болатын ашық бастапқы карта сервері – Mapserver көмегімен жүктеледі. Зерттеу нәтижелері бойынша Scopus, Web of Science жоғары рейтингті журналдарында мақалалар, оқу құралдары, монографиялар жарияланды және авторлық куәліктер алынды. Сондай-ақ, қазіргіуақытта ТДМ 11 шеңберінде "Тұрақты қалалар мен елді мекендер" аясында  біздің зертхана Қазақстан Республикасының ірі қалаларының тұрақты дамуын кешенді бағалау бойынша жұмыс жүргізуде.

Зерттеу тобы мега-жоба шеңберінде Батыс Қазақстан өңірінде ресми статистикалық деректерді талдаумен қатар халықтың өмір сүру сапасының деңгейін анықтау үшін халыққа әлеуметтік сауалнама жүргізуді жоспарлап отыр. Алынған геокеңістіктік деректер негізінде еңбек нарығы мен еңбек ресурстары зерттеледі, халықтың көші-қон қозғалысына мониторинг жүргізіледі, демографиялық болжамдар мен әлеуметтік-экономикалық даму модельдері әзірленеді. Зерттеу нәтижелері рецензияланған ғылыми журналдар мен монографияларда жарияланады.

Зертхананың зерттеулері мен ғылыми нәтижелері халықтың өмір сүру сапасын жақсартуға бағытталған Мемлекеттік бағдарламалар мен әлеуметтік жобаларды әзірлеу кезінде пайдаланылады, бұл өз кезегінде республиканың әлеуметтік-экономикалық дамуына оң әсер етеді. Зертхана әзірлеген кеңістіктік деректер базасы және олардың талдауларын адами капиталдың тұрақты дамуын жоспарлау және болжау, республика өңірлерінің әлеуетті даму мүмкіндіктерін көрсете отырып, ішкі және сыртқы инвестицияларды тарту үшін пайдалануға болады.

Зертхана жетекшісі: Аскарова Маулкен Акишовна, география ғылымдарының докторы, география, жерге орналастыру және кадастр кафедрасының профессоры

Мақсаты: тұрақты даму контекстінде Қазақстанның табиғи-шаруашылық жүйелерінің (ТШЖ) экологиялық жай-күйін кешенді зерделеу негізінде экологиялық қауіпсіздікті басқарудың ғылыми және қолданбалы аспектілерін әзірлеу.

Міндеттер:

1. Қазақстан Республикасының табиғи-шаруашылық жүйелерінің экологиялық қауіпсіздігін басқару тұжырымдамасын әзірлеу.
2. Экологиялық қауіпсіздікті қамтамасыз етудің ақпараттық негізі ретінде Қазақстанда бар экологиялық сын-қатерлер мен қауіптерді анықтау бойынша зерттеулер жүргізу.
3. ҚР-да табиғи және антропогендік сипаттағы сын-қатерлер мен қауіптердің барлық түрлерінің жіктемесін әзірлеу.
4. Қазақстан Республикасының табиғи-шаруашылық жүйелеріндегі экологиялық қауіпсіздік деңгейлерін зерттеу және бағалау.
5. Қазақстанның табиғи-шаруашылық жүйелерінің экологиялық қауіпсіздігін басқару жөніндегі іс-шаралардың ғылыми негізделген кешенді жүйесін әзірлеу. 

Зерттеу нәтижелері:

Мақсатты міндеттерге сәйкес 2 блоктан тұратын экологиялық қауіпсіздік тұжырымдамасы жасалды: мәліметтер базасы мен ақпарат және әрекет блогы. Бірінші блокта ақпарат пен дерекқорды, зерттеу ауданын және олардың табиғи ортасының ерекшеліктерін сипаттауды, экологиялық сын-қатерлер мен қауіптерді анықтау мен сәйкестендіруді, оларды кейіннен жүйелеуді көздейді. Жаһандық қауіп-қатерлерге қатысты біз өңірлік аспектідегі климаттың өзгеруінің экологиялық қауіпсіздікке әсерін, өңірлік қауіптердің ішінен – Жайық трансшекаралық өзенінің және оның салаларының экологиялық жай-күйін, өңірдің биоәртүрлілігін зерттейтін боламыз. Жергілікті қауіптер ретінде көмірсутек шикізатын өндіру орындары, атмосфералық ластану зерттелетін болады.

Бірінші блок сондай-ақ құрамдас бөлікті, яғни табиғи ортаның компоненттері бойынша бағалауды қамтиды: атмосфералық орта бойынша бұл ауа ортасының ластануы, гидросфералық орта бойынша - бұл өзендер мен су айдындарының ластануы және Батыс Қазақстан өңірінің жер ресурстары мен топырақтарының тозуы мен шөлейттенуін білдіретін литосфералық орта бойынша. Сондай-ақ, біз ластанудың жергілікті халықтың денсаулығына әсерін зерттей аламыз және экологиялық қауіпсіздік деңгейлерін бағалау негізінде зерттелетін аймақ тұрғындарының денсаулығының экологиялық тәуекелінің картасын жасай аламыз. Содан кейін төрт облыс және бүкіл Батыс Қазақстан өңірі бойынша экологиялық қауіпсіздік деңгейлеріне жалпы интегралдық баға беріледі.

Экологиялық қауіпсіздікті құрамдас және интегралды бағалауды есептеу үшін авторлық әдістер, арнайы есептеу формулалары ұсынылады. Экологиялық қауіпсіздікті бағалауды есептеу үшін қажетті деректерді бізге мегагрант бойынша әріптестеріміз Батыс Қазақстан өңіріне қатысты олардың зертханаларының далалық және эксперименттік жұмыстарының нәтижесінде ұсынатын болады. Бізде зерттеу жұмысының модульдік принципі болғандықтан, әрбір зертхана консорциумдағы әріптестерінің жүргізген және бүгін алған деректеріне қандай да бір мәселені зерттеуге негізделуі керек. 

Екінші блоктың қолданбалы аспектісі бар, яғни алгоритмге сәйкес біз әзірлеген тұжырымдамалық схема табиғи апаттар немесе антропогендік жағдайларда табиғи ортаның өзгеруінің әр түрлі экологиялық жағдайларындағы әрекеттерді қамтиды. Бұл баламаларды талдау және басқару шешімдерін таңдау, содан кейін басқару шешімдерін енгізу және бақылау. Біз ұсынатын басқару іс-шаралары келесі 4 экологиялық жағдайда пайдаланылуы мүмкін:

• табиғи фондық экологиялық жағдайда
• фондық қауіпті экологиялық жағдай кезінде
• төтенше экологиялық жағдайда
• экстремалды экологиялық жағдайда.
• Келесі кезең бақылау болып табылады, бұл басқару жүйелерінің өзара әрекеттесуін және олардың тиімділігін бақылауды үйлестіруге бағытталған іс-шараларды басқаруды қолдаудың кешенді жүйесі. Яғни, ол жоспарлауды, ұйымдастыруды және іс-әрекетті бақылауды және олардың орындалуын бақылауды қамтиды.

Жұмыс маңызды экономикалық, экологиялық және әлеуметтік әсерге ие, өйткені тұрақты даму олардың үйлесімді үйлесімі болып табылады.

Экономикалық әсер тұрақты экономикалық қызметті қамтамасыз ету және олардың деградациясы үшін ықтимал сыртқы және ішкі сын-қатерлер мен қауіптерді жою немесе азайту үшін қолда бар ресурстарды тиімді және ұтымды пайдалану арқылы қол жеткізіледі.

Экологиялық әсер табиғи және техногендік сипаттағы экологиялық сын-қатерлер мен қауіптерді анықтау, жүйелеу және бағалаудан тұрады. Әр түрлі экологиялық жағдайларда экологиялық қауіпсіздікті басқару бойынша іс-шараларды ұсыну.

Әлеуметтік әсер экстремалды экологиялық жағдайлар кезінде экологиялық қауіпсіздікті басқару, тіршілік қауіпсіздігін қамтамасыз ету және адам шығынының, материалдық залалдың, қоршаған ортаның тозуының алдын алу жөніндегі ұсынымдармен айқындалады.

Осылайша, қолайлы және таза тіршілік ету ортасын құра отырып, тұрақты дамуға қол жеткізу, табиғи ресурстар мен биоәртүрлілікті қорғауды қамтамасыз ету, техногендік апаттар мен апаттардан аулақ болу - бұл тұрақты даму.

Зертхана меңгерушісі: Мұқанова Гүлжанат Амангелдіқызы, б.ғ.к., доцент, Тұрақты даму бойынша ЮНЕСКО кафедрасының профессор м.а.

Топырақ экологиясы зертханасы - топырақ жамылғысының экологиялық жағдайын зерттейді

Әл-Фараби атындағы ҚазҰУ География және табиғатты пайдалану факультетінің Топырақ экологиясы зертханасы ҚР ҒЖБМ ҒК қаржылай қолдауымен құрылды.

Зертхананың мақсаты-ғылымды, білім беруді дамыту және оларды оқу процесіне енгізу бағыттарын ескере отырып, іргелі және қолданбалы ғылыми-зерттеу жұмыстарын жүргізу.

Зертхана жұмысының негізгі міндеті Қазақстан Республикасының топырағын қалыптастырумен, жұмыс істеумен, сақтаумен және молықтырумен байланысты Топырақтану, экология және табиғатты ұтымды пайдаланудың іргелі проблемаларын шешу болып табылады.

Функциялары-қоршаған ортаның табиғи және антропогендік факторларын зерттеу, мониторинг жүргізу, зерттеу объектілерінің ГАЖ құру, кеңістіктік-уақыттық деректер базасын құру және ҚР өңірлерінің ауыл шаруашылығы, өнеркәсіп және басқа да салаларын тұрақты және тұрақты дамыту мақсатында жұмыс нәтижелерін картаға түсіру.

Оның ғылыми қызығушылықтары: Топырақтану генезисі, морфологиясы, географиясы және топырақ картографиясы, олардың жіктелуі, эволюциясы, экологиялық функциялары, Топырақтану теориясы мен тарихының жалпы мәселелері; олардың экологиялық жағдайын бағалау мақсатында топырақ химиясының мониторингі; топырақ зоологиясы, сондай-ақ топырақтың биодиагностикасы.

Осы білім блоктарының интеграциясы топырақтың экожүйелік функцияларын - жердегі экожүйелердің биологиялық әртүрлілігінің негізі ретінде сапалы бағалауға мүмкіндік береді.

Зертхана ең жаңа жабдықтармен жабдықталған - 99-0578-00 GBC Savantaa атомдық сіңіру спектрометрі; Биологиялық Микроскоп; НПЛ-2 үстел үсті топырақ зертханасы;  РПЛ-3 рюкзак топырақ зертханасы; рН-метр/иономер ИТАН; аналитикалық ВЛ-124В таразы; ВЛТЭ-510С зертханалық таразы ; және т. б., бұл мына міндеттерді шешуге мүмкіндік береді :

• топырақ пен топырақ жағдайының негізгі химиялық, морфологиялық және физикалық көрсеткіштерін бағалау;
• топырақтағы аммоний азотын, катион алмасу сыйымдылығын, кальций мен магнийді, карбонат пен бикарбонат иондарын және т. б;
• қатты және сұйық үлгілерді олардағы әртүрлі металдардың құрамына талдау (периодтық жүйенің көп бөлігі), сондай-ақ дайын өнімнің сапасын бақылау.
• тіндердің төмен контрастты жасушалық дақылдарын, сұйықтықтардың жауын-шашынын және т. б. зерттеу

Зерттеудің негізгі бағыттары:

• топырақтың қазіргі экологиялық жағдайын бағалау және антропогендік әсер ету жағдайында олардың өзгеруін бақылау;
• техногендік бұзылған топырақ топырақтарының физика-химиялық және биологиялық қасиеттерін зерттеу және олардың рекультивациялық әлеуетін белгілеу;
• топырақтың мезо-және микрофаунасын экологиялық жағдайдың биоиндикаторлары ретінде зерттеу.                  

Зерттеу нысандары-ҚР түрлі өңірлерінің топырақтары.

Зертхана қызметкерлері республиканың барлық аумағында зерттеу жұмыстарын жүргізеді.

Кешенді мониторингтік бақылаулар мен экологиялық қауіпті процестердің дамуын болжаудың негізі ретінде физика-химиялық және геохимиялық ақпараттың электрондық базасы құрылады. Зертханадағы қазіргі заманғы аспаптар паркі барлық талаптарға сәйкес келеді, жабдықтардың барлық құралдары Қазақстан Республикасының мемлекеттік тізіліміне енгізілген.

Алынған нәтижелер:

• Балқаштың оңтүстік-шығыс бөлігіндегі өзендер бассейндерінің геожүйелері бойынша жергілікті органдар және басқа да мүдделі тұлғалар қолдану үшін картографиялық материал ұсынылды.
• Қаратал-Лепсі өзендерінің су-жер және биотикалық ресурстарын игеру үдерістерін жетілдіруге бағытталған табиғатты ұтымды пайдалану жөніндегі табиғат қорғау іс-шаралары әзірленді.
• Қаратал-Лепсі мезорегионының құрамдас бөлігі болып табылатын Каратал-Лепсі экономика-статистикалық микрорегионының құрамына кіреді. Жайылымдардың қатты деградациясы орта-канал, орта-саксондық геожүйелерде байқалады, жоғары деградация деңгейі құмды жерлерде барлық жерде байқалады.
• зерттелетін аймақтың жергілікті мәселелерін шешу үшін геожүйелік-бассейндік тәсілді қолдану ұсынылады;
• Қаратал, Ақсу және Лепсин макрогеожүйелерінің ландшафттарын компоненттік талдау жер асты суларына (58,49%) басым рөл беріп, геоморфологиялық жағдайлардың өзгергіштік факторына (географиялық ағын факторына) маңызды рөл (33,11%) және жер үсті суларының шағын (8,41 %) рөлін бөліп көрсете отырып, биопродуктивтілік дисперсиясының генетикалық компоненттерін анықтады.
• Ақдала суару массивінің топырақ процестерінің динамикасы зерттелді және күріш дақылдарын жақсарту әдістері ұсынылды;
• Хромтау қ. Дон КБК аумағында ауыр металдардың ластануына экологиялық-геохимиялық бағалау жүргізілді.
• Мұнаймен ластанған топырақтың антропогендік жүктемеге төтеп беру қабілеті зерттелді.

Зертхана жетекшісі: Базарбаева Турсынкул Аманкельдиевна, г.ғ.к., доцент, Тұрақты даму б/ша ЮНЕСКО кафедрасының меңгерушісі

Әл-Фараби атындағы ҚазҰУ География және табиғатты пайдалану факультетінің Қоршаған орта мониторингі және Тұрақты даму зертханасы.

Зертхананың мақсаты - тұрақты даму мақсаттарының индикаторлары бойынша кешенді зерттеулер жүргізу, қоршаған орта мен табиғи ресурстардың мониторингін жүзеге асыру.

Зертхананың бірегейлігі  - ауа сапасы, су, топырақ, ластану деңгейі және т. б. сияқты қоршаған орта жағдайының базалық көрсеткіштерін анықтау болып табылады; геодезиялық өлшеулер, фотограмметрия, ұшқышсыз ұшу аппараты және қашықтықтан зондтау деректері негізінде деректерді жинау және өзгерістерді бақылау әдістерін әзірлеу; қашықтықтан зондтау деректері мен алынған кескіндерді талдау физикалық-географиялық және ландшафтық жамылғыдағы өзгерістерді анықтау үшін ұшқышсыз ұшу аппараттарын қолдану; экожүйелердің күйін визуализациялау және талдау үшін ГАЖ көмегімен сандық карталар мен экожүйе модельдерін құру.

Практикалық маңыздылығы - зерттеу нәтижелері құрғақ аймақтардағы ауылшаруашылық алқаптарын суарудың оңтайлы әдістері мен әдістерін қолдануда, су ресурстарын оңтайлы басқаруда және олардың климаттың өзгеруіне бейімделуінде маңызды материал болып табылады.

Зертхананың негізгі міндеті - ГАЖ технологияларын пайдалана отырып, республиканың геоэкожүйелеріне антропогендік фактордың әсерін зерттеу;

• қоршаған орта компоненттерінің жағдайын жақсарту бойынша ұсыныстар әзірлеу.
• ҚР өңірлерін орнықты дамыту саласында инновациялық шешімдер құру,
• экологиядағы мониторинг әдістерін жетілдіру.
• Функциялары - Қоршаған ортаның табиғи және антропогендік факторларын зерттеу, мониторинг жүргізу, зерттеу объектілерінің ГАЖ құру, кеңістіктік-уақыттық деректер базасын құру және ҚР өңірлерінің ауыл шаруашылығы, өнеркәсіп және басқа да салаларын тұрақты және үздіксіз дамыту мақсатында жұмыс нәтижелерін картаға түсіру.

Оның ғылыми қызығушылықтары: геоақпараттық жүйелерді (ГАЖ) қолдана отырып, қоршаған ортаны зерттеу және оларды экологиялық мониторингте қолдану. Қоршаған ортадағы өзгерістерді талдау үшін геодезиялық өлшемдерді, фотограмметрияны, ұшқышсыз ұшу аппараттарының (ұшқышсыз ұшу аппараттарының) деректерін өңдеуді және қашықтықтан зондтауды пайдалану экожүйелерді бағалау мен бақылаудың қуатты құралы болып табылады.

Осы әртүрлі әдістер мен технологияларды біріктіру экожүйелердің денсаулығын бағалау, ауылшаруашылық алқаптарындағы, ормандардағы, қалалық инфрақұрылымдағы және басқа да табиғи ортадағы өзгерістерді анықтау үшін пайдаланылуы мүмкін егжей-тегжейлі карталар мен қоршаған орта үлгілерін жасауға мүмкіндік береді. Бұл сонымен қатар өзгерістердің динамикасын және олардың қоршаған ортаға әсерін бақылауға мүмкіндік береді.

Зертханадағы қазіргі заманғы аспаптар паркі барлық талаптарға сәйкес келеді, жабдықтардың барлық құралдары Қазақстан Республикасының мемлекеттік тізіліміне енгізілген. Техникалық жабдық негізгі және тасымалданатын өлшеу аспаптарынан тұрады: DRTK станцияларының базасы бар Mavic 3 Мультиспектрлі квадрокоптер; Spectra Precision 85 геодезиялық GNSS қабылдағышы; ЖҚЗ және ҰҰА деректерін мониторингілеу және өңдеу үшін Agisoft, ArcGIS, QGIS, ENVI бағдарламалық қамтамасыз ету. Бұл құрылғылар келесі міндеттерді шешуге мүмкіндік береді:

• ауаның, судың, топырақтың сапасы, ластану деңгейі және т. б. сияқты қоршаған орта жағдайының негізгі көрсеткіштерін анықтау.;
• геодезиялық өлшеулер, фотограмметрия, ҰҰА деректері және қашықтықтан зондтау негізінде деректерді жинау және өзгерістерді бақылау әдістерін әзірлеу;
• физикалық-географиялық және ландшафт жамылғысындағы өзгерістерді анықтау үшін қашықтықтан зондтау деректерін және ұшқышсыз ұшу аппараттарынан алынған кескіндерді талдау;
• экожүйелердің жағдайын визуализациялау және талдау үшін ГАЖ көмегімен цифрлық карталар мен экожүйе модельдерін құру;

Зерттеудің негізгі бағыттары:

• адам әрекеті мен табиғи процестердің әсерінен қоршаған ортадағы өзгерістер динамикасын талдау;
• антропогендік және табиғи процестердің әсерінен ландшафттық элементтерді және олардың өзгерістерін анықтау және жіктеу;
• әр түрлі аймақтардағы өзгерістердің тенденциялары мен заңдылықтарын анықтау үшін кеңістіктік деректерді талдауды қолдану;
• биологиялық әртүрлілік, түр құрамы және экожүйелерді аймақтарға бөлу деректерін біріктіру және талдау үшін ГАЖ қолдану;
• экожүйелердің антропогендік және табиғи өзгерістерге және олардың ықтимал салдарына тұрақтылығын бағалау әдістерін әзірлеу.

Зерттеу объектілері-табиғи ресурстарды басқару мен қоршаған ортаны қорғаудың тиімді стратегияларын әзірлеу және енгізу мақсатында қоршаған ортаның жай-күйіне талдау және мониторинг жүргізілетін Қазақстан Республикасының әртүрлі өңірлері.

1. Зерттеу нәтижелері Алматы облысының 1:200 000 ауқымды тақырыптық карталары құрастырылды  (топырақ-геоморфологиялық, ландшафттық, физика-географиялық, геоморфологиялық, гидрологиялық, климаттық және т. б.).
2. 1: 25 000 масштабтағы зерттеу объектісінің агроланд Пейзаж картасы трактат, субурбия және фация деңгейінде жіктелген, әр деңгей үшін ГАЖ технологиясын қолдану нұсқалары анықталған;
3. 1:25 000 масштабта фация деңгейінде жіктелген беткейлердің тіктігі мен ландшафт бірліктерінің экспозициясын картаға түсіру кезінде ГАЖ технологиясының алгоритмдерін қолдану мақсаты анықталды;
4. Ашық каштан және қара каштан топырақтары бар фация деңгейінде агроланд ландшафттарында су эрозиясының даму қаупі анықталды.
5. Зертхана қызметкерлері республиканың барлық аумағында зерттеу жұмыстарын жүргізеді. Сондай-ақ экологиялық қауіпті процестердің дамуын кешенді мониторингтік бақылаулар мен болжаудың негізі ретінде физика-химиялық және геохимиялық ақпараттың электрондық базасы құрылады.