Депрессия және одан шығу жолдары

Эмоция – мидың өз-өзіне есеп берудің ежелгі көне заманынан қалыптасқан формаларының бірі. Эмоция нейро­трансмит­терлердің, ең алдымен, серотонин, норадреналин, мелатонин, адреналин, мидағы арнайы рецепторларға әсер етуінің арқасында көрініс береді. Рецепторлар арасындағы өзара әрекеттесулердің болмауы не артық болуы, немесе бұзылуы эмоциялардың белгілі бір бұзылыстарын тудырады. Көбіне депрессияның туындау себебі – ұзақ уақытқа созылған шаршаудан болатын гормон тапшылығы.

Депрессия көрінісі – бұл қозғалыстың тежелуі, ақыл-ой белсенділігінің баяулауы және өзіне деген сынның айтарлықтай төмен­деуімен бірге жү­ретін тұрақты төмен не­месе депрессиялық көңіл күй. Ол ұйқының бұзылуы арқылы сипатталады, мы­салы, адам түнгі сағат 3-4-те оянып кетеді. Аф­фективті сферадағы те­желу жағымды эмоция­ның жоғалуы немесе ай­тарлықтай әлсіреуі, ме­лан­холия, алаңдаушылық, қорқыныш, ашуланшақтық пен апатияның басым болуы, сондай-ақ ерекше көріністермен өмір сүргісі келмеуімен сипатталады. Мұндайда суицидтік тен­ден­циялар орын алуы да мүмкін.

Депрессияның басты белгілері: көңіл  күйдің себепсіз тұрақты төмен болуы (бір-екі апта); жұ­мысқа, өмір тіршілігіне ке­дергі тудыратын баяу ойлау және зейіннің тұрақ­сыздығы; қимылдың теже­луі; сондай-ақ іштің қатуы адамның айтарлықтай ден­саулығын нашарла­тады.

Депрессияның мерзімі бір аптадан жылға дейін созылуы мүмкін. Оның ағымына қарай мынадай түрлері кездеседі: жасы­рын/бетперделі: сырттан жұртқа білінбейді, ал адам өзі сезеді), жеңіл деңгейлі (оқу, жұмыс істеу  ауырлау тиеді), орта деңгейлі (жұ­мыс істей алмайды), ауыр деңгейлі (төсек тартып жатып қалады). 

Депрессиядан шығу жол­дары оның түрлеріне байланысты болады. Одан шығу жолдары кешенді шараларды қолдануды та­лап етеді. Жасырын және жеңіл депрессия түрле­рінде өз-өзімізге көмек­тесіп, депрессиядан ары­лу мүмкіндігі бар. Ол үшін мына әрекеттерді шарт ретінде орындау қажет: күніне аз көлемде төрт рет тамақтану: тәулігіне тұтынатын су көлемі 1,5 литрден төмен болмауға тиіс, өйткені депрессияда ағза құрғақтығы артады, тамақ ақуызға бай болуы тиіс, ол гормондардың қалыптасуына әсер етеді. Көкөніс пен жидек рацион­ның ең аз дегенде 30-40 пайызын құрауы керек. Көбіне үй тамағы болғаны жөн.

Депрессия кезінде өз-өзімізді күту ауырлық етеді, мұндайда көп адам  суға түсуден қалады. Бірақ емделуден бас тартпаған абзал, депрессиядан ары­лу үшін мүмкіндігінше жиі душ қабылдап, міндетті түрде  ашық түсті киім кию маңызды.

Депрессия адамның қы­зығушылығын төмен­детеді, өмір тоқтап қал­ғандай сезінеді. Соған қарамастан, депрессияға шалдыққан адам миға оттегі толық жетуі үшін өзін-өзі мәжбүрлеп бір мезгіл таза ауаға серуен­деуге шығып тұруы қажет (аз дегенде 1-2 сағатқа). Дене шынықтырғанда, қи­мылдағанда бұлшық ет жұмысы ацетилхолин гор­монын өндіріп, ми жұмы­сын жақсартады. Жақсы әуендерді, классикалық ырғақты әуендерді тыңдау да көмек береді.

Біз сау кезде әдетте фотоға түсуді жақсы көре­міз, депрессияға шалдық­қанда мұның үлкен маңы­зы бар, фотоға қараған сайын сол сәттегі көңіл күй бізге оралып, жағдайды жақсартуға ықпал етеді. Депрессия сезілгенде мін­детті түрде бақытты сәт­тегі фотоларды жиі көру керек, мұның көмегі зор.

Депрессия кезінде жалғыз қалу қауіпті, мүм­кін­дігінше туыс, дос, әріп­тестер арасында болған жөн. Адам әлеуметтік орта­ны табиғи түрде жақсы сезеді. Бұл психоте­рапияның бір әдісінде өте маңызды деп саналады: депрессияға шалдыққан адамның өз ішкі сезіміне баға беріп, оны атап оты­руы өте маңызды. Мысалы, «қазір өзімде өкініш бар, болмаса біреумен сөйле­суге көңіл күйім жоқ» деген сияқты ауызша коммен­тарий жасаған жөн. Адам өзінің сезімін атап отыр­ғанда, оның дертке деген көзқарасы дұрысталады, ол емделуге ұмтылады. Осы атап өткен әрекеттер апта ішінде айтарлықтай жеңілдік бермесе, міндетті түрде дәрігерге бару керек.

Өкінішке қарай, көбіне біз орынсыз күдіктеніп, осы эмоция тапшылығынан өз бетімізбен шығуға тыры­самыз. Жеңіл өтетін түрлерінде адам өзінің өзгергенін сезеді, сыни қарайды, алайда дәрігерге баруға асықпайды. Деп­рес­сиядан шығудың ең жеңіл жолы – психо­тера­певт, психиатрға емделуге жүгіну. Қазіргі заманда консультативтік меди­циналық карта толтыры­лады, кәдуілгі соматика­лық емханадай адам ем­деледі, диспансерлік тізімге қойылмайды. Сон­дай-ақ бүкіл ем-шаралар туралы дәрігер толық ақпарат береді, емделуге келісім алады. Депрес­сияны емдейтін заманауи психотерапевт, психиатр ұсынған дәрі-дәрмектер тәуелдікке апармайды, қысқа мерзімде пациент­тің жазылуына көмекте­седі. Орта болмаса, ауыр деңгейлі депрессияда (жатып қалған жағдайда) тек қана психиатр ұсынған емдеу арқылы жазылуға болады.

Қайныш БАЙМАҒАНБЕТОВА

Денсаулық сақтаудағы саяси және ұйымдастыру кафедрасы